Ağaçlar için Roş Aşana; “Ağaçların Yılbaşısı” olarak kutlanan Tu Bişvat Bayramı, bu yıl, 25 Ocak Cuma akşamı başlayıp, 26 Ocak Cumartesi gün batımında sona eriyor. Tora’da söz edilmeyen Tu Bişvat, sözlü Yahudi kanunlarının derlemesi olan Mişna’da karşımıza çıkar. Tu Bişvat’ta, Kutsal Topraklarda yetişen meyvelerden yemeye özen gösterilir. ”Buğday, arpa, üzüm, incir ve nar ülkesi, yağlık zeytin ve bal (veren hurma) ülkesi” (Devarim: 8:8)
Tu Bişvat Sederi
İstanbul Sefarad Cemaati adetlerine göre Tu Bişvat Sederi’nde; 14 Şevat’ı 15 Şevat’a bağlayan akşam(bu yıl 25 Ocak Cuma akşamı), yemekten ve Birkat Amazon’dan (yemekten sonra söylenen şükür duası) hemen sonra, yemek masası, Kutsal Topraklarda yetişenler başta olmak üzere, türlü meyvelerle donatılır. Merasim başlar:
TEİLİM (Zebur) kitabında 120.Mezmur( Teilim kitabındaki kutsal şiirlerden) başlanır, 134.Mezmur’un sonuna kadar okunur. Özellikle bu bölümlerin okunmasının bir sebebi, bu mezmurların hepsinin “Ş ile başlamalarıdır. Gözlem yayınlarının kitabı, bu on beş mezmur için ;” Midraş Şoher Tov, İsrailoğulları’nın,yükselmeye layık olduklarında, basamakları teker teker değil,aksine birçok basamağı tek seferde tırmanacaklarını yazar.”der.
Kral David’in daha önceki mezmurlarında belirttiği gibi; bu yükselişin yolu, Tora öğrenimi ve mitsvaları yerine getirmekten geçer.
Bu on beş mezmur, ya sederin başında peş peşe okunur, ya da isteğe göre, meyveler yenirken aralarda okunabilir. Yani sırasıyla önce bir mezmur, sonra meyve ve meyvenin duası, sonra diğer mezmur, meyve ve meyvenin duası… Şeklinde devam edebilir.
ŞEEHEYANU - O zamana kadar henüz yemediğimiz meyve çeşitleri varsa, bunları Tu Bişvat’ta yemeye özen gösteririz. Böylece berahasını da söylemiş oluruz.berahasını, o meyveye ait kendi berahasını söylemeden önce söyleriz. “Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Şeeheyanu Vekiyemanu Veigianu Lazeman Aze” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, çünkü bizi yaşattın, ayakta tuttun ve bugünlere eriştirdin)
1) BUĞDAY:
Herkes buğdayı temsilen eline bir kurabiye alır ve ona özgü berahayı söyler: “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE MİNE MEZONOT “(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, yiyecek çeşitlerini yaratan). Ve kurabiyeyi yer.
2) ZEYTİN:
Evin sahibi bir ZEYTİN alıp, duasını söyler: “Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Bore Peri Aets” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) ve zeytini yer.
3) HURMA:
Masada bulunanlardan birine HURMA verilir. Duasını söyler: “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) sonra hurmayı yer.
4) ÜZÜM:
Masadakilerden birine kuru veya yaş ÜZÜM verilir. Duasını söyler:” BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) sonra yer.
5) KAŞER ŞARAP veya ÜZÜM SUYU:
Herkes eline bir bardak kaşer şarap alır ve onun duasını söyler: “Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Bore Peri Agefen” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, bağın meyvesini yaratan), sonra içer.
6) İNCİR:
Masada bulunanlardan birine İNCİR verilir.
a) Önce,(Ezgiler Ezgisi)’nde bulunan şu pasuklar, şarkılarla okunur (şarkısız da okunabilir):
Tseena Urena Benot Tsiyon Bameleh Şelomo Baatara Şeitera Lo İmo Beyom Hatunato Uvyom Simhat Libo Ve Ateena Haneta Pagea Veagefanim Semadar Natenu Reah, Kumi Lah Rayati Yafati Ulhi Lah.
b) Sonra meyvenin kendi berahasını: “Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Bore Peri Aets” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) söyler ve sonra inciri yer.
7) NAR:
Masadakilerden birine NAR verilir.
a) Önce,’den şu pasuk, şarkılarla okunur(şarkısız da okunabilir):
Kehut Aşani Siftotayih Umidbareh Nave, Kefelah Arimonrakateh Mibaad Letsamateh.
b) Sonra meyvenin kendi berahasını:” Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Bore Peri Aets” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) söyler ve sonra narı yer.
