Business Week’ten Maria Bartiromo dünya çapında yatırımcı Jim Rogers’la görüştü...
1970’te Jim Rogers adında genç bir yatırımcı, efsanevi Quantum Fonu’nu kurmak için George Soros ile bağlandı. Takip eden on yıllarda Rogers’in yazar, maceracı ve Roger Uluslarası Emtea Endeksi kurucusu olarak geleneklere meydan okluyan bir kariyer inşa etmesine tanık olundu. Ve o zamandan beri, şimdi Singapur’a yerleşmiş olan Rogers, sözünü sakınmayan dünya çapında bir yatırımcı oldu. Önceki Fed Başkanı Alan Greenspan hakkında sert sözleri var, Barack Obama ve ekibinin göreve uygun olmadığını düşünüyor ve Amerika için doğru yanıtın ‘sert aşk’ olduğunu söylüyor.
Maria Bartiromo: Hükümetin ekonomik krize tepkisi hakkında ne düşünüyorsunuz?
Jim Rogers: Felaket. Daha da kötüleştiriyorlar. Neler olup bittiği hakkında en ufak bir fikri yokmuş gibi görünen – tahsil ve donanımına göre anlaşılır bir durum – Başkan Obama için mahçup edici bir durum. Ayrıca, sorunun parçası olan kişileri göreve getirdi. (Hazine Bakanı Tim) Geithner sözüm ona Wall Street’ten ve bankalardan, herkesten daha fazla sorumlu olan New York Merkez Bankası’nın başkanıydı;(Obama’nın baş ekonomi danışmanı Larry) Summers yıllar önce Long-Term Capital’in kurtarılmasına yardımcı olmuştu. Bunlar, 300 milyon Amerikalıdan çok Wall Street’teki arkadaşlarını kurtarmanın tek çözüm olduğunu düşünen insanlar.
Peki, ne yapmaları gerekir?
Nelerin mi olduğunu görmek isterdim? Bu insanların iflas etmelerine izin vermelerini görmek isterdim, bırakın batmış olanlar batsın, onları kurtarmayı bırakın. Amerika’da bunun (krizin) geldiğini gören, barutlarını kuru tutan ve devreye girme fırsatını gözleyip beceriksiz olanların varlıklarını devralmayı bekleyen birçok banka var. Benzer şekilde, birçok ev sahibi, geliri olmadan beş ev almadı. Birçok ev sahibi bugünleri bekledi ve şimdi birdenbire hükümet diyor ki: “Eh, kusura bakmayın. Doğru yapıp yapmadığınız umurumuzda değil, yanlış yapan 100.000 veya 200.000 kişiyi kurtaracağız.” Bence bu rezalet ekonomisi ve felaket bir ahlak.
Greenspan 1998’de Long-Term Capital’i kurtarmasaydı, Bear Stearns ve Lehman Brothers’ın hala ortalıkta olacağını söylediniz. Açıklar mısınız?
Eh, Long Term Capital’in batmasına izin verilseydi, Lehman ve diğerleri büyük paralar kaybedeceklerdi, sermayeleri azalacaktı ve Wall Street’e korkunç bir engel konmuş olacaktı. Bu durum onları uzun yıllar için yavaşlatacaktı. Sermaye kaybedeceklerine, varlıklarını kaybedeceklerine ve beceriksiz insanları kaybedeceklerine, daha çok beceriksiz insan işe aldılar.
AIG’nin de batmasına izin verilmeli miydi?
Her şeyden önce, bankaların, yatırım bankalarının ve sigorta şirketlerinin yüzlerce yıldır battığı olmuştur. Evet, iki korkunç yıl yaşardık. Fakat ağrıyı uzatıyorsunuz. Son on yıl dünya tarihinin en kötü kredi fazlalığını yaşadık. Böyle bir şeyi altı ayda veya bir yılda, “Aaaa, uyanalım ve tekrardan başlayalım” diyerek temizleyemezsiniz.
Citigroup’un durumu? Otomobil şirketlerinin durumu?
İflas etmelerine izin verilmesi gerekir. Amerikan vergi verenleri birkaç otomobil şirketini kurtarmak için neden milyarlarca dolar ödesin? Hataları onlar yaptı! Hataları biz yapmadık! Eminim ki (hükümettekiler) onlara parayı verecekler ama size söylüyorum, bu bir hata. Korkunç bir hata.
Ne dediğinizi çok iyi anlıyorum, fakat bankalar yoğun bir baskı altında.
Hepsi büyük, büyük kârlar etti. Citigroup’un başkanı kimdi? Chuck Prince...
Prince şirketten kaç yüz milyon dolar çekti? Başka Citibank yöneticileri şirketten kaç yüz milyon dolar çektiler? Wall Street geçtiğimiz on yıl zarfında prim olarak 40 veya 50 milyar dolar civarında bir para ödedi. Merill Lynch’in başındaki adamın adı neydi?
Stan O’Neal...
Evet, Stan O’Neal. Ayrılırken 150 milyon dolar aldı, şirketi mahvetmesine rağmen. Fannie Mae’deki Franklin Raines denen adama bak. Enrondan daha kötü muhasebe tuttu. Fannie Mae ve Freddie Mac yıllar boyu tam anlamıyla hileli muhasebe yapmaktan başka bir şey yapmadılar, yine de bu adam milyonlarca dolarla ortalıkta dolaşıyor. Bu ne biçim bir sistemdir?
Ekonomik krizin Çin’de ve başka yerlerde siyasi karışıklıklara yol açacağından endişeleniyor musunuz?
Kesinlikle endişeleniyorum. Dünyanın büyük bir kısmında sosyal karışıklıklar yaşayacağız. Amerika bundan muaf olmayacak.
Yatırım açısından bütün bunlar ne anlama geliyor?
Geçmişte her zaman, insanlar çok fazla miktarda para bastıklarında veya olmayan paraları harcadıklarında, bu daha yüksek enflasyona ve daha yüksek fiyatlara yol açmıştır. Bence bu sefer de kesinlikle aynı şey olacak. Şu anda petrol fiyatları düşük ama bu geçici. Ve, özellikle emtialarda daha yüksek fiyatlar göreceksiniz, çünkü emtialar olanlara paralel gelişir.
Hangi emtiaları almaya ve tutmaya değer?
Son zamanlarda hepsinden aldım. Fakat tarımın en iyi alan olduğunu düşünüyorum. Tarım 30 yıldır en berbat işti. On yıllardır, para karıştıranlar, kâğıt karıştıranlar evrenin hâkimi oldu. Şimdi bu değişiyor. Artık gerçek şeyler üretenler üstte olacak. Borsacıların taksi sürdüğünü göreceksiniz. Bunların akıllı olanları traktör sürmeyi öğrenecek, çünkü çiftçiler için çalışıyor olacaklar. Lamborghini’si olanlar 29 yaşındaki çiftçiler olacak. Demek ki kendinize güzel bir çiftçi bulmalısınız ve kendinizi ona bağlamalısınız, çünkü gelecek birkaç on yıl boyunca paranın gideceği yer orası.
Business Week / 26 Subat 2009
Çev: Dani Altaras
