Masada Quintet ve Joe Lovano: “Stolas: The Book of Angels, Vol. 12”

Blues’un köklerinin, Amerika’nın güney eyaletlerindeki plantasyonlarda eziyet çekerek çalışan köle zencilere, cazın geçmişinin ise Amerikan iç savaşı ertesinde ordu bandolarından arta kalan müzik aletleriyle çalan, bu kez özgürlüklerini kazanmış zencilere dayandığına inanılır. Aradan geçen yıllarda caza, önce Amerika’daki beyazların eli, daha sonra da dünyadaki farklı kültürlerin birkimleri, farklı coğrafyaların ritmleri ve ezgileri işledi. Avrupa’dan Hindistan’a, Brezilya’dan Afrika’ya...

Yahudi kültürü ve müziği de bu etkileşimde yerini aldı. Ünlü Klarnetçi Benny Goodman’dan, günümüzde basçı Avishai Cohen, kadın klarnetçi Anat Cohen (bu yazı yayınlandığında, Clarinetwork: Live at the Village Vanguard adlı son albümü yayınlanmış olacak), piyanist Aaron Goldberg’e kadar bir dizi müzisyen bunda pay sahibi oldu. Bunların en önemlilerinden bir de ünlü saksafoncu ve besteci John Zorn’dur.

John Zorn, 1953’te New York’ta, klasik ve dünya müziğine meraklı eğitim profesörü bir annenin ve caza tutkun berber bir babanın oğlu olarak dünyaya geldi. Müzik kariyeri cazdan avangard ve deneysel müziğe, doğaçlamadan çağdaş klasik müziğe kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. 1990’ların bir bölümünü, kültürlerini çok beğendiği Japonya’da geçirdi ve burada Dekoboko Hajime adıyla tanındı. (1995’te yayınladığı Zohar albümünde Rav Tzizit olarak bile tanındı.)

Yahudilikle ilgili ilk albümünü 1992’de, Nazilerin Yahudi soykırımına giden yolun kapısını açan geceyi yansıtan Kristallnacht adıyla kaydetti. Bu albüm Zorn’u, Yahudi mirasını araştırmaya ve Yahudi müzik stillerini kullanarak beste yapmaya sevketti. Bu anlayışla 200 parça besteledi ve bunları 1994’den itibaren Masada adını verdiği dörtlüsüyle on albümlük bir dizi olarak seslendirdi. Bunların çoğu Sefarad müzikal ölçü ve ritimlerini temel alan caz tarzında bestelerdi. Zorn, Masada Dizisi olarak adlandırdığı bu albümleri İbrani alfabesindeki ilk on harfle (Alef, Beit, Gimel, Dalet, ...) adlandırdı ve bazı parçalara da İbranice isimler verdi. Zorn’un efsane saksafoncu Ornette Coleman’dan esinlenerek kurduğu Masada dörtlüsünde kendisine davulda Joey Baron, trompette Dave Douglas ve basta Greg Cohen eşlik etti. 2009’da Fransa, Marciac Caz Festivali (bu sene kimler katılmıyor kimler: http://www.jazzinmarciac.com/ete.html) için topluluğa piyanist Uri Caine ve perküsyoncu Cyro Babtista da katıldı.

Zorn, 2004’te ikinci Masada Dizisi’ni bestelemeye başladı. Bunları “Book of Angels” başlığı altında Yahudi-Hıristiyan mitolojisinden esinlendiği albüm isimleriyle adlandırdı ve 2005’ten itibaren kendi kayıt şirketi Tzadik etiketiyle yayınladı. Bu dizinin birinciden farkı, her albümü farklı müzisyen ve topluluklarının seslendirmiş olmasıdır. Böylece bu albümleri dinlemek aynı zamanda çağdaş caz müzisyenlerini ve onların müziğe yaklaşımlarını tanımak imkânı sunuyor.

