Binlerce kişiye vize sağlayarak Nazilerden kurtardığı için Diktatör Antonio Salazar tarafından diplomatik görevine son verilen ve yoksulluk içinde bir yaşam sürmeye mahkûm edilen Başkonsolos Aristides de Sousa Mendes, şimdi Portekiz’de onurlandırılıyor
Portekiz Hükümeti, İkinci Dünya Savaşı yıllarında binlerce Yahudi’yi ölümden kurtarması nedeniyle görevden aldığı diplomatına yeniden itibarını kazandırmak üzere harekete geçti.
Bu amaçla, elli yıl kadar önce yoksulluk içinde yaşamını yitiren Portekizli Diplomat Aristides de Sousa Mendes’in yaşamını, yardım girişimlerini ve sonlandırılan kariyerini konu alan bir web sitesi hazırlandı.
Portekiz Parlamentosu’nda bu web sitesinin tanıtımını yapan Parlamento Sözcüsü Jaime Gama, Aristides de Soussa Mendes’in ülkeleri için bir övgü kaynağı olduğunu söyledi. Eski diplomatın torunu Alvaro de Sousa Mendes, hükümetin sponsorluğunda fotoğraflar ve tarihi belgeler içeren bir web sitesinin hazırlanmasını “yıllar boyu sürdürülen bir hatanın düzeltilme çabası” olarak nitelendirdi.
Almanların Fransa’yı işgal ettiği 1940 yılında Aristides de Sousa Mendes, Portekizli bir diplomat olarak Bordeaux kentinde başkonsolos olarak görev yapıyordu. Sousa Mendes hükümetinin kararlarına karşı gelerek 10 bini Yahudi, 30 bin kişiye vize sağlayarak Nazilerden kurtarmıştı. O dönemlerde Başkonsolos Sousa ve konsolosluk görevlileri bina önünde uzun kuyruklar oluşturan kişilere hizmet vermek üzere gece gündüz çalıştılar. Sousa Mendes yıllar sonra bu özverili çalışması hakkında; “Tanrı’ya karşı insanlarla bir olacağıma, insanlara karşı Tanrı ile bir olmayı tercih ettim” diyecekti.
Fakat bu insancıl tutumu Aristides de Sousa Mendes’in diplomatik kariyerinin son bulması ile sonuçlandı. Portekiz’de iktidarda olan diktatör Antonio Salazar onu Lizbon’a çağırarak diplomatik hizmetine son verdi. Sosyal haklardan ve emeklilik maaşından yoksun bırakılan Sousa Mendes, 1954’te ölümüne dek eşi ve 14 çocuğu ile yoksulluk içinde yaşadı. Diktatör Antonio Salazar 1974’teki askeri darbe ile iktidardan düşürüldü. Aristides de Sousa Mendes’in adı ise ülkedeki siyasi partilerin yıllar önce yapılmış hatayı düzeltme kararı aldıkları 1988 yılına dek unutuldu.
Portekiz Parlamentosu ona diplomatlık onurunu geri verdi, yokluğunda da olsa kendisini elçi düzeyine yükseltti, torunlarına manevi tazminat ödedi. Torunları bu tazminatla eski diplomatın anısını yaşatmak üzere Aristides de Sousa Mendes’in bir zamanlar yaşadığı evi bir müzeye dönüştürmek amacıyla satın aldılar. Avrupa Parlamentosu 1998’de Aristides de Sousa Mendes’i andı, iki yıl sonra da BM’de adına özel bir anma töreni düzenlendi.
Yerel ve yabancı üniversitelerin, Almanya Dışişleri Bakanlığı’nın ve bazı Yahudi kuruluşlarının desteğini kazanan Portekizce düzenlenmiş web sitesinin değişik lisanlarda hazırlanması için çalışmalara başlandı.
