Yıkımın gerçek nedeni
Av ayının 9’u anlamına gelen Tişa BeAv, Yahudi takviminin en kederli, en acı günüdür. Tişa BeAv’da Yeruşalayim kaybedilmiş, Kutsal Tapınak I. ve II. Bet Amikdaş yıkılmıştır. O gün, Yahudiler anavatanlarından sürülmüş ve Diaspora (Galut) başlamıştır. Bu, her Yahudi’nin, yaşadığı her gün yarasını içinde taşıdığı, benzersiz bir acıdır.
Tarih boyunca, bu günde gerçekleşen birçok felaketin anısına, Tişa BeAv orucu tutulur. Bu yıl, Tişa BeAv orucu, 28 Temmuz Cumartesi akşamı gün batımıyla başlayıp, 29 Temmuz Pazar akşamı yıldızların çıkmasıyla sona erecek.
TİŞA BEAV’DA GERÇEKLEŞEN FELAKETLER
I.Bet Amikdaş’ın yıkılışı
Kral Şlomo tarafından inşa edilen ve Şehina’nın (Tanrı’nın nurunun, kutsal varlığının) ikamet ettiği I.Bet Amikdaş, M.Ö. 586 yılının 9 Av günü, Babil Kralı Nebukadnezar tarafından ateşe verilip yıktırıldı. (Rabilerin yorumlarını ve tartışmalarını içeren Gemara’da- Masehet Roş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b,29a)
II. Bet Amikdaş’ın yıkılışı
II. Bet Amikdaş, (M.S. 68 ya da 70 yılında) İmparator Titus liderliğindeki Romalılar tarafından tahrip edildi. (Masehet Roş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b,29a)
Casusların günahı
İsrailoğulları, Tanrı’nın kendilerine vaat etmiş olduğu Kenaan ülkesine gitmeden, bu toprakların verimliliğinden ve güvenliğinden emin olmak istediler. Halkın bu isteğine onay veren Tanrı da Moşe’ye, on iki kabilenin her birinden, lider konumunda bir temsilciyi, casus olarak ülkeyi keşfe yollamasını söyledi (Bamidbar 13:2). Kırk gün sonra dönen casuslardan on tanesi, İsrail halkına gerçekler yerine kendi yorumlarını ilettiler. Moşe’ye anlatıp “Bizi gönderdiğin ülkeye geldik,” dediler. “Gerçekten de süt ve balın aktığı bir yer… Ne var ki ülkede oturan halk azılı, şehirler de çok büyük ve güçlendirilmiş. Devin çocuklarını da gördük orada” (Bamidbar 13:27-28). Casuslar, bu şekilde sanki İsrailoğullarına bu devler tarafından altedilecek ve kurtulamayacakları mesajını vermiş oldular.
Sadece diğer iki casus, Kalev ve Yeoşua, ısrarla ülkenin Tanrı’nın söz verdiği şekilde fethedilebileceğini savundu. Kalev ve Yeoşua yerine, diğer on casusun dediklerini dikkate alan halk, umutsuzluğa kapıldı. “Tüm cemaat sesini yükseltip sızlandı. Halk o gece ağladı” (Bamidbar 14:1).
Tanrı, sebepsiz boş yere ağlayan halkına, o günün, 9 Av gününün, tüm nesiller için, ağlama sebebi olan bir gün olarak sabitleneceğini bildirdi (Masehet Taanit 29a).
Betar Kalesinin düşmesi
Bar Kohba isyanı sırasında Yahudi direnişinin son kalesi olan Betar, Romalıların eline geçti (M.S. 135). (MasehetRoş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b,29a).
Bet Amikdaş’ın yerine putperest bir tapınak inşa edilmesi
Betar düştükten tam bir yıl sonra (M.S.136), Yahudilerin en kutsal yerleri olan Bet Amikdaş ve Yeruşalayim, Romalılar tarafından bir tarla gibi dümdüz edildi ve Aelia Capitolina adını verdikleri putperest bir şehir haline getirildi (Masehet Roş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b,29a).
DAHA YAKIN YILLARDA 9 AV’DA GERÇEKLEŞEN ACI OLAYLAR
1) On binlerce Yahudi’nin öldürüldüğü I.Haçlı Seferleri, Papa II. Urban tarafından başlatıldı (1096).
2) İngiltere Kralı I.Edward, 9 Av 1290’da, Yahudileri İngiltere’den kovdu. (Yahudiler bu ülkeye ancak 17.yüzyılda geri dönebildi.)
3) 1492 yılında İspanya Kralı Ferdinand ve Kraliçe Isabella, Yahudilerin ülkeden sürülmesini emreden bir bildiri yayınladı. Bu bildiriye göre, dört ay içinde tüm Yahudiler toparlanıp ülkeyi terk etmeliydi. İsrailoğulları’nın, İspanya topraklarından çıkmaları için verilen mühletin son günü, 9 Av’dı.
4) Tarihçiler, II. Dünya Savaşı ve Holokost’un, I.Dünya Savaşı’nın başlattığı sürecin bir sonucu olduğunu savunur. I.Dünya Savaşı’nın başlama tarihi ise,1914 yılı ve 9 Av günüydü.
