Geçen hafta başladığımız, İsrail’de yayınlanan ve Yunus Emre şiirlerinin İbranice tercümelerini içeren, Türkçe adı Aşkın Aldı Benden Beni, Yunus Emre’den Sufi Şiirler Antolojisi(1) olan kitaptan derlemelerimize bu hafta da devam ediyoruz.
|
İsrail Kralı Hz. Süleyman’ın Derlemeci kitabında |
Yunus Emre’nin şiirlerinde |
|
Derlemeci 1:1 Bunlar Yeruşalim’de krallık yapan Davut’un oğlu Derlemeci’nin sözleridir: Derlemeci 1:2 “Her şey boş, bomboş, bomboş!” diyor Derlemeci. Derlemeci 1:9 Önce ne olduysa, yine olacak. Önce ne yapıldıysa, yine yapılacak. Güneşin altında yeni bir şey yok. Derlemeci 1:14 Güneşin altında yapılan bütün işleri gördüm; Hepsi boştur, Rüzgârı kovalamaya kalkışmaktır! |
Bu dünyanın meseli bir ulu şara benzer Bu dünyanın meseli bir ulu şara benzer Veli bizim ömrümüz bir tez bazara benzer Bu şarda hayallerin haddi vü şümarı yok Bu hayale aldanan otlar davara benzer Sen bu cihan mülkünü kaftan kafa tuttun tut Ahır bir gün ölürsün Ölüm vardır bilirsin Kamulardan ayrılıp Varıp sinde yattın tut |
|
Derlemeci 2:16 Çünkü akılsız gibi, bilge de uzun süre anılmaz, Gelecekte ikisi de unutulur. Nitekim bilge de akılsız gibi ölür! |
Yeryüzünde gezer idim Kimi yiğit kimi koca Kimi vezir kimi hoca Gündüzleri olmuş gece Ancılayın çoklar yatur |
|
Derlemeci 3:1 Her şeyin mevsimi, Göklerin altındaki her olayın zamanı vardır. Derlemeci 3:2 Doğmanın zamanı var, Ölmenin zamanı var. Dikmenin zamanı var, Sökmenin zamanı var. Derlemeci 3:3 Öldürmenin zamanı var, Şifa vermenin zamanı var. Yıkmanın zamanı var, Yapmanın zamanı var. Derlemeci 3:4 Ağlamanın zamanı var, Gülmenin zamanı var. Yas tutmanın zamanı var, Oynamanın zamanı var. Derlemeci 3:5 Taş atmanın zamanı var, Taş toplamanın zamanı var. Kucaklaşmanın zamanı var, Kucaklaşmamanın zamanı var. Derlemeci 3:6 Aramanın zamanı var, Vazgeçmenin zamanı var. Saklamanın zamanı var, Atmanın zamanı var. Derlemeci 3:7 Yırtmanın zamanı var, Dikmenin zamanı var. Susmanın zamanı var, Konuşmanın zamanı var. Derlemeci 3:8 Sevmenin zamanı var, Nefret etmenin zamanı var. Savaşın zamanı var, Barışın zamanı var. |
Mevlânâ’nın “Toplamanın da dağıtmanın da zamanı vardır” 2 deyişinin kaynağının İsrail Kralı Hz. Süleyman’ın ‘Derlemeci’ adı altında toplanmış olan Derlemeci 3:1-8 vecizeleri olduğu anlaşılıyor. |
|
Derlemeci 3:20 İkisi de aynı yere gidiyor; Topraktan gelmiş, toprağa dönüyor. Derlemeci 3:21 Kim biliyor insan ruhunun yukarıya çıktığını, Hayvan ruhunun aşağıya, yeraltına indiğini? Derlemeci 4:2 Çoktan ölmüş ölüleri, Hâlâ sağ olan yaşayanlardan daha mutlu gördüm.3 |
Nice bir besleyesin bu kad ile kameti Topraktan yaratıldın yine topraktır yerin Toprak olan kişiler nider bu alameti? Yeryüzünde gezer idim Yeryüzünde gezer idim Uğradım milketler yatur Kimi ulu kimi kiçi Key kuşağı berkler yatur |
Yahudi düşüncesi ile tasavvuf arasındaki etkileşim konusunda uzman olan Fransız araştırmacı Paul Fenton’a göre, tasavvufun Bağdat şehrinden kaynaklanması bir tesadüf değildir. Nitekim Mezopotamya bölgesi daha Araplar orayı fethetmeden önce Babil Talmudu’nun gelişip serpildiği bölgedir.
