Holokost yorgunluğu: nedir ve nasıl aşılır?

Günümüzde Holokost eğitiminin en doğru yöntemle verilmesi ve buna paralel olarak Holokost’tan çıkarılabilecek derslerin anlaşılması, insanoğlunun barışa özleminde birinci dereceden önem taşımakta. Özellikle tanıkların, yaşadıklarını dile getirmesiyle oluşan bilgi birikimiyle beraber, Holokost üzerine birçok kitap yayınlanması, belgeseller üretilmesi, filmler çekilmesi ve Yahudi kuruluşlarının konuya dair hassasiyeti, beraberinde “Holokost yorgunluğu (Holocaust fatigue)” denilen bir olguyu da getirdi. ?u anda dünyanın birçok yerinde tartışılmakta olan bu olgu, oldukça yeni ve Holokost’un öğrencilere, toplumlara sunuş şekliyle doğrudan ilintili.

Holokost’u, “Yahudiler’in soykırım miti” sözleriyle tanımlayan İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’ın desteğiyle de birtakım çevreler Holokost’un abartıldığını söylüyor veya Holokost’u hepten inkâr ediyor. Bu söylemler, Holokost’un daha iyi bir şekilde öğrenilmesi ve anlaşılması için, temel amacından farklı olarak, apayrı bir gereklilik arz ettiriyor. “Holokost yorgunluğu” ise, yakın geleceğimiz için hafife alınmaması gereken bir önem taşıyor.

Milletvekilinden öğrencilere “Holokost Yorgunluğu”

2005 yılının Nisan ayında, Yeni Zelanda’dan milletvekili John Tmihere, Holokost’u duymaktan “hasta ve yorgun” olduğunu belirtince, bu sadece Yeni Zelanda’daki partilerde değil, tüm dünyada bir tepki fırtınasına yol açtı. Tamihere, Yahudi olan ve olmayan çevrelerce duyarsızlıkla suçlandı. Simon Wiesenthal Merkezi’nden Nazi avcısı Dr. Efraim Zuroff, Tamihere’nin “Holokost yorgunluğu (Holocaust fatigue)” denilen zihinsel bir sendromdan muzdarip olduğunu bildirdi. (1)

Avustralya’da Holokost uzmanı Prof. Colin Tatz da Holokost hakkında doygunluğa doğru ilerleyen bir dünyadan kaygı duyuyor. Tatz, “Eğer Holokost’u, 1932’den başlayıp 1945’te biten X konulu bir tarih olayı gibi öğretirseniz, o zaman konu bir yerden sonra tükenir. Holokost’u zamanın içinde donmuş ve kapsül içine alınmış statik bir biçimde öğretmek niyetindeyseniz, insanlar bundan bıktılar; ama eğer Holokost’un dersini ve anlamını, bugüne etkilerini öne çıkartırsanız; Darfur, Bosna’dan bahsederseniz ve Holokost’la ilişkli İsviçre Bankaları, altın trenleri, Kızıl Hacın moral bilincinden söz ederseniz, kimse sıkılmaz ve konu çok daha güncel ve ilgi çekici bir hâle gelir” diyor. Tatz, günümüz için, “60 yıl sonra, o zamanki gibi ağlayamayız. Yahudi olmayan, en güncel pop gruplarıyla ilgilenen on sekiz yaşındaki bir gençten Holokost döneminin derinliklerine gitmesini bekleyemezsiniz” diye ekliyor.

