Yahudi şehitlerin Anıt mezarı

500 yılı aşkın bir süredir bu toprakların kaderini paylaşan Türk Musevi Cemaati bireyleri Kurtuluş Savaşı ve 1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu’nda görev almışlardı.

O tarihlerde birçok Yahudi, cephede ön saflarda savaşmış, ancak o tarihlerde kimi sinagog cemaatleri kayıtları gerektiğince tutmadıklarından, bu konuda günümüze ulaşan yeterli delil olmadığı görüldü. Ender sayıda olan bu belge- kanıtlardan birine Haydarpaşa Hemdat İsrael Cemaati’nin gömülerinin yapıldığı Acıbadem Uzunçayır Yahudi Mezarlığı’nda rastlıyoruz. (mezarlık, padişah tarafından tahsis edilmiş bir arazi).

Yıllar içinde tahrip olan sembolik mezar taşları Haydarpaşa Hemdat İsrael Sinagogu Vakfı tarafından yeniden bir araya getirilerek,  şehitlik oluşturuldu. Şehitliğe taşların yanı sıra 18 Osmanlı askerinin isimleri bulunan bir anıt yerleştirildi. Taşların üzerlerinde yer alan Raşi (İbranice harflerle İspanyolca) dilindeki ağıtların Türkçe tercümelerine de yer verildi.

Şehitliğin girişinde “Birinci Cihan Harbi’nde vatanı için şehit düşmüş kardeşlerimiz ve ismini bile bilmediğimiz nicelerin anısına” yazısı bulunuyor.

Konu hakkında ‘Haydarpaşa’da Geçen 100 Yılımız’ kitabını derleyen ve Kadıköy Cemaati Yönetim Kurulu üyesi Anri Niyego ile görüştük. Niyego, kitabın çalışmaları sırasında sinagogun arşivinde 1900’lü yıllara ait bir gömü defteri bulduklarını belirtti. Söz konusu defterin 2. ve 3. sayfalarında 18 kişilik bir gömü listesi ve üzerindeki Fransızca yazılar dikkatlerini çekmiş. Notta, “1. Dünya Savaşı’nda can veren bilinmeyen askerler” ibaresi yer alıyor. Niyego hafızasını yokladığında, mezarlığın aşağı kısımlarında etrafı betonla çevrilmiş, zincirlerle hudutlanmış bir bölge olduğunu, bölgenin duvarında bazı isimlerin bulunduğu sembolik mezar taşları olduğunu anımsıyor. “Büyüklerimize sorduğumuzda “burası, şehitlik” derlerdi” şeklinde anlatısına devam ediyor. “Kitap yayına hazırlanırken, bu delil de çıkınca hatıralarım canlandı. Emin olmak için de bölgenin bilirkişisi olarak tanıdığımız Salamon Seviş’e danıştım. Kendisi de bilgiyi doğruladı. Haydarpaşa kitabında, mezarlığı aktardığımız sayfalarda, bölgenin bu özelliğine de yer verdik.”

Niyego, ilerleyen yıllarda bir kısmı yok olmuş ve dağınık hale gelen taşları gördüğünde, önemli bir manevi değeri olduğunu ve toparlanması gerektiğini düşünmüş. İsrail’de ikamet eden ağabeyinin ziyareti sırasında bir taşın üzerlerindeki İbranice harflerle olan yazıyı okutmuş ve ağabeyi taşın üzerinde ‘Oye el pasajero’ başlığı altında şehit düşen birinin hikâyesi olduğunu söylemiş. Niyego şöyle konuştu: “Bu taşların çocukluğumuzda izah edildiği şekilde savaşan askerlerimizle alakalı olduğunu bir kez daha anladım. Bu taşların ihmal edilmesi değil, yüceltilmesi gerektiğine karar verdim”. Kadıköy Cemaati Yönetim Kurulu Başkanı Mordo Kumruluş ve yardımsever Hayati Benhabib’in destekleriyle mezarlıkta 13-14 metre uzunluğunda bir duvara anıt mezar oluşturuldu. Raşi dilinde yazılmış bu taşların izahatları din adamlarına yaptırıldı. Çok anlamlı ağıtlar çıktı.

Gazeteci Veli Sarıboğa, geçtiğimiz hafta Sabah Gazetesi’nde bu habere yer vermişti.

“Get” alamayan şehit eşlerinin hikâyesi:

Pek emin olmamakla birlikte bir öyküyü paylaşıyoruz.  Şehitlerin geride kalan genç yaşta dul eşleri uzun yıllar bekledikten sonra,  evini çekip çevirmesi gerektiği düşüncesiyle yeniden evlenmek üzere Hahambaşılığa başvuruyorlar. Ancak dinen “get” alamadıkları için evlenemeyecekleri belirtiliyor. Talep sayısı artınca İstanbul Hahambaşılığı bir üst makam olarak Kudüs Hahambaşılığı’na başvuruyor. Başvuru mektubunun yanıtı hakkında herhangi bir bilgiye rastlanmıyor.

Mezar taşı ağıtlarından...

Sivdu et nefesh aaluva asher met batsava MOSHE SHALOM

6 Teved 5678

21 Aralık 1917

Matem tutun bu zavallı cana ki askerde öldü

Yoradme por manziya, Mansevo de freska edad, Revatado por la empermidad de 32 anyos aldado, Por gerrear fui malogrado

HAYİM ELİYEZER KASTİEL Nombrado,

Al sielo fui alsado

15 Shevat Data de mi muerte

16 Ocak 1919

Mermahetle ağlayın savaşta hayatı çalınan 32 yaşındaki bu genç adama

Melda esta poeziya

Yorad por manziya Yitsahak Shalom, ijo de Moshe Shalom.

A la edad de 37 malanyos fui malogrado azyendo el servisyo militaryo

Fui ecado a los kanyos. Deshando a mis kuatro ninyos yorando.

Shevat 5677

Aralık 1916

Bu ağıtı okuyun

Merhametle ağlayın Moşe Şalom’un oğlu İshak Şalom için.  37 yaşında vatani görevini yaparken  hayatını kaybetti. Ağlayan 4 çocuk kaldı ardında…

Askerdeyken vuruldu.

Edirne doğumlu Abafur Rafael Yitshak Kaneti

29 Adar 5678

16 Mart 1918