Avusturya genelinde İkinci Dünya Savaşı’na kadar yaşamış ve birçoğu Naziler tarafından öldürülmüş Yahudi kökenli Türk vatandaşlarının üç asırlık hayat hikâyeleri Viyana’da bir sergiye konu oldu...
Avusturya genelinde İkinci Dünya Savaşı’na kadar yaAvusturya’nın başkentinde bulunan Viyana Yahudi Cemaati tarafından ‘Viyana’daki Türkler’ isimli bir sergi açıldı. Sergide Osmanlı, sonrasında da Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan Yahudi kökenli Türklerin Viyana’daki yaşantıları konu ediliyor. Geçtiğimiz aylarda açılan sergiyi şu ana kadar binlerce kişi gezdi. Sergide Osmanlı İmparatorları’nın resimleri, Osmanlı’nın Yahudi cemaatine olumlu bakış açısı da anlatılıyor. Türk Kültür Cemiyeti Başkanı Birol Kılıç, evrensel Türk hoşgörüsünün bu sergide en ince ayrıntısına kadar gösterildiğini de vurguladı.
Viyana Yahudi Cemaati tarafından organize edilen sergi ile Türk Yahudi tarihine ışık tutuluyor. Viyana Belediyesi tarafından desteklenen sergide birçok tarihi belge gün ışığına çıkmış durumda.
İnsanlık tarihi için önemli bir yere sahip olan 1492 senesi, İspanya için sadece Christoph Colomb’un gemisine atlayıp, ‘yeni dünya’nın keşfine çıkması açısından değil, ayrıca İspanya’daki 800 senelik Arap-Müslüman egemenliğine Reconquista adlı ‘geri kazanım’ savaşı ile son verilmesi açısından da son derece önemli.
Viyana’daki Türkler sergisi de Avrupa’da bir çağın sona ermesini sağlayan bu olayların etkileri üzerinde duruyor. Bunlardan bir tanesi de dönem İspanya’sından kovulan ve Kuzey Afrika’ya, bazı İtalyan şehirlerine ama özellikle de Osmanlı İmparatorluğu’na göç etmek zorunda bırakılan Yahudiler. Sefarad Yahudileri olarak nitelendirilen bu grup İstanbul, İzmir’in yanı sıra başta Selanik olmak üzere çok sayıda Balkan kentine yerleşti. O dönemler Osmanlıların artan fetihleri üzerine Yahudiler özellikle Balkanlar’da önemli idari görevlerin başına getirildiler.
VİYANA’DAKİ SİNAGOGUN ADI ‘TÜRK İBADETHANESİ’YDİ
18. yüzyılın ilk yarısında Avusturya Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlılar arasındaki ilk barış anlaşmalarından sonra Osmanlı himayesindeki bu Yahudilere Avusturya’da serbest dolaşım hakkı verildi. İlk göçlerden sonra Avusturya’daki Türk-Yahudi cemiyetinin kurulmasının ardından da bu Yahudilere Avusturya İmparatoru tarafından ibadet özgürlüğü tanındı. Avusturya’ya göç eden Osmanlı Yahudileri ilk ibadethanelerini 2. Viyana’da inşa ettiler. 1887 senesinde Mağribi stilinde inşa edilen ihtişamlı Türk-Sefarad sinagogu Zirkusgasse’de kuruldu.
Ne var ki Viyana’nın kutsal yapı mimarisinin incisi denebilecek bu ibadethane, 1938 senesinde Naziler’in gelmesiyle birlikte büyük hasara uğradı. Bu cemaate ait Yahudilerin hemen hemen hepsi de ölüme mahkûm oldu. Viyana’nın Sefarad Yahudileri doğu-batı, şark-garp, Asya-Avrupa arasında köprü görevi gördüler. Pamuk, kumaş, ipek, tütün şeker ve baharat ticareti yaparak doğunun bu güzelliklerini batıya taşıdılar. Bu sergi kapsamında aynı zamanda Sefarad Yahudilerinin Avusturya postasının İstanbul ve Doğu Akdeniz havzasındaki dağıtımını da üstlenmeleri de bu sergi kapsamında tematize edilecek.
AŞKENAZLAR GETTOLARDAN ÇIKAMAZKEN SEFARADLAR AVUSTURYA TİCARETİNE HÜKMEDİYORDU
Sadece ticaret değil, kültür konusunda da son derece önemli bir yeri olan Sefarad Yahudileri, Viyana’daki ilk Yahudi yayınevini kurdular. Ayrıca Yahudiler arasındaki haham geleneğinin bayraktarlığını da Sefarad Yahudilerinin yaptığı biliniyor. Yahudi mistisizminin temeli olan İspanyol-Yahudi şiiri de yine Sefarad Yahudileri tarafından nesilden nesle aktarıldı ve yaygınlaştırıldı.
ELİAS CANETTİ, OSMANLI KÖKENLİ
Özellikle de zamanının Arap dünyasının tıp konusundaki tecrübeleri ve gelişmişliklerini Avrupa kıtasına yayan da yine Sefarad Yahudileri oldu. Edebiyat ve yazın dünyasına da başta Elias Canetti olmak üzere sayısız önemli ismi kazandırdılar.
Kültür tarihine katkıları yadsınamayacak derecede büyük olan Sefarad Yahudileri diyasporasının çok yönlülüğü 31 Ekim tarihine kadar “Viyana’da Türkler” ismi altında Jüdisches Museum’da sergilenecek. Türkiye’den gelecek olan misafirlere Avusturya Türk Kültür Cemiyeti Başkanı Birol Kılıç bilgi verebileceğini de açıkladı.