Wisconsin – Madison Üniversitesi’nden Yahudi Araştırmaları profesörü Simone Schweber, “Holokost yorgunluğu: günümüzde eğitim” (2) konulu makalesinde deneyimlerini, gözlemlerini ve Holokost yorgunluğuna karşı eğitim önerilerini dile getiriyor. Makalesini sunarken, “Bir zamanlar Holokost’un takdis edilmesinin konunun eğitimini boğacağından endişe ediyordum; şimdi ise Holokost’a verilen önemin azalmasının, onun vermek istediği mesaja mani olmasından korkuyorum” diyor. Holokost eğitimine gittikçe küçük sınıflardan başlanması ve birçok senede verilmesi, uzun vadede bir yorgunluğa yol açabileceğini belirtiyor. “Eğer Holokost’u derin bir anlayış geliştirerek anlatmazsak; neden farklı grupların öldürüldüğünü, katliamı gerçekleştirenlerin nasıl ikna olduklarını, vahşetin diğer soykırımlardan benzer ve ayrılan yönlerini anlatmazsak ve aynı kapsamda bilgileri tekrar edip durursak öğrenciler ciddiyetlerini kaybeder, sizi dikkate almaz ve elbette ‘Holokost’tan bıkkın’ hâle gelirler” diye düşüncelerini ifade ediyor.

Öte yandan Schweber, İsrail’in rolüne ve İsrail-Filistin sorununun etkilerine dikkati çekiyor. Ortadoğu’daki olayların Holokost eğitimini küresel düzeyde etkilediğini ve birtakım kesimlerin bilinçli bir şekilde, bir tepki olarak “Holokost eğitimi” üzerine ders vermemeye başladıklarını aktarıyor.

2008 Martında Almanya Dışişleri Bakanlığı yetkilisi Dr. Benedikt Haller ise, “Alman çocukları Holokost yorgunluğu gösterme yönündeler” dedi. Haller Yahudi kuruluşları ve antisemitizmle ilgili konularda özel temsilci görevinde. Haller, “Bir neslin öğretmenleri yaşamlarını ailelerini yalanlamak ve insanlara gerçeği söylemeye adadılar. Onların öğrencilerinin aynı sorumluğu hissetmemeleri oldukça doğal; onlar için bu büyükanne-büyükbabalarının yaşadığı kaba bir hikâye.”(3)

Houston Holokost Müzesi İdari Yönetmeni Susan Myers ise, sayıları gittikçe azalan Holokost kurtulanlarını da ele alarak, “Kurtulanlar, alacakaranlık yılları hakkında sarf edilen bu sözleri duymak istemezler. Bir kurtulanın çocuğu olarak, sadece Holokost için değil, antisemitizm için de bir yorgunluğu duymak, akıllara durgunluk verici” şeklinde tepkisini duyuruyor. (3)

Buna karşılık New York kökenli Holokost kuruluşları birliği başkanı William Shulman, “Kanıtlar var... Holokost yorgunluğu Almanya’da sinyaller veriyor; ama hangi sınırlar içinde olduğu net değil” görüşünde.

Yad Vaşem’in Amerika Toplumu İdari Yönetmeni Andrew Goldsmith, “Holokost yorgunluğunun antidotu olarak eğitim” başlıklı makalesinde, yönetmenlik görevi kendisine teklif edildiğinde, kabul etmekle büyük bir hata yaptığına yönelik aldığı eleştirileri yanıtlıyor. Öyle ki, “Görevini tamamlamış bir kurumda işin ne? Daha tamamlanacak ne var?” diye sorular alan Goldsmith, görevi kabul ederken, Holokost’un “tarihte en çok belgenmiş olay olduğunu(4)”  ve kutsal ortak değerlere dahi saldırabilecek insanların var olacağını belirtiyor. Goldsmith, İran Cumhurbaşkanı Ahmedinejad, Columbia Üniversitesi’ne davet edildiğinde duyduğu tepkiyi dile getiriyor ve kurtulanların 60 yıl sonra dahi deneyimlerini paylaşmakta olduklarına dikkat çekiyor.

