OR­DAN BUR­DAN / Bir şiir destesi ve çağrıştırdıkları

Judeo-Espanyol veya Ladino diye adlandırılan dilde yazılmış bir kitap bir dergi elime geçtiğinde dokuz- on yaşıma kadar yaşadığım İstanbul’un “Yahudi Mahallesi” aklıma gelir. Şair Ziya Paşa ile   Büyük Hendek’in kesiştiği noktada halen heybetli duran apartmanın birinci katının ön  dairesinde  otururduk. Pencerelerimiz iki sokağa da bakardı. “Yahudi Mahallesi” dedim çünkü o semtte yalnız oturanlar değil,  dükkâncısı, seyyar satıcısı ve alıcısının tümüne yakını da Yahudi’ydi ve duyulan dil  de Judeo- İspanyolcaydı. Sabah  sabah küfesi sırtında sebzeci  “Fasulye de Beykoz kon agua de Terkos” diye seslenirken İstanbul’un  Terkos suyunda  pişecek taze fasulyenin tadına doyum olmayacağını  iddia eder gün boyu balıkçı ‘ pişkado fresko” (taze balık ) diye gelene  geçene duyurusunu yapardı. Akşam  üstleri sokaklar cıvıl cıvıl olurdu   Karşı köşede günümüzde  bulunmayan   tuzlanmış kurutulmuş kimisi havyarlı göbekleri şiş  fıstık fındık gibi yenen liparida denilen küçük  balıkların satıcısı ‘liparidas havyarlıyaz i şalvarlıyaz’ ( havyarlı ve şalvarlı  liparidalar)  tekerlemesini söyleye söyleye alıcı  çekmeye çalışırdı.  Hava kararmaya doğru  kucağında bir koca turşu kavanozu ufak tefek bir  adam,  ayaküstü yenen suyu içilen turşu  satardı.

  Yıl 1936 ..‘ Vatandaş Türkçe Konuş ‘ kampanyası bu mahallenin dışında kalırdı…Ve Ankara’ya yerleştik Atatürk Bulvarı’nda oturduğumuz apartmanda  bir tek Yahudi aile bizdik.Yenişehir denilen koca  semtte beş, altı Yahudi aile var-yoktu. Okulun tek Yahudi talebesi bendim ve Yahudi Mahallesi en kestirme yoldan  bile evimizin iki üç kilometre uzağındaydı .Judeo Espanyol dili de öyle   İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşturulan Birleşmiş Milletlerin  bünyesindeki  teşkilatlarından biri olan UNESCO  dünyada  yok olma sürecinde olan  -arkaik diller üzerine akademik  çalışmaları da  programına kattı. Bu aynı yıllarda İberik kökenli Sefarad Yahudilerinde de  bir silkinme, parlak  geçmişlerini, kültürlerini araştırma dillerini yaşatma  yayma düşüncesi yeşerdi. Bir  çok ülkede Yahudi Organizasyonlar  kuruldu en önemlisi kuşkusuz A.B.D’deki kısaltılışı FASSAC olanıdır.  

…

Bu kuruluşun en son yayınlarından biri başlıkta sözünü ettiğim Haim Vitali Sadacca’nın, ‘Un Ramo de Rosas’- Bir Gül Destesi - adlı şiir kitabıdır. FASSAC  bu şiirleri  bir Sefarad şair olan son yılda hakkın rahmetine kavuşmuş  David Fintz Altabe’ye  İngilizceye çevirterek  geniş bir kitleye tanıtılmasına  olanak sağlamıştır. Şiir çevirisi en zor yapılan, değişikliğe uğraması kaçınılmaz olan  yazı türüdür… Ama burada iki usta el ele  vermişçesine  değerli bir yapıt ortaya çıkmıştır. H. V. Sadacca her konuyu şiirlerine taşımış, bu da şiirden uzak  okuru bile çekecek ilgilendirecek bir üstün nitelik vermiştir.  Şair bazen bir baba, bir büyükbaba,  bazen  bir aşık, yer yer  bir filozof,  her zaman duygu düşünce arası gel-gitleri yansıtan, yalnızlığını duyumsayan  bir  hassas  kişi. Şiirlerinde vezin ve kafiyeyi titizlikle uygulayacak kadar da usta. Bu da  dili bilmeyenlere de okunur kılıp kulakta  bir hoş seda oluşturuyor .Kutlamayı hak ediyor  İngilizce bilen, Judeo-İspanyol diline  ilgi duyan öğrenmek isteyenlere tavsiye olunur..

Şair şiirlerini Türkçe yazarken son yıllarda  Judeo-İspanyol diline  yönelmiştir. Çanakkale  doğumlu  Sadacca,  çocuklarının  yanına taşınmış  Amerika’da yaşıyor görünse de sık sık   gelir gider    ‘ Los kaminos s’ıncheron de  Arena’ - Kumların Örttüğü Yollar -adlı  İstanbul’da 2002’de yayınlanan  Çağdaş Sefarad Şiirleri Antolojisi’nde de şiirleri  ve  kendi yaptığı   Türkçe  çevirileri vardır.  Aynı antolojide müteveffa  David Fintz Altabe’nin de  şiirleri de yer almaktadır. Antoloji yayınlandığında, bir özelliği  dikkatimi çekmiş, bir burukluk duyumsamıştım. Şairlerin içinde genç yoktu… O zaman  bu zaman onlardan, önde gelen üç üstadı ne yazık ki  yitirdik.

Yeni yeni böylesine başarılı eserler vermesi, gençleri heveslendirmesi dileğiyle Haim Vitali Sadacca’yı   içtenlikle tekrar kutlarım.