Amerika’da yıllardır çok ciddi travmalar için bile kullanılan sanat terapisinin popülaritesi ülkemizde de gün geçtikte artmakta. “Sanat terapisi tam olarak nedir?” diye soranlardansanız, yeni nesil psikologlardan Neli Aşkaner ile yaptığımız söyleşi ilginizi çekecek. Sanat terapisi son zamanlarda çok duymaya başladığımız bir tedavi yöntemi. Bize biraz bu terapi hakkında bilgi verebilir misiniz?
Sanat terapisi kişinin iç dünyasına, hayatın olup bitenlere, bilinçaltına, kısaca kişinin kendi ihtiyaçlarına göre çözüm odaklı daha görsel, somut bir terapi yaklaşımıdır. İstanbul’da sanat terapisi yaygın, fakat daha çok bizim insanlarımız bugün çocuklara uygulanan bir terapi olduğunu biliyorlar. Sanat terapisi ergenler ve yetişkinler için de kullanılabiliyor. Hatta ilk 1940’larda II. Dünya Savaşı sırasında etkilenen insanlar ruhsal sağlığı ile çalışırken sanatın çok etkili bir yöntem olduğunu görüyorlar ve buradan sanat terapisi doğuyor. Daha sonra çocuklar için adapte ediliyor. İlk çıkış yolu yetişkinler ve ergenler için. Hiçbir beceri kaygısı yaşamadan, terapistin danışandan hiçbir beklentisi olmadan, güzel yaptım, çirkin yaptım, doğru, yanlış olmayan, sanatsal hiçbir beceri beklemeyen, tamamen duyguların, düşüncelerin dışa vurumu.
Tedavide ne tarz araçlar kullanılıyor?
Keserek, yapıştırarak, boyayarak, hamur veya renklerle, kişinin ilgi duyduğu sınırsız sayıda malzeme kullanarak terapistle danışanın arasındaki iletişimi güçlendiren araçlar kullanılıyor. Kelimeler her zaman yeterli olmuyor. Özellikle travmalarda. Örneğin depremi ele alalım, sadece bir duyumuzu kullanarak bunu anlatabiliyoruz, sanat terapisinde ise hem dokunuyoruz, hem kokluyoruz, beynimizi çok fazla uyaran bir araç. Malzemelerde sınır yok. Mesela ben sanatçı değilim, düz çizgi çizemem. Duyguyu dışarı vurabilmek için hiçbir formül olmak zorunda değil. Çok fazla serbest çizim çalışırız. “Kendinizi nasıl hissediyorsunuz?” “İyi hissetmiyorum” dediğinizde bana bu sayfanın içinde gösterebilir misiniz? Bu hamura bir şekil verseydik, “iyi hissetmiyorum” nasıl bir şekil alırdı?
Sanat terapisi uygulamak için nasıl bir eğitim aldınız?
İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde Psikoloji okudum. Daha sonra Los Angeles’da Philips Graduate İnstitute’da üç senelik bir master eğitimi aldım. Önce aile ve çift terapisi üzerine master yaptım, daha sonra ise sanat terapisi masterı yaptım yaptım. O yüzden ailelere ve çiftlere de çalışmalar yapıyorum. Bu eğitim süreci boyunca farklı yerlerde staj yaptım. Çocuklarla, yetişkinlerle, aile içi çatışmalarda ve Alzheimer hastalarıyla 300 saat çalıştım.
Sanat terapisini daha çok çocuklar üzerinde mi uyguluyorsunuz? Yoksa yetişkinlerle mi?
Amerika’da Sanat Terapisi üzerine eğitim alırken çocuklarla staj yaptım. O programdan mezun olabilmemiz için 300 saat danışan görmemiz gerekiyordu. Bunun bir bölümünü çocuklarla, bir bölümünü yetişkinlerle, hatta bir bölümünü yetişkin üstü tabir ettiğimiz daha yaşlı danışanlarla yaptım. Alzheimer hastalarıyla çalıştım. Kişi kendi içinde olup bitenleri somut ve kendine özgü bir anlatımla hayata getiriyor. Bu çok önemli çünkü bir obje yaratıyorsunuz ve o problemi dışa vuruyorsunuz. Bir dışavurum gerçekleştiğinde ve somut bir olgu yarattığında, soyut değil, somut olarak bunun üzerinde çalışabiliyorum. Duygularımız, düşüncelerimiz şekil alıyor, değişebiliyor zamanla ve bunun kişi kendi gücüyle o problemi kontrol edebiliyor hale geliyor. Konuşurken “böyle bir insan olmak istiyorum” dediğinizde, o sözde kalabiliyor, sanat terapisiyle çok daha ulaşılabilir ve kontrol edilebilir bir hale geliyor. Bu çok önemli.