“Hayaletler, sonsuzluk ve Holokost yorgunluğu” konulu makalesinde ise, bir kurtulanın kızı Julie Szego örneklerle düşüncelerini sunuyor. Szego, “Holokost’u duymaktan, düşünmekten, öğretmekten usandık. Tarihte birçok Holokost var ve ‘Bir daha asla Auschwitz’ yemini aralarında sadece biri” şeklindeki söylemleri eleştiriyor. Madalyonun öbür yüzüne bakıldığında, BBC’nin konu üzerinde yaptığı bir araştırmaya göre, katılımcıların yaklaşık yarısı tarihin en büyük toplu katliamının yeri, Auschwitz’i hiç duymamışlar. (5)

Holokost’un sinema ve belgesellerdeki yeri

“Holokost yorgunluğu” sadece akademik camiadaki tartışmalarla sınırlı değil. Holokost’la ilgili yapıtlara çeşitli dönemlerde sinemalarda rastlıyoruz. Bazıları Oscar almış çalışmalar. Kimileri ise bu konuya haddinden fazla yer verildiğini çekinmeden belirtiyorlar. Peki, Holokost yapıtları ifade edildiği gibi fazlaca mı üretiliyor? Arz talebi aşıyor mu? Film yapımcıları neden Holokost’la bu kadar ilgileniyorlar?

Belge toplayıcı Joseph Dorman’ın gözlemlerine göre, Holokost’u yaşamış olanlar veya yakınlarının hikâyeyi anlatmakta “doğal bir arzusu var.” Dorman, “Çoğu film yapımcısı ticari bir kazanç veya eğitsel bir işlevi üstlenmek amacında değil. Bu çalışmalar, tanıkların manevi değerleri için” sözleriyle düşüncelerini aktarıyor. (6)

Her ne kadar “Schindler’in Listesi” veya “Piyanist” gibi filmler ses getiren ve geniş kitlelere ulaşan çalışmalar olsa da bütçe her zaman bir sorun. Filmler, istisnaları hariç, gişe sıralamalarında kaybeden olmaya garantili.

Sinemaseveler eğlenmek isterler. Holokost’un çağrıştırdığı mühürlü vagonları, toplama kampları ve ceset dağcıklarını görmek istemezler. Son dönemde yapımcılar konunun “olumlu” sayılabilecek yönlerine odaklanmaya çalışıyorlar: Hitler’e karşı çıkanlar veya kurbanları kurtaranlar, Varşova Gettosu ve başka yerlerdeki Yahudi direnişçiler ve elbette kurtulanlar... Bu örnekler “ilham verici” olarak sunuluyor. Holokost’ta milyonlarca ölen insan kamera karşısına geçecek durumda değil, Holokost hakkında aslında ilham verici hiçbir şey yok. Yine de hiçbir öykü finansal kazanç getirmek üzere kayda alınmıyor.

Günümüzde Holokost eğitiminin en doğru yöntemle verilmesi ve buna paralel olarak Holokost’tan çıkarılabilecek derslerin anlaşılması, insanoğlunun barışa özleminde birinci dereceden önem taşımakta. Özellikle tanıkların, yaşadıklarını dile getirmesiyle oluşan bilgi birikimiyle beraber, Holokost üzerine birçok kitap yayınlanması, belgeseller üretilmesi, filmler çekilmesi ve Yahudi kuruluşlarının konuya dair hassasiyeti, beraberinde “Holokost yorgunluğu (Holocaust fatigue)” denilen bir olguyu da getirdi. ?u anda dünyanın birçok yerinde tartışılmakta olan bu olgu, oldukça yeni ve Holokost’un öğrencilere, toplumlara sunuş şekliyle doğrudan ilintili.

Holokost’u, “Yahudiler’in soykırım miti” sözleriyle tanımlayan İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’ın desteğiyle de birtakım çevreler Holokost’un abartıldığını söylüyor veya Holokost’u hepten inkâr ediyor. Bu söylemler, Holokost’un daha iyi bir şekilde öğrenilmesi ve anlaşılması için, temel amacından farklı olarak, apayrı bir gereklilik arz ettiriyor. “Holokost yorgunluğu” ise, yakın geleceğimiz için hafife alınmaması gereken bir önem taşıyor.