‘İdeal koca’ kavramı akılları sıkça meşgul eden, her açıldığında kolayca kişisel alınmalara, tartışmalara, polemiklere yol açabilen bir mevzudur. Hâlbuki Tora’nın ilk peraşası Bereşit’ten başlayıp, Yahudi bilgelerin öğretilerine, Talmud’a, Pirke Avot’a bakıldığında, ‘ideal koca’nın, tartışmasız biçimde hemen yanı başımızda olduğu gerçeği ile yüz yüze geliriz.
Bu; hayatını tamamen Tora ve Yahudi bilgelerin öğretileri doğrultusunda yaşayan, bu öğretileri kendi yaşam felsefesi olarak hazmederek özümseyen ve doğal olarak bunları günlük hayattaki davranışlarına yansıtan Yahudi bir kocanın, hiç tartışmasız tüm zamanlar için ‘ideal koca’ olduğu gerçeğidir.
Yahudi evi
Yahudi evi, potansiyel bir Kutsal Tapınak, bir Bet Amikdaş’tır. Tora öğretileri, alaha ve iyi davranışlar temel alınarak kurulan her Yahudi evinin içinde, Tanrı’nın Kutsal Varlığı Şehina varlığını gösterir. Karı ve koca, kendilerine düşeni yaparak, buna layık oldukları sürece, Şehina hep yanlarındadır (Sota 17a).
Rambam’ın evlilikte her iki tarafa da düşen ve karşılıklı saygı ve sevgi içeren görevler listesinde, kocaya düşen sorumlulukların ‘önce’ belirtilmesi bir tesadüf değildir (İlhot İşut 15:19-20).
Tora’da, erkek kendisini geliştirip, buna hak kazandığı takdirde, kadının onun için bir ‘yardımcı’ olacağını, fakat buna layık olmazsa, eşinin onun ‘karşısında’ olacağını belirtilir (Bereşit 2:18).
‘Gerçek’ Yahudi koca eşine nasıl davranır?
Dünyadaki görevinin ne olduğunun bilincinde olan, hayatını Tanrı’nın istekleri doğrultusunda insanlara ışık tutmak için yaşayan ‘gerçek’ Yahudi bir koca, doğal olarak eşine Tora’nın ve bilgelerin öğretileri çerçevesinde davranır. ‘Doğal olarak’ bu şekilde davranır, çünkü “İcraatı bilgeliğinden fazla olan kişi, dalları az ancak kökleri güçlü olan bir ağaca benzer”(Pirke Avot 3/22).
1. Karısını kendini sevdiği gibi sever ve onu kendinden fazla sayar (Yevamos 62b)- Eşini bu şekilde onurlandıran koca, evinin barış ve huzur ile dolu olmasını sağlar. Tora bilgelerinin eşlerini nasıl onurlandırdıkları, tartıştıkları karmaşık alahalar kadar önemlidir. Bunun özellikle üstünde durulması ve Tora öğrencilerine, hayattaki başarılarının, evlerindeki kutsallığın, hatta geçim ve bereketin eşlerine gereken saygıyı göstermelerine bağlı olduğu vurgulanarak öğretilmelidir (Bava Metzia 59a).
2. Karısının ihtiyaçlarını, kendi ihtiyaçlarının önünde tutar- Karısının ihtiyaçlarını karşılamak, kocanın sorumluluğudur. Tora, Avraam’ın karısı Sara’nın ihtiyaçlarını, kendi ihtiyaçlarının önünde tuttuğunu belirtir. Bereşit 12:8 bölümünde, Avraam’ın, çadırını nereye kurduğu anlatılır. Yazının İbranicesinde, harflerin farklı kullanılış şeklinden, yorumcular Avraam’ın önce Sara’nın, ancak daha sonra kendi çadırını kurduğu sonucunu çıkarır. Avraam’ı kendisine örnek alan Yahudi koca, önce karısının ihtiyaçlarını karşılar. Bu kural, eşinin yardım, saygı, nezaket, önemsenmek, sevilmek ve benzeri tüm ihtiyaçları için geçerlidir.
3. Karısıyla konuşurken nazik ve sakindir- Tanrı, Yahudi halkına Tora’yı vereceği zaman, Moşe Peygamber’i şu şekilde yönlendirmiştir: “Yaakov Ailesi’ne şöyle söyleyecek, Bene-Yisrael’e anlatacaksın” (Şemot 19:3).
Tora yorumcularına göre ‘Yaakov Ailesi’ kadınları, ‘Bene Yisrael’ ise erkekleri ifade eder.