Yeni fatihler, Bağdat’ı ele geçirdiklerinde, orada, İslam’ın ortaya çıkışından 200 sene önce tamamlanmış olan Talmud’un bünyesinde mistik anlamda zengin bir kaynak buldular. Fenton’a göre, Sufîler, milattan sonra II. yüzyıl sonlarında tamamlanan Talmud’un Mişna (Sözlü Kanun) kitabının Pirkey Avot (Ataların Meselleri) bölümündeki mesellerden etkilendiler.4
Aşağıdaki satırlarda ‘Ataların Meselleri’ bölümünden sonradan gelişen ve talebelerin kendilerine mürşit bir hoca seçmeleri; insanın Tanrı’nın görüntüsünde yaratıldığı; dünyanın, insanın Tanrı’ya ulaşma yolunda ara bir durak olduğu; üzüm ve şarap benzetmeleri; zarf ve mazruf gibi Sufi terminolojisinin kullanıldığı alıntılar zikredilmiştir. Fenton ayrıca, tasavvuf inancında var olan ermiş kişilerin hiyerarşik sınıflandırılmasına ve kökünü Yahudi düşüncesinden alan, dünyanın bu kişiler hatırına ayakta durduğu inancına da atıfta bulunuyor.5
|
Sözlü Kanun’un (Mişna), Zararlar (Nezikin) bölümündeki Ataların Meselleri’nde (Pirkey Avot) |
Yunus Emre’nin şiirlerinde |
|
Avot 1:6 Yehoşua ben Perahya ve Arbel’li Nittay, Tora’yı (Yazılı Kanun) onlardan aldılar. Yehoşua ben Perahya “Kendine bir hoca seç, bir arkadaş edin ve herkesi hakkıyla yargıla” Avot 1:16 Rabban Gamaliel, (öl. MS 50) “Kendine bir hoca seç, şüpheden arın ve öşürünü tahmine göre vermeye kendini alıştırma,” dedi. |
Dervişlik der ki bana Doğruya varmayınca Mürşide ermeyince Hak nasib etmeyince Sen derviş olamazsın Bir sualim var sana İkincisi tarikat Kulluğa bel bağlaya Yolu doğru varanı Yarlığaya hocası |
|
Avot 3:18 Rabbi Akiva (MS 50 - 135) “’Tanrı’nın görüntüsüne göre yaratılmış adama ne mutlu; O bu yüzden ilave sevgiye nail oldu. Kutsal Kitap’ta yazılı olduğu veçhile, (Yaradılış 9:6) ‘Tanrı insanı kendi görüntüsünde yarattı’… derdi.” |
Bu cihana gelmeden Maşuk ile bir idim Nice kez geldim gittim Delim suret yarattım Bu şimdiki surette Yunus olup dûr idim. |
|
Avot 4:21 Rabbi Yaakov, “Bu dünya, gelecek dünyaya olan bir geçit gibidir. Huzura girebilmek için kendini ‘Geçit’te düzeltmen gerekir” derdi. |
Hakikatın manası Bunlar gelip kapıya, şeriatta durdular İçeri giribeni ne vardır bilmediler Dört kitabı şerh eden, asidir hakikatte Zira tefsir okuyup, manisin bilmediler Severim ben seni candan içeri Geçer iken Yunus şeş oldu dosta ki kaldı kapıda andan içeri Bir sualim var sana Evvel kapı şeriat emri nehyi bildirir Yuya günahlarını her bir Kuran hecesi Dört kapıdır kırk makam yüz altmış menzili var An’erene açılır vilayet derecesi |
|
Avot 4:26 Kfar ha-Bavli’li Rabbi Yosi bar Yehuda “Gençlerden öğrenen neye benzer? O, koruk üzüm yiyene ve yeni sıkılmış şarabı içene benzer. İhtiyarlardan öğrenen ise, olgun üzüm yiyip yıllanmış şarabı içene benzer” derdi. Avot 4:27 Rabbi Meir “Sürahiye değil içindekine bak. Yeni sürahide Yıllanmış şarap olabilir. Ancak, eski sürahide yeni şarap bile olmayabilir,” derdi.6 |
Mevlânâ’nın Mesnevî’deki söylemlerinin bazıları “Ataların Meselleri’ndeki söylemlerle örtüşmektedir: Buğdayın içinde bulunduğu kabı değil, kendisini al! 7 Mevlânâ, skolastiklere, ulemaya ve kendilerine sahte mürşitler edinmişlere çağrıda bulunuyor ve Ne zaman sürahiye ibadet etmeyi ve onu sevmeyi keseceksiniz? Suyu aramaya ne zaman başlayacaksınız? Bardağın rengi ile şarabın rengi arasındaki farkı biliniz! diyor.8 |
