Her bayramın içinde bir Purim

Tora’da bahsedilen bayramlar olsun, daha sonraları Rabiler tarafından eklenen bayramlar olsun, Yahudi takvimindeki birçok özel gün yakından incelendiğinde, bunlar ile Purim arasında ilginç bir bağ göze çarpar.

PURİM-ROŞ AŞANA

Purim’de de, aynı Roş Aşana’da olduğu gibi, Tanrı katında o nesildeki Yahudiler hakkında çıkan kararda öleceklerin ve yaşayacakların kayıtlı olduğu sembolik kitaplar açılmıştır.

PURİM-YOM KİPURİM

Rav Yitzchak Luria, Yom KiPurim teriminin, “Yom KePurim-Purim gibi bir gün” olarak da okunabileceğine dikkat çeker. İlk bakışta bir mantık hatası varmış gibi görülür. En ciddi ve  en resmi gün olan, bir oruç günü Yom Kipur ile taşkın, gürültülü, şamatalı Purim kadar, birbirine daha zıt  iki gün olabilir mi? Dahası,  Purim Yom Kipur’a değil, Yom Kipur, Purim’e benzetilir ki, bu da Purim’i Yom Kipur’dan bile daha üstün bir noktaya koyar gibidir. Bu yüzden bu iki bayrama da biraz daha yakından bakmak gerekir:

— Tanrı’ya yakınlaşmanın iki yolu vardır; ‘korku ve saygı yolu’ ile ‘sevgi ve sevinç yolu’. Her ikisi de gereklidir ve Yahudilikte her ikisi de önemli rol oynar. Genel olarak Tora’daki yasaklar, korku ve çekinceyi, pozitif yükümlülükler ise sevgi ile Tanrı’ya ulaşma yolunu yansıtır.

— Yom Kipur, yemek yeme, içme ve diğer fiziksel zevklerin yasak olması sebebiyle Tanrı korkusu ve çekincesini temsil eder. Kişi, hayatını durdurur, benliğinin fiziksel yanını tamamen yok sayar ve sadece spritüelliğe odaklanır.

Purim ise, ziyafetler, eğlenceler, hediyeler gibi fiziksel öğelerle kutlanır. Bu şekilde Tanrı’ya sevgi ve sevinç ile ulaşma yolu sağlar. Purim bize, sevgi yolu ile korkunun sağladığından daha yüksek bir nitelikte algılamanın mümkün olduğunu ve Tanrı’ya bu şekilde daha yakından bağlanılabileceğini gösterir.

— Yahudiler, Yom Kipur’da tüm dünyevi zevklerden çekilerek elde ettikleri affın aynısına, Purim’de dünyevi zevklerin tadına vararak, coşkulu ziyafet ve kutlamalarla ulaşırlar.

— Yom Kipur’daki af, insanın melekleşmesi sayesinde gelirken, Purim’deki af, insanın, ‘insani özellikleri’ dahilinde kutsal davranması ile gerçekleşir. Bu da insanın normal davranışını kutsallık düzeyine yükseltmesi anlamına gelir ki, bu Yom Kipur’da kendi doğasına aykırı davranarak elde ettiği aftan daha üstün bir seviyedir.

Dolayısıyla en coşkulu Purim kutlamaları sırasında bile ölçüyü kaçırmamak, kutsiyet sınırlarını zorlamamak ve Tanrı’nın Krallığı’nın boyunduruğunu üzerimize kabul ettiğimiz gerçeğine aykırı davranışlarda bulunmamak son derece büyük önem taşır.(Megillat Ester-Gözlem s.28)

PURİM-HANUKA

İkisi de Tora’da yazılı olmayan, sonradan Rabiler tarafından eklenmiş bayramlardır. İkisinde de Yahudiler bağımsız değillerdi, ikisinde de zulüm altındaydılar, ikisinde de karşılarındakilere göre çok az sayıda ve kuvvette olmalarına rağmen, girdikleri savaşta mucizevî şekilde bir zafer kazanmışlardır.

— Purim’de Yahudilerin fiziksel varlıkları tehdit altındaydı. Aman, çıkarttırdığı emirle, dinlerinin gereklerini yerine getirip getirmemeleriyle bağlantısız olarak, tüm Yahudileri toptan yok etme amacındaydı. Bu yüzden, Purim kutlamaları da daha fiziksel bağlamda, şaraplar, zengin ziyafetler (Seudat Purim), yiyecek hediyeleri (Mişloah Manot),ihtiyaç sahiplerine verilen hediyeler (Matanot Laevyonim) tarzında yapılır. Çünkü Purim’de, Yahudi halkının ‘fiziksel’ yok oluştan kurtulmaları kutlanır.

— Yahudi takvimindeki en uzun bayramlarından biri olan Hanuka ise, Yahudilerin ‘spritüel’ bir yok oluştan kurtulmalarını simgeler. Yunanlılar, Yahudilerin ölmesini değil, Tora yolundan ayrılmalarını ve putperest olmalarını istiyordu. Bu yüzden Hanuka kutlamaları Purim’den farklı olarak daha spritüel bir şekilde, sekiz gece boyunca yakılan kandiller ve sekiz gün boyunca sabahları yapılan Allel dualarıyla gerçekleşir.

