Yaşamın ilk birkaç yılı, sağlığın temellerinin atıldığı son derece önemli bir dönemdir. Bu kritik dönemde bebeklerin yaşaması, sağlıklı büyüme ve gelişmelerinde yeterli ve dengeli beslenme belli başlı etmenlerden birisi, belki de en önemlisidir. Kişinin temel ihtiyaçlarından birisi olan beslenme; büyüme, gelişme ve sağlığın korunmasındaki en önemli faktördür
0-6 aylık bebeklerin, sadece anne sütü ile beslenmesine doğal beslenme denir. Doğal beslenme ilk 4-6 aylık bebekler için en iyi beslenme şeklidir. 6 aydan büyük bebeklerde (bazen 4. aydan sonra) anne sütü tek başına yeterli olmaz. Bu nedenle diyete daha katı besinleri eklemek gerekir. Bu aylarda ek besinlere başlanmasının bir diğer nedeni bebeği diğer besinlerin tadına alıştırmaktır. Bebeğin kilo alma durumuna göre ek besinlere 4-6. aylar arasında başlanması sağlanmalı. Başlangıçta anne sütünü tamamlayıcı olarak verilen bu besinler, 9-12. aylarda esas besin olarak bebeğin beslenmesinde yer alır.
Ek besinler, teker teker, az miktarlarda (1-2 çay kaşığı) başlanmalı, her gün miktarı arttırılmalı, yeni bir ek besin 1-2 gün ara ile eklenmeli, kaşık ve bardak ile verilmeli. İlk başlanacak ek besinler elma veya şeftali suyu ve püresi ile yoğurttur. Bunları izleyerek diyete sebzeler, diğer taze sıkılmış meyve suları, yumurta ve etler eklenir. Sebze ezmeleri ve çorbaları her gün taze olarak pişirilir. İçine un ve yağ da eklenerek zenginleştirilir.
Anne sütü 4 ile 6 ay kadar bebeğin enerji ve besin öğeleri gereksinmelerini karşılayabilir. Bu dönemde anne sütü alamayan bebeğe, eğer olanak varsa en azından 4 -6 aya kadar anne sütüne en yakın olan mamalar verilebilir.
Bebek, anneden günde ortalama 700 – 800 ml. kadar süt emer. Bu miktardaki süt bebeğin ilk 4-6 ay kadar büyüme ve gelişmesini sağlayabilir, ancak bu aylardan sonra gerek annenin süt salgısının gittikçe azalması, gerekse bebeğin ağırlık kazanarak büyümesi, anne sütü yanı sıra bebeğe tamamlayıcı besinlerin verilmesini gerektirir. Normal anne sütü ile beslenen bebeğe verilecek ek besinler şunlar:
Yoğurt:Anne sütünden sonra ilk başlanan ek besinlerden biridir. İlk kez bir tatlı kaşığı verilerek miktarı zamanla arttırılır.
Taze sıkılmış meyve suları ve ezmeleri: Anne sütü yeterli olduğunda 4-6. ayda verilir. C vitamini için en uygun yiyecekler turunçgiller ve domatestir. Mevsimine göre taze sıkılmış elma, şeftali suları da verilebilir. Meyve iyice yıkandıktan sonra suyu sıkılır. Günde bir çay kaşığı ile başlamak suretiyle miktar gittikçe artırılır. Meyveler sıkılır sıkılmaz, bekletilmeden bebeğe verilmeli. Yalnız anne sütü ile beslenenlere 6. aydan itibaren verilmeye başlanır. Meyve ezmeleri 4. aydan itibaren verilir. Anne sütüyle beslenen bebeğe meyve suyu, meyve püresi, anne sütü ile aynı zamanda verilmez. Meyve suyu ve püresi anne sütü verildikten iki saat sonra verilir.