Sözlü Kanun Mişna’nın tefsiri olan Gemara’nın (Babil Talmud’u) Moed (Özel Günler)bölümündeki Şabat (Haftanın dinlenme günü olan ve kutsal sayılan yedinci günü)faslında, Haham Hillel’in, kendisine Tevrat’ı alel acele (tek ayak üzerinde) anlatmasını isteyen bir mühtedi adayına verdiği cevap Yunus’un Miskinlik ile Gelsin şiirindeki söylemle çok güzel örtüşüyor:
|
Kısım B sayfa 31 A, Gemara |
Yunus Emre’nin şiirlerinde |
|
?Sana yapılmasını istemediğin şeyi arkadaşına (muhatabına) yapma. Bu Tevratın özüdür. Gerisi yorumdur. Git ve öğren! |
Miskinlik ile Gelsin Sen sana ne sanırsan Ayruğa da anı san, Dört kitabın mânâsı Budur eğer var ise |
Söz konusu felsefenin kökleri ise Tevrat’ın içindeki özdeyişlerde bulunuyor:
Komşunu kendin gibi seveceksin! 9
Mısır topraklarında sizde yabancıydınız. 10
Adaletin, adaletin peşinden koş! 11
18.000 Âlem kavramı
Sözlü Kanun Mişna’nın tefsiri olan Gemara’nın (Babil Talmud’u) Avoda Zara (Küfr)bölümünde
|
Birinci Kısım Sayfa 3 B – Gemara |
Yunus Emre’nin şiirlerinde |
|
Tanrı... Hafif (çevik) Kerub’unun (kanatlı binek) üzerinde 18.000 alemde seyr (geziyor) ediyor... (Kerub ile Hz. Muhammed’i İsra Suresinde -diğer adıyla Beni İsrail suresi- Mescid-i Haram’dan Mescid-i Aksa’ya (İsra ve Mi’rac hakkında Mâlik İbn-i Sa’saa hadisine göre) taşıyan kanatlı binek Burak arasındaki benzerlik ilgi çekicidir: Biri, diğerinin tersten okunuşudur) |
On sekiz bin âlemin Cümlesi BİR içinde Kimse yok BİR’den ayruk Söylenir BİR içinde |
Yahudi düşüncesi ile Yunus Emre’nin felsefe ve şiirinin arasındaki etkileşim konusu daha derin bir araştırmayı hak ediyor
İslam’ın 636 yılından itibaren Suriye/Irak coğrafyasına yerleşip kurumlaşmasını müteakip, Hıristiyan dindarlığı ve Tasavvuf arasındaki etkileşimin geliştiğine ve Tasavvuftaki Yahudi kaynaklı öğelerin, Yahudi din alimlerine ilaveten, Eski Ahit’i yani Tevrat’ı kutsal kitapları olan İncil’in mütemmim bir cüzü olarak kabul eden Hıristiyan din adamlarının ve mistiklerinin yolu ile tasavvufa nüfuz edip onun bir parçasına dönüştüklerini öne sürmek mümkündür.
Yunus’u Yahudi terminolojisi ile tarif edecek olursak...
Yunus’un, Yahudilerin ‘Uluslara yol gösterici ışık’ kavramının Türk sürümü olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
Denis Ojalvo
[email protected]
1Denis OJALVO, Selim AMADO and Avraham MİZRAHİ, Oti Shig’a Ahavatha, Antologia Shel Shirim Sufiim Me’et Yunus Emre, Jerusalem, Carmel Publishing, 2009
2 Idries Shah, The Sufis, New York, Anchor books, Doubleday 1990, s. 140
3Türkçe Kutsal İncil sitesi in http://kutsalkitap.info/tr-eccl1.html ; eccl2.html; eccl3.html; eccl4.html
4 Paul B. Fenton, “Judaism and Sufism”, in Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman Eds., History of Islamic Philosophy, London & New York, Routledge,1996, s. 755
5 Paul B.Fenton, a.g.e. s.. 755
6 http://www.shechem.org/torah/avot.html
7 Idries Shah a.g.e. s. 52 (Masnawi Bk. II)
8 a.g.e. s. 138
9 Tevrat, Levililer 19 :34
10 Tevrat, Levililer 19 :18
11 Tevrat, Yasa Kitabı, 16 :20
Çizimler: İngrid Schaar
Yazının 1. bölümü için tıklayınız
son
