“Gidişadatı değiştirmek için geç olduğunu düşünmüyorum ama bir an önce etkili eylemlerde bulunmazsak çok geç olabilir. Birşey yapılmazsa durgunluk yıllarca sürebilir.”
Seçilmiş başkan Barack Obama Perşembe günü ulusun niçin ekonomik düşüşe karşı son derece agresif bir hükümet tepkisine ihtiyacı olduğunu böyle açıkladı. Haklıdır. Bu, Büyük Buhran’dan bu yana en tehlikeli ekonomik krizdir ve kolaylıkla uzun bir çöküşe dönüşebilir.
Fakat Obama’nın reçetesi, teşhisi kadar canlı değil. Önerdiği ekonomik plan, ekonomik tehdit hakkında kullandığı dil kadar güçlü değil. Plan gerçekte, gerekli olandan eksik kalıyor.
Amerikan ekonomisinin ne kadar büyük olduğunu aklınızda tutun. Üretimini karşılayacak yeterli talep olursa Amerika gelecek iki yıl içerisinde 30 trilyon Dolar’dan fazla mal ve hizmet üretecek. Fakat hem tüketici harcamaları, hem de iş yatırımılar düşerken Amerikan ekonomisinin üretebilecekleri ile satabilecekleri arasında devasa bir boşluk oluşuyor.
Ve Obama planı bu “üretim boşluğu”nu doldurmaya yetecek kadar büyük olmaktan uzaktır.
Geçen hafta başında Kongre Bütçe Bürosu, bütçe ve ekonomik görünüm ile ilgili son analiziyle ortaya çıktı. Bütçe bürosu bir canlandırma paketinin yokluğunda 2010 kadar erken bir tarihe gelindiğinde işsizlik oranının %9’un üzerine çıkacağını söyledi.
Bu tahmin ne kadar korkunç görünse de aslında bazı bağımsız öngörülerle karşılaştırıldığında iyimser kalıyor. Obama’nın kendisi, bir canlandırma paketi olmazsa işsizlik oranının çift haneli oranlara ulaşabileceğini söyledi.
Bu arada Kongre Bütçe Bürosu bile “ekonomik üretimin gelecek iki yıl boyunca potansiyelin ortalama % 6,8 altında kalacağını söylüyor. Bu 2,1 trilyon Dolar’lık bir kayıp üretim demektir. Obama Perşembe günü, “ekonomimiz tam kapasitesinin 1 trilyon Dolar altında kalabilir” dedi. Ee, gerçekte meseleleri anlıyor.
2 trilyon Dolar’lık (eğer bütçe bürosunun tahminin çok iyimser olduğu ortaya çıkarsa muhtemelen çok daha fazlası) bir boşluğu kapatmak için Obama 775 milyar Dolar’lık bir plan öneriyor. Bu yeterli değidir.
Şimdi, mali canlandırma bazen bir “çarpan” bir etkisi içerebilir: Örneğin, altyapı yatırımlarının talebe olan doğrudan etkilerine ilaveten, artan gelir tüketici harcamalarının artmasına yol açacağından, ilave bir dolaylı etki de ortaya çıkabilir. Eldeki tahminler, bir Dolar’lık kamu harcamasının, gayrisafi milli hasılayı yaklaşık 1.5 Dolar artırdığını gösteriyor.
Fakat Obama planının sadece %60 cıvarı kamu harcamalarından oluşuyor. Gerisi vergi kesintileri. Ve bir çok ekonomist bu vergi kesintilerinin, özellikle de şirketlere sağlanan vergi kesintilerinin harcamaları desteklemeye yarayacağı konusunda kuşkulu. (Görünüşe göre bazı Demokrat senatörler bu şüpheleri paylaşıyor.) Partiler üstü Vergi Politikası Merkezi’nden Howard Gleckman bunu blogunda şöyle belirtti: “Çok para, az gürültü.”
Sonuç şu ki, Obama planının ufukta beliren üretim boşluğunun yarısından fazlasını kapatması olası değil ve kolaylıkla işin üçte birinden azını çözmekle sınırlı kalabilir.
Obama niçin daha fazlasını yapmayı denemiyor?
Plan, borç korkusuyla sınırlanıyor olabilir mi? Ortada büyük ölçekli hükümet borçlanması ile ilgili tehlikeler var ve bu hafta Kongre Bütçe Bürosu bu yıl için 1,2 trilyon Dolar’lık bir bütçe açığı öngördü. Fakat ekonomiyi kurtamakta yetersiz kalmak daha da tehlikeli olacak. Perşembe günü seçilmiş başkan harekete geçmekte başarısız olmanın sonuçları hakkında – uzun, Japonya benzeri deflasyonist bir tuzağa düşme riskimiz var – çok güzel ve çok doğru konuştu, fakat layıkiyle harekete geçmekte başarısız olmanın sonuçları daha iyi değildir.
Plan, harcama fırsatlarının eksikliği yüzünden sınırlanıyor olabilir mi? “Kürekle boşaltılmaya hazır” kamu yatırımı projelerinin, yani ekonomiye kısa vadede yardımcı olacak şekilde hemen devreye sokulabilecek projelerin sayısı sınırlıdır. Fakat sağlık sektörü başta olmak üzere başka tür kamu harcamaları var ki, ekonomiye bu zor zamanlarında yardımcı olabilir.
Ya da plan, siyasi ihtiyat sebebiyle sınırlanıyor olabilir mi? Geçen ay, Obama’nın yardımcılarının planın fiyat etiketini 1 trilyon Dolar’lık siyasi duyarlılık seviyesinin altında tutmak istedikleri hakkında haberler vardı. Maliyeti artıracak fakat ekonomiye çok az faydası olacak, büyük şirketlere vergi kesintilerinin plana dahil edilmesinin, Kongre’de Cumhuriyetçilerin oylarını kazanmaya yönelik bir girişim olduğu hakkında da söylemler vardı.
Yukarıdaki soruların açıklaması ne olursa olsun, Obama planı ekonominin ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli değil gibi gözüküyor. Tabi ki üçte bir somun ekmek hiç yoktan iyidir. Fakat tam da şimdi iki temel boşlukla karşı karşıya gibiyiz: Ekonominin sahip olduğu potansiyel ile olası performansı arasında ve Obama’nın sert söylemi ile biraz hayal kırıklığı yaratan ekonomik planı arasındaki boşluk.
Paul KRUGMAN / 9 Ocak 2009
Çeviri: Dani ALTARAS
