a) Biblik Dönemler: Tora (Tesniye, 23:19-21) bu konuda ?öyle bir aç›klamada bulunmaktad›r: “Karde?inden -yiyecek, para veya faiz uygulanabilecek hiçbir ?eyi- faiz talebederek ödünç vermeyeceksin. Bir yabanc›dan faiz talebedebilirsin fakat karde?inden alamazs›n...” Bu metin, yakla?›k olarak ikibin y›l çok tart›?man›n konusu olmu?tur. Ç›k›? 22:25’te ise ödünç para verme ile ilgili ?öyle bir ifade bulunmaktad›r: “?ayet halk›ma, seninle beraber olan fakire, ödünç para verirsen; ona kredi açan bir ki?i gibi davranmamal›s›n. Ona faiz (ne?eh) uygulamamal›s›n.” Faiz içeren borçlar konusunda üçüncü bir Tora ifadesi (Levililer, 25: 35-38) ise ?öyledir. “?ayet karde?in fakirle?mi?se ve seninle beraberken kendini geçindiremiyorsa, ona senin yan›na yerle?mi? bir misafir gibi yard›m edeceksin ve o seninle beraber ya?ayacak. Ona paran› faiz kar?›l›€›nda (be ne?eh) veya yeme€ini bir art›? (be marbit) kar?›l›€›nda vermeyeceksin. Ben Rab’im; seni M›s›r diyar›ndan ç›karan; Kenaan topraklar›n› sana vermek için, Tanr›n olmak için seni M›s›r diyar›ndan ç›karan Rabbin’im.” Tora’n›n bu aç›klamalar› konusunda yorumlar yapmak için sarfedilen çabalar aras›nda; M.Ö. 19 - M.Ö. 12. yüzy›llar aras›nda Ortado€u’da ya?am›? eski kavimlerle ilgili sosyolojik ara?t›rmalar da yer almaktad›r. Hammurabi’nin Yasalar›’nda para ve yemek için faiz hadleri belirtilmi?tir. Ayr›ca Tora’da basit insan topluluklar›nda borç paran›n hasat dönemlerine kadar faizsiz verildi€ine dair bulgular vard›r. Ancak bu tür bir yasaman›n sürekli olarak kal›c› olmayan yabanc›lara (NOHR‹) uygulanamayaca€› da do€ald›r. Kald› ki; Tora’n›n ilk dönemlerinde ‹braniler’den ziyade Kenaan ülkesinde ya?ayan di€er kavimler tüccar olarak adland›r›lmaktad›rlar.
Tora’da Tanr› taraf›ndan Peygamber Mo?e’ye aç›klanm›??ekliyle yer alan yukar›da bahsi geçen ifadelerden ba?ka Tanah’ta da (Habakuk, 2:6, 18; II. Krallar, 4:1-2, vb) yer alan aç›klamalar ise daha ziyade peygamberlerin ve dini yazarlar›n yorumlar›n› yans›tmaktad›r. Bu Tora yasalar›n›n uygulanmama durumu ile ilgili kay›tlara bu devirlerde yaln›z Diaspora’da rastlanmaktad›r. Örne€in Elefantin’deki askeri kolonideki Yahudiler’in 5. yüzy›lda %60 y›ll›k faizle birbirlerine ödünç para verdikleri Arami belgelerinde yer almaktad›r. Eski Yunan ve Romal› yöneticiler de zaman zaman faizin fakirle?tirdi€i halk kitlelerinin tepkisini dikkate alarak; faiz al›nmas›n› yasaklam›?lar fakat bu yasaklar kal›c› olmam›?t›r.
b) Talmudik Dönemler: 2. Bet Amikda?’›n y›k›l›?›ndan sonra Yahudi Alahac›lar ve Agadac›lar, Say›lar 23:20’deki faizle borç para verme konusunu Yahudi olmayanlara uygulanmas› gereken bir emir ?eklinde saptad›lar. Bunlarda Romal›lar’›n 1. yüzy›ldaki bask›lar› ve bu tür yorumlar› içeren Tanaim devrinde “Sifre”yi yazan Rabi Akiva’n›n Bar Kohba isyan›na kar›?mas› da etkili olmu?tur. Halbuki ayn› dönemde ya?ayan Rabi Yi?mael’in “Mekhiltas›” da faizsiz paran›n Yahudi olsun olmas›n herkese ödünç verilebilece€ini fakat Yahudiler’in tercih edilmesi gerekti€i belirtilir. Bir yorumcu da, fakirlerden faiz al›nmamas› gerekti€ini, zenginlerden al›nabilece€ini belirtir. 3. yüzy›ldan itibaren ise; faiz alman›n fakir veya zengin her Yahudi’ye yasak oldu€u kabul edilmi?tir. Bu yasaklamayla ilgili türden yorumlar, Alaha ve Agada kapsaml› Midra?lar’da, Mi?na’da, Tosefta, “Baraita” ve Babil ve Yeru?alayim Tamudlar›’nda görülmektedir. Yasay› ihlal edenler a€›r bir dille suçlanmaktad›r. Ancak bu tür yasaklamalar, Yahudiler aras›ndaki ili?kiyi kapsamaktad›r. R. Hiyya, bunun Yahudiler’in geçiminin sa€lanmas› zorunlulu€undan kaynakland›€›n›, Ravina da, yabanc›larla ili?kinin azalt›lmas› için böyle bir tutumun izlendi€ini savunur. Ayr›caYahudiler aras›nda faiz al›?veri?ini sa€lamak için Yahudi olmayan bir arac›n›n kullan›lmas›na da Talmud (Bava Mezia, 61b) kar?› ç›kmaktad›r.
devam edecek...
Kaynakça: “Yahudilik Ansiklopedisi”
Cilt I, II, III Yusuf Besalel
