Yeni hükümet ne yaparsa yapsın biz aylar, belki de bir yıl sürecek ekonomik bir cehennemin içinde olacağız. Ondan sonra, Başkan Obama’nın canlandırma planı – tamam, bana bunun siyaseten doğru adının “ekonomiyi iyileştirme paketi” olduğunu söylediler – güç kazandıkça işlerin iyiye gitmesi gerekir. Ekonomi gelecek yılın sonlarında istikrar kazanacaktır ve ben 2010 hakkında oldukça iyimserim.
Peki ondan sonra ne olacak? Şu sıralar herkes iki yıllık bir ekonomik canlandırma döneminden bahsediyor, ki bu makul bir ufuk planlama süresidir. Bu arada, okumakta olduğum pek çok ekonomik analiz bütün ihtiyacımızın bu olduğunu, açık verici harcamaların patlamasıyla ekonominin yönünün yukarı döneceğini ve işlerin eskisi gibi olacağını varsayar görünüyor.
Ne var ki, gerçekte işlerin mevcut krizden önceki haline geri dönmesi pek öyle mümkün değildir. Ve umarım Obama ekibi bunu anlar.
Birkaç yıl öncesinin zenginliği, olduğu haliyle – karlar muhteşemdi, maaşlar pek de öyle değildi – daha önceki bir hisse senetleri balonunun yerini alan devasa bir gayrimenkul balonuna bağlıydı. Ve gayrimenkul balonu geri gelmeyeceğine göre kriz öncesi yıllarda ekonomiyi sürükleyen harcamalar da geri gelmeyecektir.
Daha açık olmak gerekirse: Şu anda yaşamakta olduğumuz gayrimenkul piyasası çöküşü sonunda duracak ama Bush döneminin dev gayrimenkul balonu tekrarlanmayacak. Tüketiciler sonunda bir miktar güven kazanacak fakat birçok insanın evlerini ATM makinesi gibi kullandıkları ve tasarruf oranlarını sıfıra yakın düzeylere düşürdükleri 2005-2007 yılları arasında harcadıkları gibi harcamayacaklar.
O zaman, ihtiyatlı tüketiciler ve gururu kırılmış inşaatçılar devreye girmeyecekse ekonomiyi ne destekleyecek?
Birkaç ay önce mizah dergisi “The Onion”, her zamanki gibi isabetli bir şekilde, muhtemel bir cevap önerdi: “Durgunluk Hastası Ulus Yatırım Yapacak Yeni Bir Balon İstiyor.” Belki de iş yatırımlarında bir balon oluşturarak özel harcamaları sürükleyecek yeni bir şey ortaya çıkabilir.
Fakat bu balonun, iş yatırımlarını Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın daha önce görülmemiş derecede yüksek bir oranına yükselterek tüketicinin ve gayrimenkul piyasasının geri çekilmesiyle oluşan boşluğu dolduracak kadar devasa boyutta olması gerekecek.
Sürdürülebilir bir düzelme için bir başka makul yol, gayrimenkul balonunun şişmesiyle eşzamanlı olarak yükselen ABD dış ticaret açığının şiddetli bir şekilde azaltılması olabilir. Başka ülkelere daha fazla satarak ve gelirimizin daha büyük bir bölümünü Amerika’da üretilmiş mallara harcayarak hem tüketimde, hem de yatırım harcamalarında bir balona gerek olmadan tam istihdama ulaşabiliriz.Fakat ticaret açığının yeteri kadar azalarak patlayan gayrimenkul balonunun zararını telafi etmesi muhtemelen çok zaman alacaktır. Çünkü ürkmüş uluslararası yatırımcıların hala güvenli gördükleri [Amerikan] varlıklara hücum etmesiyle Amerikan ürünlerinin rekabet gücünün azaltması son yıllarda görülen ihracat artışını durdurdu.
Kaldı ki, Dolar tekrar düşse dahi, ihracatı ve ithalatla rekabet edecek üretimi karşılayacak kapasite nereden temin edilecek. Hizmet sektörü ticareti artsa dahi, dünya ticaretinin büyük bölümünü hala ürünler oluşturuyor, özellikle de imalat ürünleri. Ve yıllardır gayrimenkul ve finans sektörünün ön plana çıkmasıyla ihmal edilen Amerikan imalat sektörü geri kaldı ve eksiklerini kapatmak için gitmesi gereken epey yol var.
Her durumda, Dünya çok düşük bir ABD dış ticaret açığıyla baş etmeğe hazır olmayabilir. Meslektaşım Tom Friedman (Thomas Friedman)’ın geçenlerde altını çizdiği gibi, Çin ekonomisinin büyük bir bölümü Amerika’ya ihracat yapmak üzerine inşa edilmiştir ve başka meşgalelere yönelmekte zorlanabilir.
Kısaca, ekonomimizin bir mali canlandırma desteği olmaksızın düzelebilmesi zor ve uzun bir süreçtir. Umarım ki Obama ekibi bunu anlar.
Şu sıralar, ekonomi serbest düşüşteyken ve herkes ikinci versiyon bir Büyük Buhran’dan korkarken güçlü bir federal çabaya muhalefet edenler kendilerine destek bulmakta zorlanıyorlar. Temsilciler Meclisi’nden Cumhuriyetçi lider John Boehner, “canlandırma harcamalarından kuşkulananlar” listesine adlarını yazdıracak “güvenilir Amerikan ekonomistlerini” bulmak için Web sayfasını kullanmak durumuna kadar düştü.
Fakat, ekonomi biraz kımıldayınca yeni yönetimin üzerinde, kenara çekilmek ve ekonominin koltuk değneklerini fırlatıp atmak yönünde epey baskı olacak. Eğer yönetim bu baskılar karşısında erken teslim olursa sonuç F. D. Roosevelt’in – harcamaları kestiği, vergileri arttırdığı ve ABD’yi ciddi bir durgunluğa soktuğu – 1937’deki yanlışının tekrarlanması olacaktır.
Mesele şu ki, insanların, ABD ekonomisinin balonlar olmadan yaşamaya hazır olduğunu düşünmesi için zannedildiğinden daha fazla zamana ihtiyaç olabilir. O zamana kadar ekonominin epey hükümet yardımına ihtiyacı olacaktır.
Paul Krugman
22 Aralık, The NewYork Times
Çeviren: Dani Altaras
