Emine Çiğdem TUGAY
Mehmet Selim TUGAY
"Dünyanin Evi" anlamına gelen Ca'mondo adını taşıyan Venedik kökenli Musevi aile vaktiyle Osmanlı'da emsalsiz bir emlak imparatorluğu kurmuştu. Istanbul, Galata ve Pera'da hanlar, apartmanlar, dükkanlar, Boğaz'da yalılar, Çamlıca'da bağ, Çorlu'da çiftlik, Narlı'da zeytinlik, Hasköy'de okul, Beykoz'da fabrika, Alcazar D'Amerique tiyatrosu, Istanbul'un çeşitli semtlerindekiler yanı sıra Bulgaristan'daki arsalar vesaire derken Henri Cartier-Bresson'un bir fotoğrafina da konu olan o pek meşhur merdivenler...
18. yüzyıldan itibaren İstanbul'daki ticaret hayatında aktif bir rol oynayan Camondo Ailesi mensuplarından Isaac ve Abraham Salomon Camondo (1780/85-1873) kardeşler tarafından 1802'de kurulan Isaac Camondo & Cie. (Isaac Camondo ve Surekasi) adlı banka, kısa bir süre içinde baş döndürücü bir hızla büyüyerek dönemin itibarlı uluslararası finans kuruluslarından biri olmuştu. 5 Eylül 1832'de ağabeyi Isaac Camondo'nun vebadan vefatıyla kendisine miras kalan 25 milyon dolar tutarında bir servetin sahibi olarak şirketin başına geçen Abraham Salomon Camondo, I. Camondo ve Surekasi şirketinin dümenini eline alarak otuz sene boyunca bu yetkiyi kimseyle paylaşmadan şirkete muhteşem bir atılım yaşatmıştı. Yabancı uyruklu olması nedeniyle sahibi bulunduğu banka, verilen borca karşı teminat olarak ipotek konulan gayrimenkullere, borçlular taahhütlerini yerine getiremedikleri zaman doğrudan sahip olamadıgından, padişah iradesiyle Abraham Salomon Camondo'ya "başkalarına emsal teşkil etmemek kaydıyla" gayrimenkul edinme hakkı verilmişti.
İstiklal Caddesi'nde Tünel'e doğru yürürken Isveç Konsolosluğu'nun yanından Sahkulu Bostan Yokuşu'ndan Serdar-i Ekrem Sokağı'na (eski adıyla Yazıcı Sokak), oradan sağa dönüp Galata Kulesi'ne doğru giderken sol kolda Doğan Apartmanı'ndan biraz sonra gelen Kamondo Han (Yazıcı Apartmanı) da bu binalardan biriydi yalnızca...
Bir tarafı Braunstein Apartmanı ve bir tarafı Doktor Kastro Apartmanı ve bir tarafı Camondo'nun haneleri ve dördüncü tarafı Yazıcı Sokağı... 1861-1868 yılları arasında bir tarihte Neoklasik uslupta simetrik bir plan semasıyla inşa edilen Kamondo Han'ın mimarı kesin olarak bilinmiyor. Bina, 1881'den evvel olasılıkla 1870-76 yılları arasında bir tarihte Mimar Stampa tarafından, keşif degeri 3500 lirayı geçmediği halde, 7000 lira maliyetle daireli hale getirilmişti. 1889-1921 yılları arasinda Kamondo Han'da oturduğunu bildiğimiz mimar Gabriel Tedeschi ise 1892/93 yılında Kamondo Han'ın Hoca Ali Sokağı'na (günümüzde Tatarbeyi Sokağı) bakan cephesinin hemen önündeki iki bloktan oluşan No: 23, 25, 27, 29 numaralı dört evi Kont Moïse de Camondo'nun onayıyla apartman dairelerine çevirerek kiraya verilmesini sağlamişti.
Camondo Ailesi'nin sahibi olduğu gayrimenkullerden, Société Civile des Immeblues Camondo'ya kayıtlı Yazıcı Sokağı No: 42 Pera adresindeki Kamondo Han'ın tarih sayfaları arasından gün ışığına çıkan ilk mukimi olan John Laffan Hanly'nin sahibi olduğu The Levant Times and Shipping Gazette'in bürosundan, Kamondo Han'ı en son terkeden Bay Shu Hung Ting'e değin tüm kiracıları ve de hikayeleri... Sultan'ın diş hekimi Hantz von der Heyde, Abidin Dino bunlardan yalnızca ikisi...