Ayrıca, ‘söyle-tomar’ sakin bir konuşma tarzını; ‘anlat-ta’ged’ ise daha güçlü bir konuşma şeklini ifade eder. Bunu söylerken, Tanrı’nın Moşe’ye mesajı, “Yahudi halkına Tora’yı götüreceğin zaman, kadınları bunu kabul etmeye ikna ederken, onlara tatlı, nazik ve cesaret verici bir şekilde konuş. Onları korkutup baskı altında hissettirme. Erkeklerle konuşurken ise, daha sert ve zorlu konuş. Onlara mitzvaları uygulamanın önem ve ciddiyetini, ihlal etmenin getireceği cezai sonuçları açıkla.”
Buradan, kadınlara her zaman tatlı, yumuşak ve cesaret verici bir şekilde konuşulması, hiçbir zaman tehdit ve kuvvete başvurulmaması gerektiği öğrenilir.
Talmud, kadınların duygusal hassasiyetini bilir. Maharal, özellikle kocanın, evdeki dominant figür olması nedeniyle, eşinin duygusallıklarına anlayışla yaklaşması gerektiğini ifade eder. (Netivot Olam, Ahavas Rea 2). Bir koca, eşiyle konuşurken her zaman nazik olmalı, asla onu endişelendirecek, korkutacak şekilde veya gergin, depresif veya öfkeli bir şekilde konuşmamalıdır. (Rambam İlhot İşut 15:19).
4. Karısının düşüncelerine ve söylediklerine önem verir, tavsiyelerini dinler- “İşte cariyen senin elinde. Ona, uygun gördüğün şekilde davran”(Bereşit 16:6). Saray'ın cariyesi Agar, Avram’dan hamile kalıp da hanımına saygısızlık etmeye başlayınca; Avram, Agar, kendi kanını, kendi çocuğunu taşıyor olmasına rağmen, onunla ilgili kararı tamamen Saray'ın inisiyatifine bırakmıştır.
Daha sonra, Yişmael’in, Yishak’a iyi bir örnek olmayacağını gören Sara, Avraam’a, Agar ile oğlu Yişmael’i saraydan kovmasını söyler. Avraam durum karşısında ne yapacağını bilemez ve Tanrı’ya danışır. Tanrı Avraam’a şöyle der: “Sara sana ne derse onu dinle” (Bereşit: 21:12).
Elişa Peygamber, kâhin özelliklerine sahip olmasına rağmen, karısının sözlerindeki ve tavsiyelerindeki bilgeliğine itibar etmiştir (Berahot 61a).
5. Karısı yanlış bir şey yaptığında ona karşı öfkelenmez- “Adam eşine Hava adını verdi; çünkü o,bütün yaşayanların annesiydi” (Bereşit 3:20). Koheles Yitzchok, Tora’nın, bu pasuğun, Tanrı’nın Adam’ı yasak meyveyi yemesinden dolayı ağır bir şekilde azarlayıp, ceza vermesinden hemen sonra gelmesine dikkat çeker. Yitzchok, bu iki pasuğun birbiri ardından gelmesinin, Adam’ın olaya verdiği tepkiyi göstermek için olduğunu ifade eder. Adam’a yasak meyveyi veren Hava, Ölüm Meleği’ni serbest bırakmış ve insanlığa ebedi bir lanet getirmiştir. Tanrı’nın kendisine verdiği ağır cezayı duyan Adam’ın, kuşkusuz Hava’ya karşı yoğun bir kızgınlık duyması beklenir. Ama Adam bu kızgınlığını hiçbir zaman göstermez. Bunun yerine, Hava’ya, bütün insanların anası olacağını söyleyerek onu teselli eder. Büyük bir hassid olan Adam, yüce gönüllü ve bağışlayıcıdır (Eruvin 18b).
Bu iki pasuğu peş peşe sıralayarak Tora, kocanın, haklı sebebi bile olsa öfkesini dizginlemesi gerektiğini öğretir.
6. Sürekli karısını mutlu etmeye çalışır- “...evlenmiş olduğu karısını neşelendirecektir”(Devarim 24:5).
“Erkek, karısını mutlu etmekle yükümlüdür”(Kiduşin 34b).
“Karısını mutlu eden koca, iyi bir kocadır”(Roş Aşana 6b).
Chazon İsh, erkeğin karısını sürekli mutlu etmesi, ona yakın olması, sevgisini ifade eden sözler kullanması, onu takdir etmesi gerektiğini vurgular. Onun gayretleri ve yüklerine duyarlılık göstermeli, evle, çocuklarla, kendisi ile ilgili yaptıklarını görmeli, fark etmeli ve takdir ettiğini göstermelidir.
7. Karısı için önem taşıyan mevzular hakkında konuşur- Chazon Ish; erkeğin hayat, ev, çocuklar ve eşi için önemli olan her konuda konuşması gerektiğini ifade eder.
