Kazakistan tarasında, Yahudi eğitiminden, sinagogdan, koer gıdadan yoksun, İsrail veya ABD’li dindalarıyla ilikisi bulunmayan küçük Yahudi toplumları yaamakta
Geçtiğimiz günlerde, merkez Asya’nın geni ülkesi Kazakistan’da altıncı sinagogun açılması ile Yahudi toplumsal yaamının “yeniden doğuuna” tanık olundu. Ülkenin kuzeyinde, 223.600 nüfuslu bir tara kenti olan Kostanai’deki yeni sinagog ve cemaat merkezi Kazakistan’ın zengin Yahudisi, aynı zamanda Euro-Asya Yahudi Kongresi Bakanı Alexander Mashkevich’in desteği ile kuruldu.
Alexander Mashkevich geçtiğimiz hafta Jerusalem Post Gazetesi’ne verdiği demeçte; “Güçlü bir Diaspora’nın önem taıdığına inanıyorum. Güçlü bir İsrail ile güçlü bir Diaspora’nın mükemmel bir bileim olduğu kanısındayım. Her biri diğeri ile birlikte daha güçlü konumda olur” dedi.
Kazakistan’daki Yahudi nüfusu hakkında net bir veri yok; 10 bin ile 40 bin arasında olduğu tahmin ediliyor. İsrail Devlet Bakanı imon Peres’in Astana Sinagogu’nda gerçekleen törene katılması, Kostanai’daki yeni sinagog açılıında İsrail Dinileri Bakanı Yaakov Magri ile Bahaham Yona Metzger’in hazır bulunması insanların bu ibadethaneleri doldurması için yeterli neden olmadı. Yahudiliklerinin tamamen bilincinde olanların sayısı oldukça düük…
imdi bir camii, iki Ortodoks bir de Katolik kilisesi bulunan Kostanai’de yeni açılan sinagog, Sovyetler yönetimindeki ateizmin ve göçlerin etkisi ile dinlerinden uzaklamı toplumları Yahudiliğe kazandıracak cemaat merkezi görevini yapacak. Sinagogun açılmasına dek, Kazak Yahudileri yardım kuruluu Hesed’in Kostanai’deki ubesinde abat akamları bir araya geliniyordu.
Küçük Yahudi toplumlarının “yeniden doğuu”nun baarısı tümüyle Alexander Mashkevich’e mal ediliyor. Bakent Astana’daki büyük sinagogun da onun giriimi ile mümkün olduğu belirtiliyor. Ancak Yahudi toplumlarının tek bir yardımseverin sunduğu olanaklara bağlı olarak kimliklerine sahip çıkmaları pek sağlıklı görünmüyor. Bu nedenle insanlar sinagoglara ve Yahudi kültürüne daha çok katkıda bulunmaları yönünde tevik ediliyor.
Kazakistan 2,7 milyon kilometrekare yüzölçümlü, denize kıyısı bulunmayan 16.4 nüfuslu bir ülke. İslam ve Hıristiyanlığın yaygın inançlar olduğu bu ülkede Yahudilik de resmen tanınmı bir din. Kostanai’daki Beit Rachel sinagogu açılıı Kazak medyanın oldukça ilgisini çekti; yerel yönetimden kiilerin ve İsrail’den gelen konukların yaptıkları konumalar filme çekildi. Beit Rachel Sinagogu açılıına katılan Yahudilerin orta ya kesiminden oldukları, kadınların balarını örtmediği, yalıların Yiddii anladıkları, çocuk ve gençlerin Yahudi olmaktan gurur duydukları dikkat çekti.
Kazakistanlı Yahudi madenci Alexander Mashkevich İran’a büyük yatırımlar yapmayı hedefliyor. Kazakistan ziyaretinde Astana’daki sinagogda konuk edilen İsrail Devlet Bakanı imon Peres’le görüen Mashkevich ona; “Birkaç milyon dolarlık bir proje için yatırım yapmak istediğimi İranlı gruplarla ve uluslararası yatırımcılarla görütüm” açıklamasını yaptı.
Kazak iadamı bir gazeteye verdiği söyleide söz konusu yatırımın enerji transferi alanında olduğunu söyledi.
Mashkevich, “Bu proje ve benzerlerini İran hükümetinin desteği ve ambargoların kalkması koulu ile hayata geçirebiliriz. Bu da İran rejimini çizgisini değitirmeye yönlendirecektir. Tabii ki, nükleer enerji gelitirme programından vazgeçmeleri de öncelikli bir koul” dedi.
Yerel Yahudi toplumuna büyük yardımlarda bulunan 1954 doğumlu Kazakistanlı zengin iadamı Alexander Mashkevich, Euro-Asya Yahudi Kongresi Bakanı olup aynı zamanda İsrail vatandaı.
Hayatında İran’a ayak basmadığını ifade eden Mashkevich, “En yakın zamanda İran’ı ziyaret edeceğim. Bu giriimi sadece İsrail’in çıkarlarını düündüğüm için istediğim söylenemez. Gerçekleirse eğer, benim açımdan kârlı bir yatırım olacak. İsrail ve İran’ın ekonomik alandaki ilk ibirliği her iki ülkenin de yararına olacak” dedi. İran’da değiim rüzgârlarının estiğine inanan Alexander Mashkevich; “İranlı elit kiilerle görütüm. Mevcut durumdan ve Ahmedinejad’dan honut değiller. İran halkının değiimden yana olduğunu hissediyorum” ifadesini kullandı.
Joseph Stalin binlerce Yahudi’yi SSCB’den Kazakistan’a sürmütü. Holokost döneminde de yaklaık 8 bin Yahudi Kazakistan’a kaçtı. 1997’de Kazak KGB’si Yahudi içi lideri Leonid Solomin ve bazı arkadalarını tutukladı. Gazeteler o dönemde Siyonizme ve uluslararası Yahudiliğe karı antisemit yazı ve karikatürler yayınlamaya baladılar. Hatta gazetelerden biri Yahudileri öldürme çağrısı dahi yaptı.
Günümüzde Kazakistan Yahudileri’nin sayısı kesin olarak bilinmiyor. Yahudi nüfusun yaklaık iki bini Buharalı ve Juhuro olarak adlandırılan dağ Yahudileri. Astana, Pavlodar gibi kentlerde yaayan 10 bin Yahudi sinagoglara sahip. Karaganda, Chimkent, Semev, Kokchtav, Dzhambul, Uralsk, Aktubinsk, Petropavlovsk gibi tara kentlerinde dini kimliklerini yeniden kazanan küçük Yahudi toplulukları var.
Bu ülkede yirmi Yahudi kuruluu bulunuyor. 1999’da Kazakistan Yahudi Kongresi’nin kurulu töreni hükümet ileri gelenlerinin katılımı ile gerçekleti.
14 Yahudi okulunda 700’ün üstünde öğrenci eğitim görmekte. Bakent Almatı’da (veya Almaata) sinagoglara gidenlerin ve dini eğitim alanların sayısı 2005 ile 2006 arasında giderek yükseldi. Kazakistan hükümeti sekiz Yahudi din adamının yabancı ülkelerden getirilmesine izin verdiği gibi yeni sinagogların inası için arsa bağıında bulunmakta.
