Kristallnacht’ta kurtarılan Tora, sahiplerine döndü

Almanya’da Yahudilere, işyerlerine ve kutsal mekanlarına yönelik saldırıların gerçekleştiği Kristallnacht’ta (Kristal Gece) Dietrich (David) Hamburger gizleniyordu. Hamburger, günümüzde Niedersachsen’in banliyösü olan Fuerstenau’daki evinde toplantılarını yapan küçük bir cemaatin lideriydi. Birileri kendisini olacaklar konusunda uyarmış, o da 1938’in 9 Kasım gecesi bölgedeki yerel Katolik hastanesinde gizlenmişti.

Dietrich (David) Hamburger’in torunu olan tarihçi Edith Strauss Kodmur “Fıtık olduğu bahanesiyle hastanede bulunuyordu” demekte.

Önümüzdeki bahar, Kristallnacht’tan 75 yıl sonra, Edith Strauss Kodmur’un torunu California’da bat mitzva’sını kutlayacak. Charlotte Ruth Smith Bat-Mitzva’sında duasını büyük büyük babası Dietrich (David) Hamburger’in o trajik gece gizleyip kurtarmayı başardığı Tora rolosundan okuyacak.

Bu Tora rulosunun yıllar sonra o ailenin torunlarına ulaşabilmesi için Hamburger’in Almanya’dan kaçabilmesi gerekiyordu. Torunu Edith Strauss Kodmur olayı şöyle aktarıyor: “Hastanede rastladığı işçilerinden biri rahibelerin ayinde bulundukları bir sırada Dietrich Hamburger’i evine götürdü. Dietrich birkaç parça eşyasını topladı, eşi Rosa’nın yağlıboya bir tablosu (eşi yıllar önce ölmüştü) ile o küçük cemaatin dualarını okuduğu Tora rulosunu aldı.”

Hollanda’ya giden trene bindi ve kızı Bette’in yaşadığı Winterswijk’e yerleşti. Ailenin büyük bölümü aynı yıl Kristallnacht öncesinde Almanya’yı terk edip ABD’ye yerleşmişti.

Edith Strauss Kodmur henüz küçük bir çocukken Dietrich Hamburger’i sık sık ziyaret ettiğini, büyükbabasının Şabat günleri çocukları ile bahçede oturup Tevrat üzerine tartışmalar yaptığını anımsıyor. Kodmur; “O oldukça cesurdu, güzel giyinirdi, büyükbaş hayvan taciriydi” demekte.

Winterswijk’te yaşayan Holokost kurbanları anısına yayınlanmış ‘We Once Knew Them All’ adlı kitap, Hollanda’nın batısında yaşamış Yahudilerin ve Hamburger ile ailesinin akibeti hakkında bilgiler içeriyor.

O bölge halkından biri kitapta yer verilen anılarında; “Savaşın son yılına dek ailemin evinde gizlenen bir Yahudi vardı, adı Bay Hamburger’di. Biz onu Derk Amca diye çağırırdık. Kızı, damadı ve onların çocukları temerküz kamplarında öldürüldüler. Onun ABD’de bir de oğlu vardı. Almanlara yakalanmaktan çok korkan Derk Amca bir gardrobun arkasında gizlenirdi. Ülkemiz özgürlüğüne kavuştuğu günün sabahı onu uyandırdım. O kadar şaşırmıştı ki takma dişleri odanın ortasına fırladı.”

Savaş öncesinde ABD’ye göç eden oğlu Siegfried babasını Hollanda’da ziyaret etti. Hamburger’in verdiği Tora rulosunu Siegfried, California  Redwood City’deki evine götürdü. San Diego’da yaşayan Edith Strauss Kodmur, Siegfried’in Tora’yı oğlu Steven’a verdiğini biliyordu. Ama ailenin o kanadı ile ilişkisini kaybetmişti.

1996’da Edith Strauss Kodmur’un kızı Julie Ann nışanlısı ile evlilik öncesi Rabbi Jerry Winston’a başvurdular. Rabbi onlara Julie Ann’in kuzeninin düğününde bulunduğunu anlattı. Julie Ann büyük büyük babasının Tora rulosuyla kaçış öyküsünü duymuştu. Julie Ann, dede Hamburger’in oğlu Steven Hamburger’in Tora rulosunu Rabbi Jerry Winston’a verdiğini öğrendi.

Yıllar geçti, Julie Ann kızının bat mitzvah töreni yaklaştıkça aileye ait Tora rulosunu yeniden düşünmeye başladı. Artık hayatta olmayan Rabbi Jerry Winston acaba Tora rulosunu ne yapmıştı? Julie Ann araştırmaya başladı ve Hamburger’in kaçırdığı Tora’nın Sausalito’da yaşayan Rabbi Alan Levinson’a teslim edildiğini öğrendi. Bu arada Julie Ann’in kızı Charlotte Bat-Mitzva’sına hazırlanıyor Skype yolu ile Rabbi Jerry Levy’den eğitim alıyordu. Rabbi Jerry Levy aracılığı ile Rabbi Alan Levinson’dan bu Tora rulosunu Julie Ann’in California yakında yaşadığı AlmaVia sinagoguna bağışlaması rica edildi.

Böylece Charlotte Bat-Mitzva’sında dualarını Kristallnacht’ta kurtarılan Tora’dan okuyacak. Tora rulosunun AlmaVia’ya ulaşması vesilesi ile yapılan toplantıda Charlotte konuklara büyük büyük babası Dietrich (David) Hamburger’in Kristallnacht’ta nasıl kaçtığını Tora rulosunun nasıl kurtarılıp ABD’ye ulaştığını ve aileye nasıl geri döndüğünü anlattı.

Charlotte konuklara; “Bu Tora’nın AlmaVia’da artık gerçek bir evi oldu. Önümüzdeki bahar gerçekleşecek bat mitzva’mda Tora’yı sizlerden ödünç alıp okuyacağım. Ve onun öyküsü burada devam edecek” dedi.