8) BADEM, FINDIK, PORTAKAL, ELMA, CEVİZ vb
Henüz AETS berahasını söylememiş kişilere diğer ağaç meyveleri verilir, bu kişiler:
“Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Bore Peri Aets” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) berahasını söyler ve sonra badem, fındık, portakal veya diğer ağaç meyvelerinden yer.
ELMA:
Elma yeneceği zaman:
a) Önce’den şu pasuk şarkılarla okunur (şarkısız da okunabilir):
Ketapuah Baatse Ayaar Ken Dodi Ben Abanim, Betsilo Himadti Veyaşavti Ufiryo Matok Lehiki.
b) Sonra meyvenin kendi berahası: “Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Bore Peri Aets” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) söylenir ve elma yenir.
CEVİZ:
a) Önce ’den: El Ginat Egoz Yaradti Lirot Beibe Anahal, Lirot Afareha Agefen Enetsu Arimonim, Lo Yadati Nafşi Samatni Markevot Ami Nadiv pasuğu, şarkılarla söylenir. (şarkısız da okunabilir)
b) Ardından kendi berahası: Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Bore Peri Aets” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) söylenir ve ceviz yenir.
9) Toprakta yetişen meyveler:
Ağaç meyvelerinin dağıtımı bittikten sonra sıra toprakta yetişen meyvelere gelir: muz, havuç, karpuz, kavun veya onlara benzer leblebi, yerfıstığı alınır, berahası söylenir: “Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Bore Peri Aadama” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, toprağın meyvesini yaratan) ,sonra yenilir.
10) ARPA:
Tora’daki ARPA ürününü hatırlamak için bira alınır, bira için beraha söylenir: “Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Şeakol Niya Bidvaro” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı ki her şey sözü ile oluştu) ve sonra içilir.(Bu beraha masadaki çukulata, şeker, içecek çeşitleri için de söylenir)
11) MEYVELERİN KOKUSU:
Limon veya Etrog (Sukot bayramında lulav’la birlikte tuttuğumuz güzel kokulu turunçgil) alınır. Ona özel beraha söylenir:
“Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Anoten Reah Tov Baperot“ (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, meyvelere iyi koku veren) sonra koklanır.
12) Ağaçta yetişen bir meyve için AETS berahası söyleyen biri, masada bulunan ve yine ağaçta yetişen başka bir meyve için tekrar aynı berahayı söylemez. Aynı şekilde toprakta yetişen meyveler için de kişinin AADAMA berahasını toprakta yetişen her meyve için ayrı ayrı tekrarlamasına gerek yoktur. Burada amaç, masadaki herkesin birer meyve alıp berahaları söylemeleridir.
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla; El Gid Para El Pratikante (Gözlem);Teilim (Gözlem); Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem); ve Ortaköy Etz-Ahayim Sinagogu Tu Bişvat Rehberi’nden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
ŞABAT ŞİRA- 26 Ocak Cumartesi
Tu Bişvat’tan önceki Şabat, veya bu sene olduğu gibi Tu Bişvat’ın Şabat’a denk geldiği gün, Şabat Şira-Şarkı Şabat’ıdır.
Bu gün okunan haftanın peraşası (Tora bölümü), Beşalah, Yahudiler’in Kızıl Deniz’i geçtikten sonra Tanrı’ya olan minnettarlıklarını dile getirip Tanrı’yı övmek için söyledikleri şarkı- Şirat Ayam- Denizin şarkısından bahseder.
Her gün sabah dualarında okunan Şirat Ayam; Tanrı’nın, bir mucizeyle Kızıldeniz’i ikiye ayırarak İsrailoğullar’nın geçmesini sağladığını ve onlar karaya ayak basar basmaz, peşlerinden gelen Mısırlılar’ın üzerine denizi tekrar kapadığını ve bu şekilde Halkı’nı kurtardığını anlatır. Şemot (Gözlem Yayınları) Kitabının bölüm ile ilgili açıklamasında, Tora’nın ‘şarkı’yı çok temel ve olağandışı bir manevi olgu olarak tanımladığı belirtilir.Buna göre; “Tora’daki şarkı kavramı, görünürde birbiriyle çelişen veya ilişkisiz görünen olayların, aslında içiçe geçmiş, uyumlu, merhametli ve anlaşılabilir bir bütünü oluşturduğuna dair kavrayıştır”.
