Gematriya tam olarak nedir? Gematriya, İbrani harflerinin -alfabedeki yerlerine göre karşılıkları olan- rakamlarla değiştirilmesine dayanan bir sistemdir. Bunun sonucunda İbranice her sözcüğün, sayısal bir karşılığı vardır.
İbranice bir sözcük veya cümlenin sayısal değerini bulmak ve bunları aynı sayısal değere sahip başka sözcük ve cümlelerle karşılaştırmak suretiyle, ilginç bazı bağlantılar kurmak mümkündür. Hanuka yazımızda ele aldığımız kavramlar, Kabalistik yorumlara dayanıyordu.
Hanuka Bayramı’nı konu alan yazıda, bayram boyunca yaktığımız mum sayısının 36 olduğunu ve Yaratılışın özgün ışığının, Hanuka’nın 36 mumunda gizlendiğini belirtmiş, bu arada Gematriya’dan yardım almıştık.
Gematriya tam olarak nedir? Gematriya, İbrani harflerinin -alfabedeki yerlerine göre karşılıkları olan- rakamlarla değiştirilmesine dayanan bir sistemdir. Bunun sonucunda İbranice her sözcüğün, sayısal bir karşılığı vardır.
Kabalistler eskiden beri şuna inanır: İbranice bir sözcük veya cümlenin sayısal değerini bulmak ve bunları aynı sayısal değere sahip başka sözcük ve cümlelerle karşılaştırmak suretiyle, ilginç bazı bağlantılar kurmak mümkündür. Hanuka yazımızda ele aldığımız kavramlar, Kabalistik yorumlara dayanıyordu.
Bir İbrani harfine sayısal bir değer vermenin aslında birçok yolu vardır. En yaygın olanına ‘mutlak değer’ denir. Günümüzde Yahudiler için en bildik yöntem olan Gematriya sistemi budur ve aşağıdaki tabloya göre uygulanır:
Bir örnek verelim isterseniz:
Baba sözcüğünün İbranice karşılığı Av (Avinu Malkenu, Babamız Kralımız duasında olduğu gibi). A, yani Alef = 1; V (B) sesini veren harf Bet = 2. Toplam = 3.
Anne sözcüğünün İbranice karşılığı Em (Sara İmanu, Anamız Sara’da olduğu gibi).
E, yine Alef = 1; M, yani Mem = 40. Toplam = 41.
Baba + Anne (3+41) = 44
44 neyin karşılığı? Dam sözcüğünün. (Dalet = 4, Mem = 40).
Dam ne anlama geliyor peki? Kan. Anne ile baba birleşince, doğacak çocuğun kanı oluşuyor. İyi de bir çocuğun vücuda gelmesi için sadece anne ile babanın çabaları yetmiyor. Tanrı’nın da müdahalesi gerekli. Tanrı’nın birincil özelliği nedir? ‘Tek’ yani ‘Bir’ olması.
Bir sayısı hangi harfle ifade ediliyor? Yukarıdaki tabloya bakalım: Alef ile.
Tanrı (1) + Anne + Baba = 45
45 neyin Gematriya’sı? Hadi sizi uğraştırmayalım. İlk insan Adam var ya, onun Gematriya’sı. İnanmadınız mı? Alef = 1; Dalet = 4; Mem = 40, etti mi size 45? Zorlama? Yok. Gematriya bu işte.
İlk insan Adam’ın gematriya’sının 45 olduğunu az önce hesapladık.
Peki Aşem’in telaffuz edilmeyen Yod He Vav He İsmini meydana getiren harflerin açılışını hesaplayacak olursak hangi sonucu elde ederiz?
Şöyle açıklayalım: Yod için: Y sesini veren Yod = 10, O sesini veren Vav = 6, D sesini veren Dalet = 4. Yod’un toplamı 10+6+4= 20
He için: E sesini veren harf He = 5 (Bu harf, Fransızca’daki H aspiré gibi, tam okunmaz ve çıkan ses He’den çok, E’yi andırır), ayrıca yazılan ama okunmayan Alef = 1. He’nin toplamı 5+1 = 6
Vav için: V sesini veren harf Vav = 6, A sesini veren Alef = 1, V için yine 6. Toplam = 6+1+6 = 13
İsim’de iki He olduğu için bir 6 daha ekliyoruz. İsmin tam gematriya’sı: 20+6+13+6 = 45.
Rabilerimiz bunun insan ile Yaratan’ın ne kadar yakın olduğunu gösterdiğini belirtir.
Bu arada çoğumuz biliriz ama yine de belirtmekte fayda var: İbranice imlâda sesli harfler çoğunlukla kullanılmaz. Sesleri veren, sessiz harflere konan noktalardır ancak onlar da çoğu zaman kullanılmaz.
