Liman kenti Molfetta’da bulunan görkemli sinagog 800 yıl boyunca ibadete gelecek Yahudilerin yolunu gözledi. Ortaçağ’da Yahudilerin kovulmalarının ardından Kilise, sahiplendiği mekândan kolay kolay vazgeçmek istemedi.
İtalya’nın Apulia bölgesinde bulunan Scuola Nova Sinagogu, 1144 yılında liman kenti Molfetta’da inşa edildi. Antisemitizmin hüküm sürdüğü yüzyıllar boyunca bu sinagog güney İtalya’daki oldukça yoğun Yahudi cemaatini sürmek veya asimile olmasını sağlamak amacıyla kiliseye dönüştürüldü.
Altı yıl kadar önce yeniden sinagoga dönüşmeye yüz tutan Santa Maria di Scuola Nova Kilisesi’nin kapılarının ardında ilahi bir adaletin gerçekleştiği söylenebilir. Sinagogun kurtarılması Prof. Francesco Lotoro’nun kişisel öyküsü ile örtüşür.
EHAL HAKODEŞ’TE MERYEM ANA VE İSA
Bir piyanist, orkestra şefi ve Holokost dönemi Yahudi müziği olan Prof. Francesco Lotoro, 2004 yılında eşi ile birlikte din değiştirmeye karar verdi. Eksik olan tek bir şey vardı: dua edebileceği bir mekân…
Trani kentinde yaptığı araştırmalar sonucunda Molfetta’da bir zamanlar sinagog olan ve son 50 yıldır işlevde bulunmayan bir kilisenin bulunduğunu öğrendi. Bölge belediyesi, Lotoro ve Yahudi cemaati yetkililerine bu mekânı 99 yıl boyunca kullanma izni verdi.
Lotoro ile Yahudi ileri gelenleri mekânı ilk ziyaretlerinde bir sürprizle karşılaştılar: binanın batı duvarında, Ehal’in yer aldığı boşlukta bir Meryem Ana freski…
Lotoro çifti bu freskin oradan alınıp bir müzede korunma altına alınması talebinde bulunduysa da bu talep sıcak karşılanmadı. Çünkü bu eserin Ortaçağ’a ait oldukça ender bir çalışma olduğu ileri sürüldü. Çeşitli temaslardan sonra Meryem Ana ile oğlu İsa’nın, üzerinde Menora motifi bulunan bir kumaşla örtülmesine karar verildi.
Şimdi çatıda Magen David’in (Davud Yıldızı) yanı başında çan, iç mekânda kilise lambaları ile vaftiz havuzu gibi Hıristiyan simgeleri hâlâ yer almakta.
Sinagogun batı duvarındaki Roman mimari tarzındaki üç küçük pencere, mekânın sinagog olduğu dönemlerde kadınlara ait Azara bölümünü oluşturmaktaydı. Binada yer alan merdivenlerle bir zamanlar Mikve’nin (ritüelik hamam) bulunduğu alana iniliyor.
ZORAKİ HIRİSTİYAN BİR PAPAZ
O bölgede doğan bir Yahudi olan Avraham Zhilo, bu kutsal mekânın dönüşümüne tanıklık etmekte. Küçükken Scuola Nova’ya dua etmeye gelen büyükbabasına eşlik etmekteydi. Kiliseye girdiklerinde büyükbabasının bir zamanlar bir Mezuza’nın bulunduğu kapı eşiğini öptüğünü anımsıyordu. Zhilo, oradaki Yahudi cemaati bireylerinden birinin oğlu olduğunda ve aradan 30 gün geçtikten sonra kilise kapısının dışında papazın gizlice onları kutsadığını anlatıyor. Bu papazın aslında Hıristiyanlığa geçmek zorunda kalan bir Yahudi olduğu ve uzun yıllar sonra yeniden Yahudiliğe döndüğü Zhilo’nun anıları arasında yer alıyor. Bu papazın dört çocuğu günümüzde İsrail’de yaşıyorlar. Aslında gerçek dini kimliklerini gizlemek zorunda kaldıkları için papaz olmak, geçmişte ve özellikle Holokost döneminde, İtalya’da sıkça rastlanan bir olguydu.
12. yüzyılda Yahudiler neredeyse otonom bir şekilde bölgede hükümetin himayesi altında yaşamaktaydılar. Ancak 13. yüzyılda durum değişti: Yahudiler zorla vaftiz olup din değiştirmeye zorlandılar, kan iftiralarına maruz kaldılar, göç etmeye mecbur bırakıldılar. Bölgedeki dört sinagoga el kondu ve kiliseye dönüştürüldü. Hıristiyanlığa geçmek ile sürgün arasında bir seçim yapmak durumunda kalınca bölgede 1510 yılında artık hiç Yahudi kalmamıştı. Çoğu Selanik ve Korfu’ya göç etti.
YAHUDİLERDEN KALANLAR
2006 yılında Scuola Nova Sinagogu çok duygusal bir törenle yeniden eski kimliğine kavuştu. Trani kenti piskoposu mekânı ziyaret ederek kutsadı. Molfetta ve civarındaki çok az sayıdaki Yahudi grupları simgesel de olsa eve döndükleri izlenimine kapıldılar. Çünkü bölgenin Holokost kurtulanı olan çoğu Yahudileri savaştan sonra göç ettikleri İsrail’de yaşamaktalar.
Zaman zaman, Roma’dan gelen bir haham kızları ve erkekleri Bat-mitzva ve Bar-Mitzva’larına hazırlıyor, bayramlarda duaları okuyor.
Scuola Nova’nın çok yakınında, Ortaçağ’a dek sinagog olan bir kilise daha var; Santa Anna… Santa Anna’nın paralelindeki sokak, eski günlerinde olduğu gibi ‘The Jews Street’ (Yahudi Sokağı) olarak adlandırılıyor. Sinagogun yanında hâlâ yer alan antik Yahudi mezarları, burada Yahudilerin yaşamış olduğunun diğer kanıtları. Bu bölgede bir Yahudi okulu, Yahudi müziği merkezi kurulması planlandıysa da şimdiye dek bu konuda somut bir adım atılmadı. Bu Katolik bölgede günümüzde 15 Yahudi ailesi yaşamakta.