Tahıllar:Pirinç unu, buğday unu, pirinç, bulgur, ekmek içi, yoğurtla çorba yapılarak verilir. Tarhana çorbası da bebek için uygun ek besindir. Tahıllar 4. ayda verilir.
Çorbalar:Yoğurda alışmış bebeğe bir yemek kaşığı ile başlamak suretiyle tarhana, yayla, sebze çorbaları gibi besleyici değeri yüksek olanlardan verilmeye başlanır.
Yumurta:Yoğurt, meyve, tahıllı besinler ve sebze çorbasına alıştırılmış bebeğe, suda katı pişmiş yumurta sarısından bir çay kaşığı verilir ve miktarı zamanla arttırılır. Yumurta, sebze çorbasına karıştırılarak verilebileceği gibi, ekmek içi ve sütle ezilerek de verilebilir. Yumurta beyazı 7 –8. aylarda verilir.
Et ve kuru baklagiller: Yoğurt, sebze, tahıllı besinlere alışmış bebeğin, sebze çorbasının içine biraz kıyma konularak ete alıştırılır. Zamanla tavuk ve balık etleri de sebzelerle birlikte ezilerek verilebilir. Yine kıyma yerine, sebze çorbasına kırmızı-sarı mercimek, pişmiş nohut konularak bebek bu besinlere alıştırılır. Et, kıyma ya da püre olarak 5. aydan itibaren çorbalara eklenerek verilir. Tavuk ve kılçıksız balık eti tercih edilir. Karaciğer ise püre olarak 7-8. aylarda verilmelidir. Öte yandan bebekler için beyin önerilmez.
Görüldüğü gibi, 4-6 aylık dönem, ek besinlere alıştırma dönemidir. Her bir besin tek tek, az sulu kıvamda verilir. Şeker ve şekerli besinler çocuğa yarardan çok zarar verir.
6. aydan sonra yukarıdaki yiyeceklerin miktarları biraz daha arttırılarak çocuğa verilir. 7. aydan sonra bebek, ailenin yediği yemekten tuzlu, baharatlı ve çok yağlı olmamak koşulu ile alabilir. Sadece yemeğin suyu değil, kendisi ezilerek verilmeli. Ayrıca yemeklere ilave olarak bebeğin günde iki su bardağı kadar yoğurt veya süt ile bir yumurta yemesi sağlanmalı.
Bebeklere, su kaynatılmadan verilmemelidir!
* Bu arada peynir 8. aydan önce önerilmez. Veriliyorsa da kesinlikle pastörize olduğundan emin olunmalı.
*Çocuk Hastalıkları Uzmanı
Tamamlayıcı besinlere alıştırma
Tamamlayıcı besinlerin çocuğun sindirim sistemine uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir. İshal, kusma veya alerjik belirtilere neden olan besinleri belirleyebilmek için aşağıdaki kurallara uyulmalıdır:
üBir günde birden fazla yeni besin verilmemeli.
üHer yeni denenecek besinin miktarı önceden birkaç tatlı kaşığı olmalı. Herhangi bir sorun olmadığında besinin miktarı sonraki günlerde artırılmalı.
üYeni verilen besin, bebek aç iken verilmeli.
üLezzeti beğenilmeyen, kusma ya da ishal gibi durumlara neden olan besinler birkaç gün beklenip tekrar denenmeli.
üYemek suyu ve et suyu tek başına tamamlayıcı besin değildir. Bu nedenle gerek yemek suyuna gerekse et suyuna ekmek doğrayıp vermek yerine, besin suyu içinde ezilmeli; et suyu da çeşitli çorbaların yapımında kullanılmalı.
üÇay, gazlı içecekler, hazır çorbalar, tuz ve tuzlu besinler bu yaş grubundaki bebeklere verilmemeli.
Özellikle kış günlerinde ve güneş ışınlarından yararlanamayan bebeklere 1. aydan 1 yaşına kadar günde 400 IU vitamin D verilmelidir!
Uzman Dr. Ece Sennaroğlu
