Thomas L. FRIDMAN
New York Times / 8 Haziran 2008
Soru: Amerika'nın önemli yatırımcısı Warren Buffett ile İran'ın ortalığı zehirleyici Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad'ın nasıl bir ortak noktası var? Cevap: İkisi de İsrail'in geleceği üstüne iddiaya girmiş durumdalar.
Ahmedinecad geçtiğimiz pazartesi günü İsrail'in son evresine girdiğini ve yakında coğrafi sahneden silineceğini söyledi.
Şans eseri, İran liderinin bu açıklamasını, Lübnan sınırında, Batı Galil’de bulunan İsrail'in ünlü, "hassas aletler" yapan şirketi Iscar'ın Genel Merkezi’ne giderken İsrail radyosunda duydum. Iscar birçok ürünüyle ünlüdür ancak en çok Buffett'in şirketi Berkshire Hathaway'ın deniz aşırı bir ülkede satın aldığı ilk şirket olmasıyla tanınır.
Buffett Iscar'ın %80'i için dört milyar dolar ödedi ve bu anlaşma İran'ın elinde bulundurduğu şirketin önemli bir parçası olan Hizbullah'ın 2006 Haziran ayında İsrail'e saldırıp bir aylık bir savaşı başlatmasından bir kaç gün önce imzalandı. Iscar Başkanı Eitan Wertheimer'a, bir kaç gün önce dört milyar dolar ödeyip satın aldığı İsrailli şirketin, birkaç gün sonra otoparkının dışına Hizbullah'ın roketlerinin düştüğünü öğrenmesinden sonra Buffett'ın tepkisinin ne olduğunu sordum.
Wertheimer, Buffett'ın, elini sallayıp onu başından savdığını ve "Ben önümüzdeki çeyrekle değil 20 yıl sonrasıyla ilgileniyorum" dediğini anlattı. Wertheimer'da işçilerinin yarısına savaş boyunca evde kalmalarını söylemiş ve geri kalan yarısıyla çalışmaya devam ederek fabrikanın bir iş günü bile kaçırmadan o ay üretim rekoru kırmasını sağlamış. Bunu yaparken, tabi ki çalışanlarınız çoğunun binanın etrafında dolaşıp, sinyaller aracılığıyla insanları oradan uzaklaştıran robotlar olması işinizi kolaylaştırıyor.
O zaman siz paranızı kime yatırıdınız? Buffett’e mi yoksa Ahmedinecad'a mı? Ben Ahmedinecad değil Buffett'a yatırıyorum.
Peki neden? Dışarıdan bakıldığında İsrail bir karmaşanın içindeymiş gibi gözüküyor, çünkü bütün siyasi liderlik soruşturma altında. İsrail güçlü bir halka sahip zayıf bir devlet… Ekonomi aşağıdan yukarıya doğru büyüyor. İsrail para birimi şekel 2007 başından beri dolar karşısında %30 değer kazandı.
Sebebi nedir? İsrail dünyada rekabet etmek için sıkı bağlantıları olan bir ülke. 100 farklı ülkeden gelmiş ve 100 farklı dil konuşan bir topluma sahip olduğu gibi aynı zamanda kişisel hayal gücü ve uyumu güçlü bir şekilde destekleyen bir iş kültürü de mevcut. Siz uyurken, İsrail portakallardan yazılıma, yerel deyişle Jaffa'dan Java'ya geçti.
Iscar Genel Merkezi’ni ziyaret ettiğim gün, salonlarından bir tanesi Çek Cumhuriyeti’nden gelen ve Iscar uzmanlarından Çekçe bir konferans dinlemekte olan Çek iş adamlarıyla doluydu. Çekler, İsrail-Lübnan sınırına kadar onca yolu hassas alet yapımındaki en son buluşları öğrenmek için geldi. Wertheimer müşterilerine yakın olması ve son teknolojileri bulması ile ünlüdür. Onun söylemeyi sevdiği gibi" yerde uyursan hiçbir zaman yataktan düşmeyi dert etmek zorunda kalmazsın".
Bu tarz bir açlık, 2008'in ilk çeyreğinde Dow Jones Venture Source'a göre, Amerika'dan sonra start-up şirketleri için sermaye çeken ilk dört ekonominin neden bu şekilde sıralandığını açıklıyor. Avrupa 1.53 milyar dolar, Çin 719 milyon dolar, İsrail 572 milyon dolar ve Hindistan 99 milyon dolar. İsrail 7 milyonluk nüfusu ile neredeyse 1.3 milyarlık nüfusa sahip Çin kadar sermaye çekmiş.
İsrail'in M.I.T'si olan Technion Üniversitesi Mühendislik Bölümü Başkanı, Boaz Golany geçtiğimiz sekiz ayda IBM, General Motors, Procter & Gamble ve Wal- Mart'ın kampüslerini ziyaret ettiklerini ve hepsinin İsrail'de araştırma ve geliştirme merkezleri oluşturmak istediklerini söyledi.
Ahmedinecad bunları önemsemediğini gösteriyor. Petrol fiyatları 140 dolara çıktığı için İsrail'in yok olacağını ve %10'un üstünde bir işsizlik oranına rağmen İran'ın bir refah devletine dönüşeceğini tahmin ediyor.
İran İslam devriminden bu yana önemli denilebilecek hiçbir şey icat etmedi. Tarihi olarak, İranlılar dinamik ve yaratıcı insanlar olmuşlardır, bunu görmek için Pers medeniyetinin zenginliğine bakmak yeterlidir. Fakat bugünkü İslami rejim insanlarına güvenmemekte ve onları birey olarak güçlendirmemektedir.
Tabi ki petrol zenginliğiyle kendi geliştiremediğiniz fakat istediğiniz yazılım ve nükleer teknolojiyi alabilirsiniz. İran hakkında endişelenmemiz gerektiği fikri bu değil. Ahmedinecad endişelenmeli.
İran'ın ekonomik ve askeri gücü büyük oranda yerden petrol çıkartmasına, İsrail'in ekonomik ve askeri gücü ise tamamen insanlarının kafasından çıkan bilgilere bağlı. İsrail'in ekonomik gücü sonsuz bir şekilde yenilenebilir. İran'ın azalmakta olan kaynağı ise ölü dinozorlardan ortaya çıkmış fosil yakıtlara dayanıyor.
O zaman 20 sene sonra kim burada olacak? Ben Buffett'la beraberim, ben insanlarına yatırım yapanlara yatırım yapacağım, ölü dinozorlara yatırım yapanlara değil.