İkinci Gematriya yöntemi ‘sırasal değer’ diye adlandırılır. Bu sisteme göre alfabenin ilk on harfi, önceki sistemle aynı değere sahiptir. Ancak kaf ile lamed artık 20 ve 30 değildir. İbrani alfabesinin 11. ve 12. harfleri olduklarından, sayısal değerleri sırasıyla 11 ve 12’dir. Başka bir deyişle harflerin sayısal değeri, alfabedeki yerlerine göredir.
Üçüncü yönteme ‘azalan değer’ denir. Bu sistemde dokuz harf sonra yine aynı değere geri dönersiniz. Yani alef ile tet (ilk dokuz harf) arasındaki harfler, diğer iki sistemle aynı değerlere sahiptir. 10. harf yod’a geldiğinizde, sayısal değer yine 1 olur. Takip eden kaf 2, lamed 3, vb.
İbrani harflerine sayısal değer vermenin bir yolu daha vardır. Bu sisteme atbaş denir çünkü İbrani alfabesindeki ilk harf olan alef’in yerine, son harf tav konur; ikinci harf olan bet, sondan bir önceki harf olan şin ile değiştirilir. Böylece, a = t, ve b = ş; eşit işaretini kaldırırsanız, geriye atbaş kalır. Harflerin yerinin değiştirilmesi, bazen Kabalistik felsefenin ilginç bazı yönlerini ortaya çıkarır.
Klasik bir Gematriya örneği daha verelim. Mısır’dan çıkan İbraniler, çölde pusu kuran Amalek’in saldırısına uğradı. Amalek tam olarak kimdi? Bir şahıs mı? Düşman bir ulus mu? Gematriya’dan yararlanarak bu sorunun cevabını vermeye çalışalım:
Amalek sözcüğü Ayin, Mem, Lamed, Kuf şeklinde yazılır, dolayısıyla da Gematriya’sı 240’tır. Kuşku anlamına gelen İbranice safek sözcüğünün Gematriya’sı da 240’tır. Demek oluyor ki, Yahudiliğin antitezi bir şahıs veya ulus değil, kendi içindeki kuşkudur. Tanrı’nın gücünden kuşku duyduğumuz zaman, kötülüğü yaşamımıza davet etmiş oluruz.
Farkında mısınız? Bütün bir felsefeyi tek bir paragrafta çözdük ve özetledik. Gematriya’nın gücü budur işte.
Geçen yazıdan size borcum kaldı: 36 sayısının simgeselliği hakkında birkaç örnek daha vermem gerekiyordu.
Önce Or aGanuz hakkında:
Yaratılışın özgün ışığı, Hanuka’nın 36 mumunda saklıdır demiş Bene Yisahar, kendisiyle aynı adı taşıyan eserinde.
Tanrı dünyayı Saklı Işık ile besler (Zohar, Şemot 149a).
Işık sözcüğü Tora’da tam 36 kez geçer – Rokeasch.
Bildiğimiz gibi atamız Yaakov, dayısı Lavan’ın küçük kızı Rahel’e âşık olmuş ancak Lavan’ın ona oynadığı oyun sonucunda, kendini Rahel’in ablası Lea ile evli bulmuştu. Yüce Yaratan’ın böyle bir oyuna göz yumması mümkün müydü? Elbette ki hayır. Lea, Yaakov’un Gelecek Dünya’daki (Olam aBa) eşi, Rahel ise bu dünyadaki (Olam aZe) eşiydi. Nitekim atalarımızın gömülü olduğu Mahpela Mağarası’nda, Yaakov, Lea ile birlikte yatar. Ya Rahel? Yaakov’un en küçük evlâdı ve sonuncu oğlu Binyamin’i doğururken tazecik 36 yaşında hayata veda eden Rahel’in mezarı Betlehem’dedir.
Peki Lea’nın 36 sayısı ile hiç ilişkisi olmayabilir mi? Olmaz mı? Haydi Lea ismini alalım ve Gematriya’ya baş vuralım:
Lamed= 30; Alef = 1; E = 5 – Toplayalım: 30+1+5 = 36. Sihir gibi, değil mi?
Öğretmenimiz Moşe, Mısır’da İbranilere uygulanan zulmün başlamasından 36 yıl sonra doğdu. Moşe, Sinay Dağı’ndan indirdiği Tora’yı Bene Yisrael’e 36 günde açıkladı (Seder Olam Raba 10).
Bütün bunları, okuma lütfünde bulunacaklara, daha derinlemesine araştırma hevesi uyandırmak için yazdım. ‘Tora’nın Yolu’ uzundur, sonsuza dek uzanır.
