Sir Moses Hayim Montefiore 19 yüzyıl Yahudileri arasında çok önemli yeri olan bir kişiliktir. Faaliyetleri, yalnız İngiltere ile kısıtlı kalmamış, Yahudilerin haksız yere suçlandığı, ezildiği ve zulüm gördüğü bir dönemde nerede olurlarsa olsunlar zor durumda olan dindaşlarının yardımlarına koşmuş ve destek olmaya çalışmıştır.
Doğumundan bir yıl sonra aile Londra’ya geri döndü. Moses, 6-7 yaşından itibaren hem zenginler mahallesi Kensington’da laik bir okula devam etti hem de basit ve temel de olsa dini eğitim almaya başladı. Ancak hem anne hem de baba çok dindar olmadığı için bu eğitim hep temel seviyede tutuldu.
ÇALIŞMA HAYATINA ILK ADIMLAR
Moses 17-18 yaşlarına geldiğinde çalışma hayatına atıldı. İlk olarak çay ticareti yapan bir aile dostunun yanında çalışmaya başladı. Ertesi yıl bir muhasebe firmasına girdi. 20 yaşına geldiğinde borsa simsarlığına soyundu. O dönemde Londra Borsası’nda Yahudi borsacı sayısı kanunen 12 ile kısıtlanmıştı. Amcasının kefalet olarak yatırdığı ve o dönem için büyük bir servet sayılan 1200 pound sayesinde resmen 12 Yahudi borsacı arasına girmeyi başardı. Bir müddet sonra kardeşi Abraham’da ortak olarak işe başladı ve Montefiore Bros. Şirketi doğmuş oldu. Meslekteki başarıları sayesinde kısa zamanda ün ve servet kazandılar. Ancak 2,5 yıl sonra küçük ortaklardan birinin tüm şirket varlığını zimmetine geçirip ülke dışına kaçması sonucu kısa sürede iflasın eşiğine geldiler. İki kardeş zor da olsa bu dönemleri atlattılar, tüm borçlarını ödedikten sonra bile eskisinden daha varlıklı hale gelmeyi başardılar.
1812’de Moses dönemin zenginlerinden Levi Barent Cohen’in kızı Judith Cohen ile evlendi. Judith Cohen’in ailesi Aşkenaz, Montefiore’ninki ise Sefarad idi. Bu evlilik o dönemde ender görülen bir evlilik olmuştu. 50 yıldan fazla sürecek bu evlilik her zaman mükkemmel oldu ancak çiftin çocukları olmadı. Bu evlilikten kısa bir süre sonra Judith’in kız kardeşi Hannah, Rotschild ailesinin varislerinden Nathan Meyer Rotschild ile evlendi. Moses Montefiore’nin borsadaki başarılarına ailevi ilişkiler de ilave olunca, Moses’in şirketi Rotschild ailesinin resmi borsa temsilcisi oldu. Nathan Rotschild, ailesinin İngiltere’deki banka faaliyetlerini yönetiyordu. İki bacanak, Nathan ve Moses, bankacılık konusunda ortak çalışmaya başladılar. Moses’in küçük kardeşi Abraham da Nathan Rotschild’in kızkardeşi Henrietta ile evlenince o da ortaklığa katıldı.
Bu ortaklık, borsa ve bankacılık konuları dışında da birçok alanda faaliyetlerde bulundu. İngiltere ve Avrupa’nın büyük kentlerinde aydınlatmada kullanılacak gaz dağıtımını üstlenecek Imperial Gas Association’ı kurdular. Bunun peşinden ünlü sigorta şirketi Alliance Insurance Co.’yi kurdular. Bu şirketler haricinde Moses Montefiore şahsi olarak birçok İngiliz ve Avrupa şirketinin yönetim kurulunda görev aldı. Alliance British & Foreign Life, Alliance Marine Insurance Co., Provincial Bank of Ireland, Imperial Brasilian Mining Co., Irish Manufacturing Co., the British Colonial Silk Company bunlar arasında en ünlüleriydi.
Genç yaşında büyük bir servet sahibi olan Moses Montefiore 40 yaşına geldiğinde iş hayatından ayrılmaya, tüm enerji ve servetini sosyal dayanışmaya ve hayırseverliğe yönlendirmeye karar verdi.
Maddi olanaklarını ve zamanını başta dindaşları olmak üzere insanlığa adadı. Hayatının geri kalan 61 senesinde özellikle Yahudilerin savunulması, hakları ve özgürleşmesi için çalıştı.
O dönemde Yahudiler İngiltere Parlamentosu’na girebiliyordu. Ancak parlamentoya giriş yeminini İncil üzerinde yapmak ve “gerçek bir Hıristiyan olarak çalışacaklarını” taahhüt etmek zorundaydılar. Moses, bacanağı Rotschild ile birlikte uzun süre kulis ve çalışma yapıp Yahudilerin Tevrat üzerine yemin edip “iyi bir insan olarak çalışacakları” olarak and içmelerini sağladılar.
FİLİSTİN’E İLK YOLCULUK
Moses eşi ile birlikte Filistin’e ilk seyahatini 1827 yılında gerçekleştirdi. Hayatı boyunca Filistin’e yedi seyahat yapacak olan Moses, bu topraklara son seyahatini 91 yaşındayken gerçekleştirecekti. Filistin’e varması kara, deniz yolu ve at sırtı olmak üzere tam 5,5 ay sürdü. Bu seyahatinde Mısır Hidivi Kavalalı Mehmet Ali Paşa ile görüşmeler yaptı. Filistin’de sefalet içinde yaşayan Yahudilerin yaşam şartlarının düzeltilmesi için ön çalışmalar başlattı. İlk Yeruşalayim gezisi ise Moses’in dini ve mistik duygularının canlanmasına yol açtı. İngiltere’ye döndüğünde Moses artık dini bütün sofu bir Yahudi olmuştu. Hatta her seyahatinde kaşer et kesimi yapabilecek bir şoheti de yanına almaya başladı. Ortodoks Yahudiliğe bağlılığı, konu hakkında otoriter ve kesin tutumu, İngiltere’de yeni ortaya çıkmakta olan Reformist Yahudiliğin önünün kesilmesine yol açtı.
Filistin seyahati dönüşü İngiltere Yahudi Cemaatler Konseyine seçildi. 1830‘lu yılların başında Nathan Rotschild, Isaac Lyon Goldsmid ve David Solomons ile birlikte başta İngiltere, daha sonra diğer Avrupa ülkelerinde olmak üzere Yahudilerin özgürleşmesi ve temel hakları kazanması için kampanyalar başlattı.
1830 yılı başlarında Ramsgate kasabasında büyük bir arazi satın aldı. Bu arazi üzerinde East Cliff Lodge adını vereceği büyük bir malikâne inşa ettirdi. Zaman içinde bu malikâneyi İngiliz Yahudi hayatının merkezi haline dönüştürdü. Moses, kuzeni mimar David Mocatta’ya yine bu arazi üzerinde büyük bir sinagog inşa ettirdi. 16 Haziran 1833’de açılışı yapılan bu sinagog günümüze kadar kullanıma açık kaldı.
1833 yılında İngiltere Yahudi Cemaatleri Federasyonu Başkanlığı’na getirildi. Bu görevi aralıksız 90 yaşına kadar sürdürdü. Londra Sefarad Cemaati ve Sinagogu Başkanlığı’nı da vefatına kadar devam ettirdi.
Gelecek hafta Montefiore istanbul'da Sultan'ın huzurunda...