5) Yahudilerin Varşova Gettosundan sürülmesi 9 Av günü başladı.
6) 1994 yılında, Arjantin’in başkenti Buenos Aires’teki Yahudi kültür merkezi
AMIA’ya yapılan bombalı saldırı da, 9 Av tarihinde gerçekleşti. AMIA binası önünde duran kamyonetin içindeki bombanın patlamasıyla, 85 kişi hayatını kaybetti, 200’den fazla kişi yaralandı.
AŞK HİKÂYESİ-MUTLU SONLA BİTEN BİR TRAJEDİ
Yahudi tarihi, ana karakterleri Tanrı- Aşem ve Yahudi halkından oluşan güzel bir aşk hikâyesine benzer.
Ketuba-evlilik akti, anlaşması, Tora’dır. Kesef Kiduşin-Hatan (damadın), Halla (geline) verdiği ve genelde altın yüzük olan değerli hediye ise Bet Amikdaş’tır.
Bazı dönemler, Yahudi halkı, yaşamları pahasına Ketuba’larından vazgeçmez; bu güzel zamanlarda gelin, Aşem’in verdiği değerli yüzüğünü takıp bağrına basar.
Malesef başka zamanlarda gelin türlü sebeplerle Ketuba’sını unutur, onu ihmal eder, bunun sonucu olarak da ‘yüzüğünü’ kaybeder.
Tanrı’nın kutsal varlığının Yahudi halkının üzerinde, arasında ve içinde, açık olarak hissedildiği/hissedileceği özel zamanlar:
*Avot-Yahudi halkının babaları ve İmahot-Yahudi halkınınanneleri zamanı,
*Mişkan-çölde kurulan geçici çadır-tapınak zamanı,
*David Ameleh’in tapınak kurmak için girişimde bulunduğu zaman,
*I.Bet Amikdaş zamanı,
*II.Bet Amikdaş zamanı,
*III.Bet Amikdaş zamanı,
Tişa BeAv’da, Yahudi inancına göre Tişa BeAv’da doğacağına inanılan Maşiah’ın bu sene artık doğmuş olması umudu dile getirilir. Maşiah’ın doğuşuyla, gelecek Tişa BeAv Yeruşalayim’de III.Bet Amikdaş’ın avlusunda mutlu bir Moed-bayram olarak kutlanacaktır.
Tişa BeAv - Teşa BeAv
Zengin İbranice alfabesindeki harflerin ses olarak tam karşılığını bulmak her zaman mümkün değildir. Dolayısıyla o sese en yakın olan harf kullanılmaya çalışılır; aynen Tişa BeAv-Teşa BeAv’da olduğu gibi. Aslında bunların hiç biri İbranicedeki sesin tam karşılığı da değildir, her ikisi de kullanılmaktadır.
TİŞA BEAV KURALLARI
1) Her Yahudi, Tişa BeAv’da oruç tutmakla yükümlüdür. Hamile ve süt veren kadınlar ancak doktor kontrolünde ve bebeğe zarar vermeyecek şekilde oruç tutabilirler.
2) Yemek yenilmez, hiçbir içecek içilmez.
3) Yıkanılmaz, ağız hiçbir şekilde çalkalanmaz. Sıcak veya soğuk suyla ferahlama amaçlı yıkanılmaz. Sadece vücudun kirlenen bir bölümü olursa, o kısım yıkanabilir. Bebekler her günkü gibi yıkanabilir ve krem ile losyon sürülebilir.
4) Vücuda krem, losyon gibi ferahlatıcı şeyler sürülmez.
5) Deri ayakkabı giyilmez, hatta sadece tabanı bile deri olan ayakkabı giyilmez.
6) Güzel kokular, esans, kolonya koklanmaz.
7) Herkesin görebileceği şekilde sigara içilmez.
5) Eşler arası hiçbir fiziksel temasta bulunulmaz.
6) Yeni kıyafetler giyilmez. Yeni olmasa bile güzel kıyafetler giyilmez. Yeni yıkanıp ütülenmiş giysiler giyilmez.
7)Tora öğrenilmez. Sadece Bet Amikdaş’ın yıkılması, Tişa BeAv ile ilgili olan bölümler ve Musar (Yahudi ahlak kuralları), Kinot (Ağıtlar) okunabilir.
8) Müzik dinlenmez.
9) Öğlene kadar iş yapmama adeti vardır.
10) Öğlene kadar normal yükseklikte bir sandalyede oturmama, yerde veya alçak bir taburede oturma adeti vardır.
11) Oruç günlerinde fazladan tsedaka (bağış verme) adeti vardır.
ADIM ADIM TİŞA BEAV 5772-2012
Bu yıl 9 Av günü Şabat’a denk geldiği için, normalde Tişa BeAv öğleden sonra başlayan yas kuralları, mutlu bir gün olan Şabat’ta geçerli değildir. Oruç da Motsae Şabat-Şabat bitimi 28 Temmuz saat 20.52’de başlar.
