Ortaçağ İspanyası’ndaki Yahudi ve Hıristiyan birlikteliği, Judeo-Espanyol (“Ladino”) dilindeki ?arkılardan olu?an bir sanatsal hazine yarattı. Bu ?arkılar, Yahudiler (özellikle Yahudi kadınlar) tarafından Yahudiler’in gittiği ülkelerde ya?atıldı ve yenileri bestelendi (Fas ve Balkanlar’daki ülkeler gibi). Bu ?arkıların ?u ?ekilde gruplandırılması mümkündür: a) Dört mısralık stanzalarda yer alan romans, epik, balad türü Ortaçağ ?övalye öykülerini içeren ?iirler; b) “Kompla” adında Yahudi dini bayramlarında veya önemli olaylarda söylenen ?arkılar; c) “Kantika” adında basit, popüler stilde yazılmı? ya?am öyküsünün dönencesini i?leyen ?arkılar.
Bu üç ?eklin melodileri sinagoglardaki dini ?arkılara da uyarlanmı?tır. A?kenaz Dini Müziği: A?kenazlar, kendi sinagog müziklerini kısmen Yahudi olmayan unsurları da katarak ürettiler. Almanya ve Kuzey Fransa’daki Yahudiler bunları bir sistem altında bağlamaya çalı?tılar. Özel birtakım melodiler “nigunim mi-Sinai” (“Sinay’dan nağmeler”) olarak belirlenmi?ti. Bunların en ünlüsü “Kol Nidre” melodisiydi. Orta Çağlar’da bu tür melodiler, A?kenaz Yahudileri’nin Doğu Avrupa’ya göçleri esnasında bu bölgeye ta?ındı ve Slav müziğinin temalarından da etkilendi. Muhtemelen 16. yüzyılın sonlarına doğru Kuzey İtalya’daki sinagoglarda çok sesli müzik geli?ti. 17. yüzyılın ikinci yarısında sinagoglarda Barok stilinde kantatalar söylenmeye ba?landı. Almanya’da Rükoho “galanteriler” stilinde hazanlara uygun müzik kompozisyonları yapıldı. Sinagoglarda, örneğin ünlü Prag Altneuschul Sinagogu’nda Cuma ak?amları ?abat’ın kar?ılanmasında org ve benzeri müzik aletlerinden yararlanıldı. 19. yüzyılda geli?en Reform hareketi ile birlikte, dualara Protestanlar’da görülen org e?liğinde korolar refakat etmeye ba?ladı. Ayrıca eski İbranice ilahiler çağda? Alman müzik stiline uyarlandı ve Hazanların makamı gene çağda? Avrupa sanat müziğine uyum sağlayacak ?ekilde düzenlendi.
Kabala ve Hasidizm: Lurianik Kabala ile, Ortaçağ’da müzikle seviyesizliği bağda?tıran görü? ortadan kalktı. Bu Kabala’ya göre, her türlü müzik ilahi bir esinlenme içeriyordu. Fakat dürüst ve doğru ki?iler, bu melodileri kutsal metinlerde veya dua, Tora’yı öğrenme ve ?abat yemekleri gibi kutsal vesilelerle terennüm ederek onları safla?tırmalıydılar. Kabalat ?abat merasimlerinde ?abat’ın kar?ılanmasında, müzik önemli bir öğe oldu. “Leha Dodi” adlı Kabalist ?iir, sayısız melodiye bürünmü?tür.
devam edecek...
Kaynakça: “Yahudilik Ansiklopedisi”, Cilt I, II, III Yusuf Besalel