Bu yazının konusu 12. sıradaki 2009 yapımı Stolas ama ona gelmeden öncekilere göz atmamak haksızlık olur. İlk albüm Astaroth. Piyano’da Samie Saft, basta Greg Cohen ve davulda Ben Perowsky’den oluşan Jamie Saft Trio çalıyor. En hoş parçalar, Shalmiel, Ariel ve Sturiel. İkincisi Azazel. Virtüöz avangard kemancı Mark Feldman, çellist Erik Friedlander (acaba Moses Mendelssohn’un öğrencisi ve halefi David Friedländer’in (1750-1834) soyundan mı?) ve basçı Greg Cohen’den oluşan Masada String Trio seslendiriyor. Tufiel, Tabaet, Uriel, Gazriel... Hepsi de Orta-Doğu ve Doğu Avrupa kokan müthiş parçalar. Üçüncü sırada Malphas. Yine Mark Feldman, İsviçre asıllı eşi piyanist Sylvie Courvoisier ile çalıyor. Albüm cazla klasik müzik arasında gidip gelen bir çizgi izliyor.

Dörcüncüsü Orobas. Bütün aletleri, şimdilerde İngiltere’de yaşayan 1966 Tel-Aviv doğumlu multienstrümantalist Koby İsraelite çalıyor, bazı parçalarda bas ve vokalde Yaron Stavi, trompette Sin Gauld, klarnette Stewart Curtis kendisine eşlik ediyorlar. Black Sabbath, geleneksel Yahudi ezgilerini çalsa sonuç herhalde böyle olurdu. Beşinci sırada Balan. The Cracow Klezmer Band seslendiriyor. Topluluğa bazı parçalarda Dafo Yaylı Çalgılar Dörtlüsü eşlik ediyor. Altıncısı Moloch. Piyanist Uri Caine’nin solo performansı. Piyanoseverler için ideal.

Yedincisi Asmodeus. Bu köşede McCoy Tyner’ın Guitars albümünde adı geçen gitarcı Marc Ribot, basçı Trevor Dunn, davulcu Calvin Weston rock ve blues’u harmanlıyorlar. Sekizinci Volac, çellist Erik Friedlander’in solo albümü. Harhazial, Kadal, Ahaniel dinleyenin içine işliyor. Cazseverler bir yana, bu albümü beğenmeyecek klasik müziksever dahi olmayacaktır. Dokuzuncu Xaphan. Secret Chiefs 3’ün seslendirdiği albümde Yahudi müziği de aşılıp Arap müziğine geçiliyor. Ve onuncusu Lucifer. Masada String Trio’yla birlikte Marc Ribot, Joey Baron ve Cyro Babtista’dan oluşan Bar Kokhba Sextet çalıyor. Bütün parçalar dinlemeye değer.

2009 yapımı Stolas, bu dizinin 12. albümü. Davulda Joey Baron, piyanoda Uri Caine, basta Greg Cohen, trompette Dave Douglas ve tenor saksafonda Zorn’dan oluşan Masada Quintet, günümüzün ağır sıklet saksafoncusu Joe Lovano’yu konuk ediyor. Lovano da, diğerleri de tam anlamıyla döktürüyor. İnsan düşünmeden edemiyor: Yahudi ezgileri, Klezmer müziği ve caz acaba hiç bu albümde sergilenenden daha iyi kaynaştırılabilmiş midir?

Amerika’da Blues’un kökleri kölelik kültürü dönemlerine uzanıyorsa cazın kökleri de özgürleşme dönemlerine uzanır. Ve caz, her zihinsel özgürlük gibi sınır tanımadan her coğrafyaya, her kültüre elini uzatır. Caz ve Zornseverler, bu yazı yayınlandığında piyasaya henüz yeni çıkacak olan 14. albüm Ipos’ta bunun izlerini sürmeye devam edecek.

Yeni Çıkanlar

Dark Eyes: Tomasz Stanko Quintet

Highway Rider: Brad Mehldau

Vol. 14: Ipos:  The Dreamers - John Zorn

Clarinetwork: Live at the Village Vanguard - Anat Cohen

VOCAbuLarieS: Bobby Mcferrin

Night in Monte Carlo:  Marcus Miller

Private Collection: Charlie Haden

Home: Aaron Goldberg

Live at the Village Vanguard: Lee Konitz

Richter 858: Bill Frisell