Konuşarak derdini anlatmaya çekinenler için iyi bir tedavidir, diyebilir miyiz?
Konuşması zor ve paylaşımı güç olan durumlar için çok daha güvenli ve kontrol edilebilir bir ortam. Konuşurken ağzımdan ne çıktı, ne çıkmadı durumu yok. Bir şey yaratırken daha güvenli, daha benim kontrol edebileceğim, istediğim kadar dışa vurabileceğim bir durum. Özellikle travma geçiren çocuklarda, çocuk yaratıyor ve kendi dışavurumu ile yaratmanın getirdiği bir rahatlamayı yaşıyor. Terapiste başına gelenleri anlatmasa bile. Bazen hazır olmayabilir, ama bunu sanatla dışa vurması bile travma geçiren çocuk için çok büyük bir rahatlama sağlıyor.
Normalde nasıl işliyor bu süreç? Yaptığını anlatıyor mu çocuk?
Hayır, sanat terapisinde bir resimden analiz çıkarma gibi bir durum kesinlikle yok. Örneğin size göre mavi özgürlük ve rahatlıkken, bana göre mavi sıkıntı veren bir renk olabilir. Size göre siyah güzel bir renk iken, benim içimi karartabilir. O yüzden kültürlerin de farklılığı göz önüne alınarak yapılan çalışmalarda görülüyor ki renklerin doğrudan bir açıklaması olamaz. Sanat terapisinin en güzel yanı da terapistin hiçbir yorumlaması olmuyor.
Yorum yapılmasa da çocukların gelişimi anlaşılabiliyor değil mi?
Tabii, sanat olarak geçirdiğimiz devrelerimiz vardır. Örneğin, iki yaşında bir çocuk sadece çizgilerle resim çizer. Beş altı yaşındaki bir çocuk kafalar, vücut çizmeye başlar. Kollar, bacaklar önce kafadan çıkar, sonra vücuttan çıkmaya başlar. Bu gelişim seviyesine bakarak çocukların hangi gelişim seviyesinde olduğunu anlayabiliyoruz.
Şu anda nasıl çalışmalar yürütüyorsunuz?
Şu anda Vivi Menase ile Etiler’de bir atölyemiz var. Orası Vivi’nin resim yaptığı atölye. Onun yerinde güzel bir ortam ayarladık ve 1 Mart’tan itibaren Sanat Terapisi guruplarımız başlıyor. Hamilelere, doğum yapmış veya bebek sahibi olmak isteyen insanlara, çocuklara yönelik olarak ayrıca enerjisini harcamak, yaratıcılığını kullanıp yenilikler öğrenmek isteyen çocuklar için de gruplarımız olacak. Öfke kontrolü, anne baba çatışmasına yönelik bir grubumuz da olabilir. Tezimi hamilelik sürecinde olan bayanların sanat terapisini stres, kaygı gideren durumlarda nasıl kullanabildiklerini, nasıl rahatlayabilecekleri üzerine yaptım. Bu üzerinde çok çalışmak istediğim ve yurtdışında üzerinde deneyim kazandığım bir alan. Programı oluşturup, uygulamaya geçirmeyi istiyorum.
Sizce Sanat Terapisi hakkında Türkiye’de yeterli bir bilinç var mı?
Genelde insanlar konuştuğumda, sanat terapisini hep duyduklarını ama tam olarak ne olduğunu bilmediklerinden anlatmamı istediklerini söylüyorlar. Türkiye’de bunu yapan çok başarılı insanlar ve sayıları çok az. Sanat terapisi sanıldığı gibi sadece resim çizmek değil, çok ciddi travmalarda kullanılan ve beyni çok içine alan bir tedavi şekli.
Sanat terapisi hakkında Neli Aşkaner’e ulaşmak isterseniz, [email protected] adresinden bilgi alabilirsiniz.
