TOLEDOT: Esav “Ölüme gidiyorum” dedi

Esav “Ölüme gidiyorum!” dedi. “Behorluk hakkını ne yapayım?”

(Bereşit 25:32)

Atalarımız Avraam, Yitzhak ve Yaakov’un zamanında, Bet Amikdaş’ta Aşem’e bir tek ilk doğanların hizmet edeceği öngörülmüştü. Ancak Bene Yisrael-Levi kavmi dışında- altın buzağı günahını işleyince, behorların bu önceliği ortadan kalktı. O günden itibaren Aşem sadece Levi kavminin -behor ayrımı olmadan- Bet Amikdaş’ta hizmet etmesine izin verdi.

Esav, ilk doğan olması sıfatıyla bu göreve getirileceğini varsayıyor ve endişeleniyordu. Neden mi? Çünkü Kodeş Akodeşim’de Aşem’e hizmet edecek kişinin, saf ve temiz düşüncelere sahip olması gerekirdi; aksi takdirde Koen Gadol Aaron’un oğulları Nadav ve Avihu’nun ileride başına geleceği gibi, anında can verirdi. Esav kötü huylarının farkındaydı. Behorluk hakkını kullanırken öleceğini biliyordu. Dolayısıyla bu ayrıcalığını korumaya gerek görmüyordu. Behorluğunu, hayvansal içgüdülerini ve maddiyatçılığını temsil eden bir tabak kırmızı mercimek yemeği karşılığında kardeşi Yaakov’a devretmek, onu rahatlatmıştı.

Dahası, Esav sürdürdüğü tehlikeli yaşam yüzünden zamansız ölmesi durumunda, babası Yitshak’ın behorluğu bu onuru hak etmeyen kendi liyakatsiz oğlu yerine Yaakov’a vereceğinin bilincindeydi. Tora, bir babanın behorluk hakkını ilk doğandan alarak kardeşine vermesini yasaklar. Ancak bu yasak, ilk doğan hayatta olduğu sürece geçerlidir. Eğer ilk doğan evlat zamansız ölürse, o zaman babası bu hakkı ilk doğanın büyük oğlu yerine kendi oğluna verebilir. Esav’ın durumunda bu kişi tabii ki Yaakov olacaktı.

Esav behorluk hakkını verirken, aklından geçenler bunlardı. Yaakov’a gelince, behorluk hakkını elde etmekten mutluydu çünkü Aşem’e hizmet etmek için Esav’ın değil, kendi soyundan gelenler seçilecekti.

(Rav Peninim)

Avraam’ın oğlu Yitshak’ın soyu bunlardır: Avraam, Yitshak’a baba olmuştu.

(Bereşit 25:19)

Tora, bir önceki bölümde belirtilenleri neden yeniden tekrarlama gereği duyuyor?

Bize, Tanrı’nın evreni insanoğluna kendi iyiliğini bahşetmek üzere yarattığı öğretilir. Aşem, insanların kendi niteliklerini taklit etmesini ve birbirlerine iyilik, merhamet ve cömertlik göstermesini ister. Böylece insanlık, söz konusu niteliklerin kaynağından gelen daha büyük bir iyilik ve merhamet sağanağını alabilecek kaplara (kelim) dönüşecektir.

Noah ile Avraam arasındaki on nesil süresince, insanlar ahlaksızlık ve putperestliğe yöneldi. Bu yıkıcı eğilim, Avraam’ın önderliği altında gücünü kaybetti ve iyilik eylemlerinin gölgesinde kaldı. Bunun sonucunda toplum, sevecen iyilik, yani hesed niteliğini benimsemeye başladı.

Öte yandan Yitshak akranlarına gevura, yani adalet ve sorumluluk niteliğini benimsetti; Tanrı korkusunu ve insanoğlunun Yaratan’a hesap vermesi gerektiği fikrini aşıladı. Herkesin kendi yaptıklarından sorumlu tutulacağını öğretti. İlahi yargı gerektiğinde devreye girecek ve bu yargının sertliğinden kimse kaçamayacaktır.

Hesed’in Avraam’ın, gevura’nın ise Yitshak’ın nitelikleri olduğunu söylediğimizde, bunların atalarımızın yegâne kişisel özellikleri olduğu anlamı çıkarılmamalı, övgüye değer diğer güzel huyları gözardı edilmemelidir. Atalarımızın büyüklüğü, Aşem’e ve insanlığa karşı sergiledikleri yüce davranışların tümünün sonucudur.

Avraam iyilik eylemlerini çok yüksek seviyelere taşımış, bu yüzden iş hesed, yani iyiliksever kişi sıfatını kazanmıştır. Yitshak ise Tanrı korkusunu ve ilahi adalet niteliğini geliştirmiş, böylece katı adaletine atıfta bulunan pahad Yitshak adını almıştır. Ancak dünyaya Yaakov da gelmiş, büyükbabasının ve babasının izinden giderek akranlarına Tanrı’nın her yerde olduğunu öğretmiş ve merhamet niteliğini, yani midat arahamim geliştirmiştir. 

Yaakov’un yürüttüğü mantık şudur: Avraam’ın gösterdiği iyiliğin çok fazlası, insanlığa yararlı olmayacaktır. İnsanoğlu sırtını Tanrı’nın sonsuz iyiliğine dayarsa, davranışlarını kontrol etmeyecek ve sonunda yoldan çıkacaktır. Yitshak’ın sert adalet niteliği ise İlahi ödül veya cezayı anında tetikleyecek, insanoğlu bunu kaldıramayacaktır. Rahamim, yani merhamet, ara bir nitelik olarak, Avraam’ın öğretisi hesed ile Yitshak’ın savunduğu gevura, yani katı adalet ve Tanrı korkusu arasındaki boşluğu dolduracaktır. Yaakov’un merhamet niteliği, içinde hem iyilik, hem de adalet niteliklerini barındıran İlahi bir özelliği de dünyaya çekecek ve bu özellik, dünyanın varlığını sürdürme şansını artıracaktır.

“Avraam’ın soyu bunlardır” sözlerinin ne anlama geldiğini böylece ortaya çıkmaktadır. Avraam, (Yitshak’ın oğlu) Yaakov yüzünden Yitshak’a baba oldu. Her iki babanın da Yaakov’a ihtiyacı vardı çünkü iyilik niteliği ile adalet niteliğini uzlaştıracak merhamet niteliği gerekiyordu. Avraam, Yitshak’ın baba olacağı Yaakov ve onun midat arahamim’i yüzünden Yitshak’a baba oldu.

A BRIDGE TO HEAVEN

A Collection of Classic Kabbalistic

Commentaries on the Torah / Rabbi Yosef Gabay