28 Temmuz Cumartesi Günü (9 Av):
*Yıkanmamak (soğuk su ile bile), deri ayakkabı giymemek, et yememek, şarap içmemek gibi Erev Tişa BeAv kısıtlamaları, Şabat olduğu için geçerli değildir, bugün her Şabat gibi yenilir, içilir ve Şabat mutluluğu yaşanır.
Sadece eşler arası fiziksel temas yasaktır (Rama Ora Hayim 554:19). Eğer Cuma akşamı mikve akşamıysa, bu yasak geçerli değildir (Targum/Feldheim).
*Cumartesi günü Alahik öğle zamanından sonra gezmek, aile veya arkadaşları ziyarete gitmek yasaktır.
*Alahik (Alaha’ya göre) öğleden itibaren Tişa BeAv, Tapınakların yıkılması, Musar ve Kinot dışında, Tora öğrenme yasağı başlar. Fakat haftanın peraşası ve açıklamaları tüm gün boyunca okunabilir.
*Cumartesi günü Seuda Şelişit (Cumartesi günü öğleden sonra duasından sonra yenilen Şabat’a özel üçüncü öğün), oruçtan önce yenilen Seuda Amafseket’in-(yemek yemeyi kesme-orucu alma öğünü) kısıtlamalarını içermez, et yenir, şarap içilir. Fakat her zamankinden farklı misafir davet edilmez, yavaş yavaş hüzünlü bir havaya girilir. Yemek gün batmadan sona ermelidir. Tişa BeAv’ın normal hafta arasına düştüğü günlerden farklı olarak, bu gün Birkat Amazon’da üç erkek varsa Zimun yapılır.(Targum/Feldheim)
*Avdala sadece mumla yapılır, sadece Bore Meore Aeş-ateşin ışığının yaratıcısı berahası söylenir, kalan kısmı pazar akşamı Tişa BeAv bitiminde yapılır (Şulhan Aruh, Ora Hayim,556:1,Mişna Berura 556:1).
28 Temmuz Cumartesi Akşam Arvit Duası: Dua sırasında sinagoglar çok az aydınlatılır, Sefer Toralar’ın yerleştirildiği dolap Ehal Ha-Kodeş, siyah örtülere bürünür. Ehal Ha-Kodeş’in önündeki perde- Parohet ters çevrilir.
Hazan, kederli bir ses tonuyla, bir matem havasında Yeremya’nın Mersiyelerini okur. Bet Amikdaş’ın yıkılışından beri geçen süreyi söylerken sinagogdaki tüm ışıklar söndürülür. Sadece hazanın yanında ufak bir mum ışığı bırakılır.
29 Temmuz Pazar Sabahı:
*Tişa BeAv sabahı, yataktan kalkınca eller her günkü gibi Netila ile ama su, ellerin sadece parmakların ilk eklem yerine gelecek şekilde yıkanır. Eller yıkandıktan sonra parmaklar ıslakken gözler temizlenir. Ağız, hiçbir şekilde çalkalanmaz.
*Bu gün, deri ayakkabı giyilmediği için, sabah berahalarının Eloay Neşama bölümünde “Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Şeasa Li Kol Storki- Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, bütün ihtiyaçlarımı karşılayan” kısmı söylenmez.
* Gurur ve mutluluğumuzun sembolü, her hafta arası sabah duası sırasında takılan Tefillin ve Tallit kullanılmaz ve yas atmosferi hakimdir.
* Tefillin ve Tallit kullanılmaz ama, Tallit katan (tzitzit) giyilir (Şulhan Aruh, Ora Hayim 555:1).
*Oruç tutan Sefaradlar, Amida duasına Anenu kısmını ekler. “Cevap ver bize Babamız, bu oruç gününde bize cevap ver…” (Sidur Kol Yaakov s.132).
*Birkat Kohanim-Kohen’lerin duası yapılmaz.
*Duaların sonuna doğru söylenen En k’Eloenu şarkısı söylenmez.
29 Temmuz Pazar Minha:
*Öğleden sonra duası sırasında, Tallit giyilir ve Tefillin takılır.
*Sefer Toralar’ın yerleştirildiği dolap Ehal Ha-Kodeş’in siyah örtüsü çıkarılır. Sinagog, normal şekilde aydınlatılır.
*Gün ortasından itibaren - Tişa BeAv’la ilgili kısıtlamalar hafiflemeye başlar.
29 Temmuz Pazar akşamı gökte üç yıldız görülünce (saat 20.51’de) oruç son bulur.
* Avdala, normal şekilde (mum, şarap, güzel kokular ile) yapılır.
*Sonra netilat yadayim yapılır. Sabahkinden farklı olarak bu sefer su, bütün eli kaplayacak şekilde, ama beraha söylenmeden yapılır.
Bütün Tişa BeAv kısıtlamaları, bu sene 29 Temmuz Pazar akşamı son bulur.
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amaçıyla The Jewish Book of Why, El Gid Para El Pratikante, Kutsal Kitap, Bamidbar, Devarim kitapları ve www.chabad.org, www.jsn.info.co,; www.torah.org, www.ou.org, judaism.about.com, www.jewfaq.org, www.jewishvirtuallibrary.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için, yas dönemi ve oruç ile ilgili yasaklar ve kısıtlamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
