© Naim AVİGDOR GÜLERYÜZ
1925 yılında, eski binaya yakın bir yerde, Taş Merdiven mevkiinin Palanga Sokağında, bir bina satın alınır. 1671 m2 lik bir arsa içinde Boğaza nazır güzel bir manzarası ve iklimi olan bu yapı yenilenip amaca uygun duruma getirilir. Evvelce Musevi eytamhanesi [yetimhanesi] ittihaz edilmiş [kabul edilmiş] binanın yandığı anlaşılmasına mebni [anlaşıldığından], eytamhane ittihazı ve tevsi’i [genişletilmesi] maksadıyle konak bağçesinde ilaveten inşaat icrası için müsaade edilmesi’ni tesvib ve kabul eden, Reis-i Cumhur [Cumhurbaşkanı] Mustafa Kemal’in25 imzasını taşıyan 25 Şubat 1926 tarihli İcra Vekilleri Heyeti [Bakanlar Kurulu] kararına26 istinaden. 1926 yılında, 142 çocuğun barındığı yetimhane binasının yanı başına bir ek bina inşaatına başlanır.
Bu yeni bölüm 1 Haziran 1928 Cuma günü, seçkin bir davetli topluluğu huzurunda düzenlenen törenle hizmete girer.27 Tören esnasında, Yetimhane Komisyonu’nun değerli üyesi Dr. Vitali Elnekave’nin veciz duygusal konuşması sayesinde, JDC’nin telgrafla bildirdiği bağış dışında, 5.000 lirayı aşan bağış toplanır.28 Merkezi ısıtmalı, sıcak ve soğuk sulu duşları, kız ve erkek yatakhaneleri, ders çalışma salonları, koridor sonundaki ibadethanesi, müdür odası, alt katta yemekhanesi, çamaşırhanesi, bahçıvan ikametgahı ve diğer konforu ile örnek bir yuva hüviyetinde idi.29
17 Temmuz 1946 Çarşamba günü yetimhane binası bir kez daha yangın felaketine uğrar. Sokağın biraz aşağısında bulunan bir yağ fabrikasında bilinmeyen bir sebeple başlayan yangında yanan tahta parçaları rüzgarın etkisiyle yetimhanenin bahçesine ve açık pencerelerden odalara düşmeye başlar. Ziyaret günü olması ve çocukların genellikle bahçede bulunması herhangi bir can kaybını önlerse de binanın bir kanadı tamamen yanıp kül olur.
Derhal işe koyularak çocukları binanın zarar görmeyen kanadına yerleştiren yetkililer yanan bölümün en kısa zamanda tamiri için, bütçesi 140.000 lirayı bulan bir proje hazırlarlar.30
Yetimhanede bulundurulma yaş sınırına gelen çocukların ayrılması, yeni gelenlerin sayısının gittikçe düşmesi sonunda yetim mevcudu bir aralık otuzun altına inince söz konusu binanın bakımı ve idaresi için gerekli bütçenin yüksekliği karşısında değişik seçenekler gündeme gelir. O yıllar henüz Yüksekkaldırım’da uygun olmayan koşullar altında çalışan İhtiyarlar Yurdu’nun bu binaya taşınması önerisi büyük tartışmalara konu olur.31 Başkan Röne Somek döneminde, cemaat yönetimi ile mutabık kalınarak, kalan 35 çocuk 1 Nisan 1972’de Lüleci Hendek Külhan Sokak No.33 de Neve Şalom Vakfı’nın malı olan binaya, gerekli onarım yapıldıktan sonra yerleştirilir.32 1979 yılında, Sami Yanni’nin başkanlığı devresinde de, arada rüştüne ermiş olan çocukların ayrılması sonucu kalanlar da Dibek Sokağı’ndaki metruk İkinci Karma Musevi İlkokulu’nun sağlam ve korumalı olan alt katına nakledilir, nihayet en son kalan 9 yetim de, tüm gereksinmeleri karşılanmak suretiyle, gönüllü aileler nezdinde yerleştirilir.33
Çocukların ayrılmasından sonra işlevsiz kalan yetimhane binası Nisan 1972 de Liba Laboratuarına kiralanır. Son yıllarında ise, bir kültür merkezi olarak planlanarak kullanılması düşünülen bina 2005 yılı Mart ayında bir eğitim kurumuna satılır.
Arşiv varlığımızın maalesef bu kadar zayıf olduğu bir ortamda, bir zamanların elzem ve saygın kuruluşlarından biri olan Ortaköy Yetimhanesi (El Orfelinato) ile ilgili bulgularımı yazıya dökerken, bu saygın kuruma büyük bir özveri ile sahip çıkan ve onu geliştirip sosyal yaralardan birine bir nebze merhem sürebilen, o kritik ve zor günlerin kahramanlarından belirleyebildiklerimi veya anımsayabildiklerimi özellikle belirtmek isterim: girişimin öncüsü Bayan Raşel Naar, kurumun başkanlarından İzidor Franko, Henri Reissner, Elia R. Nahmiyas, Moiz Parali, İzak Çaço Eskenazi, Vitali Hayim Eskenazi, Av. Rıfat Saban, Albert Yenni, Röne Somek, Sami Yanni, değerli manevi veya maddi katkıları için Aron Barzilay, Av. Emanuel Salem, Av. İsak Taranto , Lazzaro Franco, Elias Karako, David Şayo, İsak Krespi, Amadeo Franko, Samuel Hazan, Bayan Robert Danon, Bayan Fortune Çiprut ve bu anda isimlerini bilmediğim veya anımsayamadığım daha niceleri... Aramızdan ayrılmış olanları rahmetle anar, halen beraber olduklarımıza minnetlerimiz sunarak sağlıklı uzun bir ömür dilerim.
Kaynakça
25 Mustafa Kemal’e Atatürk soyadı, 27 Kasım 1934 tarih ve 2865 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış bulunan 24 Kasım 1934 tarih ve 2587 sayılı Kanunla verilmiştir
26 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Belge 030.18.01/01.017.93.20
27 “Inauguration du nouvel édifice – annexe de l’Orphelinat Israélite d’Ortakeuy”, Haménora, Haziran-Temmuz 1928, s. 233-238
28 “Inauguration du nouvel édifice”, a.g.yazı, s. 234
29 Aron Angel ile görüşme 22 Şubat 2006
30 Moshe Caspi , a.g.m.
31 Naim Güleryüz, “Yetimleri Koruma ve Barındırma Cemiyeti”, Haftanın Sesi, 25 Temmuz 1957
32 Yetimleri Koruma ve Barındırma Derneği’nin Moiz İşman imzalı 22 Mart 1978 tarihli faaliyet raporu
33 Sami Yanni ile görüşme, 14 Temmuz 2008
