Varşova Gettosu direnişçilerinden son hayatta kalan 90 yaşındaki Marek Edelman, geçtiğimiz cuma günü evinde sevdikleri arasında hayata veda etti
Marek Edelman’ın gençliği insan yaşamının onurunu ve özgürlüğünü savunarak geçti. O, Varşova Gettosu direnişinde Nazilere karşı mücadele veren kişiler arasında yer aldı. Her yıl direnişin yıldönümünde Marek Edelman direnişin anısına Varşova’da yer alan anıta bir buket çiçek bırakıp, hoşgörü çağrısında bulunmayı alışkanlık haline getirmişti. Son olarak bu yılın nisan ayında direnişçilerin anısına çiçeğini bırakırken, “İnsan habistir, doğayla canavara dönüşür” demiş, insanların birbirlerinden nefret etmemeyi öğrenmeleri için çocukların yuva çağından itibaren bu konuda eğitim görmeleri gerektiğini söylemişti.
1 Ocak 1919’da Homel’de doğdu. Ailesi ile Varşova’ya geçti. Nazilerin Polonya’yı işgal ettiği 1 Eylül 1939’da Edelman, işgalci Nazilere karşı direnişi planlayan sosyalist kuruluş BUND’un (Birleşik Yahudi İşçi Birliği) bir üyesiydi.
Almanlar 1940 yılı Kasım ayında kurdukları Varşova Gettosu’na kentten ve civarından taşıdıkları 460 bin Yahudi’yi kapattılar. Gettoda insanlık dışı koşullarda yaşayan Yahudiler bir yıl sonra salgın hastalık ve açlıktan yaşamlarını yitirmeye başladılar.
19 Nisan 1943’te Nazi Almanya’sının ordusu, gettoda sadece birkaç tabancayla direnen 220 Yahudi gencinin eylemini kırmaya yönelik saldırısını başlattı. Özellikle BUND ve Hashomer Hatzair’in (Siyonist ve Sosyalist Yahudi Birliği) önderliğinde bazı idealist Yahudi gençler Varşova Gettosu’nun terk edilmiş binalarına konuşlanarak direnişlerini yürütmeye çalıştı, bu direniş Nazilerin mayıs başlarındaki saldırılarıyla sona erdi. Naziler gettodakileri öldürdüler, 60 bin Yahudi Treblinka, Majdanek ve Sobibor kamplarının gaz odalarına gönderildi. Direnişin lideri, Mordehai Anilewicz, Almanlara teslim olmaktansa sevgilisi Mira’yı vurduktan sonra intiharı tercih etti.
POLONYA’DAN AYRILMADI
Nazilerin gettoyu yerle bir etmeleri sırasında küçük bir grupla birlikte kanalizasyonlardan kaçarak getto sınırları dışına çıkmayı başaran Marek Edelman, ormanda konuşlanan Yahudi partizanların Nazilere karşı girişimlerini düzenledi.
Savaştan sonra Polonya’da yaşamaya devam eden ve Lodz kentinde ünlü bir kardiyolog olan Edelman, 1980’lerde Lech Walesa’nin Dayanışma hareketine destek verdi. Yaşamı boyunca ırkçılığa karşı ve insan hakları mücadelesinden geri durmadı. Varşova Gettosu’nda hemşire olarak çalışan Edelman’ın eşi Alina Margolis, savaştan sonra çocuk doktoru oldu.
Direnişin son yaşayanı olan Marek Edelman, Fransa’nın Legion d’Honneur ve Polonya’nın Beyaz Kartal madalyaları ile onurlandırıldı. Direniş sırasında 23 yaşında olan Edelman; “Ölen savaşçıların hayatı pahasına bu ölümcül mücadelemize değdi” diyecekti.
Yerel basınımızda Marek Edelman’ın ölümüne; “Sahici bir kahraman yok artık: Marek Edelman…”,“43 gettosunun çiçeği soldu”, “George Saros’tan Marek Edelman’a” başlıkları altında yazılarla geniş yer verildi.
Fransa Dışişleri Bakanı Bernard Kouchner; “Bir kahramanı yitirdik” sözleri ile üzüntüsünü ifade ederken, Polonya eski Devlet Başkanı Lech Walesa; “O üstün insani vasıflara sahip bir kişiydi. Onun kaybını sözcüklerle ifade etmek güç” dedi. İsrail Dışişleri Bakanlığı’ndan “Yahudi ulusu ve İsrail Devleti, Varşova Gettosu’nun son direnişçisinin yasını tutuyor” açıklaması yapıldı.