Pirke Avot’ta sözü edilen ve kendi eşleri için de geçerli olan “Kadınlarla gereksiz sohbet etme” mişnası, anlamsız, lüzumsuz ve boş konular için kullanılır. Chazon Ish’e göre, bu mişna, eşlerin birbirini tanımaya başladıkları evliliğin ilk yılında kesinlikle etkin değildir. Daha sonraları da, hele eşine göstermesi gereken saygıyı, onuru, yakınlığı, derech eretz’ (medeni, kibar, düşünceli hareketler, ahlak kuralları), birliği, nezaketi ve huzuru zedeleyebilecek bir ortama sebebiyet verecek ise kesinlikle geçerli değildir.
8. Karısına hediyeler alarak şımartır- Ramak (Rabbi Moshe Cordovero) der ki, kişi, karısının ihtiyaçlarını karşılayıp, kıyafet alırken, maddi imkânlarının da üstüne çıkmalıdır. Karısına iyi kaliteli bir kıyafet veya mücevher aldığı zaman, karısına gösterdiği saygı, aslında Şehina’ya gösterdiği saygıdır. Çünkü kadının iyi davranışları ve erdemi sayesinde Şehina Yahudi evine gelir.
Yahudi kanunları, kocanın her bayramdan önce imkânları dahilinde eşine yeni giysiler ve mücevher alması gerektiğini ifade eder (Orah Hayim 529).
9. Eşler arası yakın fiziksel temas için karısına nezaket ve sevgiyle yaklaşır, onu memnun eder- Rambam, bir kocanın yakın fiziksel temas için karısına hiçbir zaman zorla veya baskıyla yaklaşmaması gerektiğini, önce romantik ve tatlı sözlerle gönlünü hoş tutarak onun onayını alması gerektiğini yazar. (İlhot İşut 15:17-20).
“Kocanın, karısını cinsel ilişkiye zorlaması yasaktır”(Eruvin 100b)
“Cinsel memnuniyet, kocanın karısına karşı vazifesi, kadının ise hakkıdır”(Ketubot 61b)
Eğer koca, yakın ilişkide, karısına sevgi dolu, şefkatli, romantik ve cinsel açıdan tatmin edici şekilde davranmıyorsa ve onu memnun etmiyorsa, kadının kocasını boşama ve ketuba- evlilik anlaşmasında belirtilenleri alma hakkı vardır (Ketubot 48a).
Yahudi koca Tanrı’nın isteğini yerine getirir
Tora öğrenimi ve bilgelerin öğretilerini ezbere bilen, kaşerut kurallarını harfiyen ve fazlasıyla yerine getiren, her gün sinagogda duaya giden ‘dindar’ bir erkek, eğer Tora etiklerini günlük hayatında uygulamıyorsa, karısına bu öğretiler çerçevesinde davranmayıp, ona saygısız ve/veya sevgisiz, alçaltıcı bir şekilde muamele ediyorsa; hiçbir şeklide Tanrı’nın isteğini yerine getiriyor sayılamaz.
Aynı şey, dışarıda sosyal çevrelerde karısına göstermelik saygı ve ihtimam gösteren, ama evde özel hayatlarında ona düşüncesiz/saygısız davranıp aşağılayan kocalar için de geçerlidir.
R’Chaim Vital, bir erkeğin karakter özelliklerinin yalnızca eşine karşı olan davranışları ile ölçülebileceğini belirtir. Eğer bir kişi başkalarına karşı iyi davranışlarda bulunuyor, bol tsedaka dağıtıyor, hasta ziyaretlerine gidiyor, düşkünleri teselli ediyor, yeni evlilere mutluluk getiriyor, fakat karısına karşı tahammülsüz, aksi ve düşüncesizce davranıyorsa, yaptığı hiçbir iyi davranış Yargı Günü’nde onun lehine sayılmayacaktır (Aleinu Leshabe’ach cilt.1 s.206).
Önemli Not -1: Tarih boyunca ‘bütün’ Yahudi düşünürleri ve bilgeler, kocaların eşlerine nasıl davranmaları gerektiği konusunda tamamen hemfikir olmamışlardır. Arada bir, yaşadıkları yere ait gelenekler ve adetler doğrultusunda, eşlerine farklı şekilde davranmayı uygun gören ve bunu yasallaştırmak isteyen değerli bilgeler de olmuştur. Bu tarz öğretiler, söz konusu edilemeyecek bir azınlığı oluşturduğu için, yazının bütünlüğünü bozmamak amacıyla söz edilmemiştir.
Önemli Not–2: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla The Stone Edition Chumash, Twerski on Chumash, Ascending Jacob’s Ladder, Gateway to Judaism, The Shame Borne in Silence, Şemot (Gözlem), Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem), Pirke Avot (Gözlem), Bereşit (Gözlem) kitaplarından ve www.chabad.org, www.aish.com, www.shemayisrael.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için evlilik, karı koca sorumlulukları ve günlük uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