PURİM-PESAH

Şarap

— Purim’le ilgili olarak Talmud, “Arur Aman-Aman lanetlidir” ile “Baruh Mordehay -Mordehay mübarektir” sözlerini ayırt edemeyecek duruma gelene kadar şarap içilmelidir der. (Babil Talmudu, Megilla 7b). Bu durum, bazen yanlış olarak “Purim’de ille de sarhoş olmak gerek” olarak algılansa da, şarap içip uykulu bir havada olmak da aynı etkiyi yaratır.

— Pesah’ta içilmesi gereken dört bardak şarap ise, kurtuluşun dört farklı ifadesini simgeler: “Sizi çıkaracağım”,”Sizi serbest kılacağım”,”Sizi özgürlüğe kavuşturacağım”,”Sizi Kendim’e halk olarak alacağım” (Şemot 6:6-7) Ve Pesah Sederinde, tam tamına dört bardak şarap içilir; ne bir fazla ne de bir eksik.

— Purim’de bu kadar şarap içilmesi, ‘Hester Panim- Tanrı’nın gizli yüzü’ile maskeli balolar, kimliklerin değiştirilmesi, karışıklık ve karmaşa ile bağlantılıdır.

— Pesah’ta ise şaraplar, kurtuluşun farklı boyutlarına ve ince ayrıntılarına odaklanma amacıyla içilir.

Mucize

— Pesah mucizeleri büyük küçük herkesin gözü önünde, hiçbir kuşkuya yer vermeyecek kadar aleni bir şekilde gerçekleşmişti. Gerek Mısır’da yaşanan on bela, gerekse Kızıldeniz’in ortadan ikiye ayrılması, doğa kanunlarını yaratanın da değiştirenin de kim olduğunu açık olarak ortaya koymuştur. Pesah’ta doğa ve kuralları, Tanrı’nın isteği ile hem de insanların gözleri önünde değişmiştir.

—Purim’de ise, doğa kuralları değişmemiştir. Her şey, olayların doğal akışı içinde gerçekleşmiştir. Ahaşveroş öldürülmemiş, Yahudilere düşmanken, bir anda dost olmuştur. Yahudiler, Pers İmparatorluğu topraklarından çıkmamışlar, oranın vatandaşları olarak yaşamaya devam etmişlerdir. Burada Tanrı, yüzünü gizlemiş, Yahudileri kurtarmak için gereken mucizeleri, doğa şartlarını değiştirmeden, gizli olarak yapmıştır. Bu yüzden Purim’de maskeli balolarda kıyafetler ardına gizlenilir, bu yüzden Megillat Ester’de Tanrı’nın adına rastlanmaz.

Tüm evreni, evrenin var olmaya devam ettiği her an yöneten tek güç, tartışmasız olarak Tanrı’dır. Sadece O, doğayı değiştirme kudretine sahiptir. Yöneticilerin ve kralların kalplerinin içindekileri sadece O değiştirebilir. Olan her şeyin sebebi O’dur, bizim gördüklerimiz, ancak bu sebebin sonucundan ibarettir. Ki insan halimizle bu sonuçları bile çok sonradan görebilir, bazen de hiç göremeyebiliriz.

PURİM-ŞAVUOT

Purim ile Şavuot arasında önemli bir bağ vardır. “Yahudiler Sina Dağı’nda Tora’yı kabul etmelerine rağmen, Purim mucizesinden sonra tekrar kabul etmişlerdir.” (Shabbos 88a).

Şavuot’ta “yapacağız ve dinleyeceğiz” dedikleri Tora’yı Purim’de tekrar kabul etmeleri Megillat Ester’de de belirtilir: “…fesholmayacak şekilde üstlenip kabul ettiler.” (Megillat Ester 9:27).

Şavuot’ta kabul edilen yazılı Tora, Purim’de kabul edilen ise sözlü Tora’dır. Tora, ancak yazılı ve sözlü Tora’nın bir arada olmasıyla tam olabilir, Şavuot ile Purim bu bakımdan birbirini tamamlar.

Sefat Emet, Tora’nın ilk olarak kabulünün Şavuot’ta, Amalek’e karşı kazanılan zaferden sonra olduğuna dikkat çeker. Aynı şekilde Purim’de sözlü Tora’nın kabulü de, Amalek’in soyundan gelen Aman’a karşı kazanılan savaştan sonra gerçekleşmiştir.

PURİM-SUKOT

Megila, Yahudi olmayan birçok kişinin Yahudiliği kabul ederek, Yahudi gibi davranarak, Yahudi dostu olarak; Şehina’nın koruyucu kanatları altına girdiğini belirtir: “Ülkenin halklarından birçoğu Yahudi oluyordu.” (Megillat Ester 8:17) Bu da Sukot Bayramı’nda çölde Tanrı’nın onur bulutları ile Yahudi halkına gösterdiği özel korumasını simgeler.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Every Person’s Guide to Purim, Days of Joy, Gateway to Judaism, Mitzvot (Gözlem), Megilat Ester (Gözlem), El Gid para El Pratikante (Gözlem), Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem), Sidur kol Yaakov (Gözlem) kitaplarından, www.ou.org, www.chabad.org,  lchaimweekly.org, www.jewishmag.com,  www.esra-magazine.com, sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.