Emine Ciğdem Tugay ve Mehmet Selim Tugay tarafindan kaleme alınan Kamondo Han adlı kitap, çok sayıda bilgi-belge, fotoğraf ve tanıklığın eşlik ettiği Galata, Camondo Ailesi, Kamondo Han, Evvel Zaman İcinde Kamondo Han Mukimleri, 1888 Yilinda Camondo Ailesi'nin İstanbul'daki Gayrimenkullerine İliskin Not Defteri başlıklı bölümlerinden oluşuyor. Velhasılı Kamondo Han, şahidi olduğu tarihi ve de mukimlerini anlatıyor...
Kamondo Han kitabı pek yakında kitapçılarda satılmaya başlanacak...
[...]
III
KAMONDO HAN
1995 senesi Haziran'ın 9'u... İstiklal Caddesi'nde Tünel'e doğru yürürken Isveç Konsolosluğu'nun hemen yanından, Sahkulu Bostan Yokuşu'ndan Serdar-i Ekrem Sokağı'na inip sağa döndügümüzde, Galata Kulesi'ne dogru sol kolda, Doğan Apartmanı'ndan biraz sonra Kamondo Han'ın ahşap yıkım perdesi üzerinde açılan "Kamondo Han Tarafımdan Korumaya Alınmıştır. İstanbul." sergisini geziyoruz, derken ses provaları duyuluyor biraz ileriden. Kamondo Han'ın kapısında kalın demir bir zincir ve üzerindeki kilidi dolayısıyla yıllarca adımlanmış olan mermer koridoru Tatarbeyi Sokağı'na geçit vermiyor bu defa.
Müziğin sesini takip ederek Hoca Ali Sokağı'ndan inip ilk sağdaki Tatarbeyi Sokağı'na girdiğimizde vaktiyle Mosyö Camondo'nun evlerinin bulunduğu arsanın üst setinde, Kamondo Han'ın aydınlatılmış o görkemli cephesinin hemen önünde sahne alan ZeN Grubu'yla karşılaşıyoruz. 4. Galata Şenligi programında ZeN'in adını gören soluğu Kamondo Han'da alıyor! Havanın kararmaya başlamasıyla birlikte konser de başlıyor. "Kamondo Han Tarafımdan Korumaya Alınmıştır!" diyor grubun solisti Murat Ertel, aynı anda Kamondo Han'ın tarihine dair pek çok görüntü civar binaların kor cephelerine yansıyor. 18. ve 19. yüzyılların şahidi Kamondo Han, sahiplerinin mülkiyet haklarını "değerleri yok etme hakkı" olarak kullanmak istemelerine inat, 20. yy'ı da görebilmek umuduyla olanca gücüyle yıkıma direniyor. Derken Doğan Kamuran ve Saz Heyeti'nin sahne almasıyla Roman Gecesi başlıyor tüm coşkusuyla, darbukanın sesini duyan civar hanelerin sakinleri Kamondo Han'a akın ediyorlar adeta. Mahallenin gençlerinden oluşan "Surpuruz Roma Grubu" bir Roman düğününü canlandırıyor renkli ve kıvrak danslarıyla. 1984 yılında yıktırılan, vaktiyle Mosyo Camondo'nun evleri olan Kamondo-Hoca Ali Han’ın arsası üzerinde, Kamondo Han’ın kucağında zamanın yitip gittiği o tılsımlı gecede, hani sanki metruk Han’ın karanlık pencerelerinden bakan evvel zaman mukimleri de "Kamondo Han Tarafımdan Korumaya Alınmıştır!" diye seslenerek katılıyorlar bu eyleme. Velhasıl Galata'nın tarihi mimari dokusunun yıkılamaz anıtlarından biri olan Kamondo Han, komşusu Hüseyin Katırcıoglu'nun sesinden dile geliyor aniden ve şahidi olduğu tarihi anlatmaya başlıyor daha fazla zaman kaybetmeden: "Ben... Kamondo Han, yaşadım..."
[...]
