Bir Alman Yahudisine ait, Nazilerce el konulan ve onlarca yıl nerede bulunduğu belirsiz olan eşsiz bir poster koleksiyonu, hukuki mücadele sonucunda sahiplerine iade edildi
Uzun uğraşlar sonucunda Almanya’dan geri alınan Hans Sachs’a ait milyonlarca dolar değerindeki poster koleksiyonu New York’taki bir müzayede evinde satışa çıkarıldı. Poster koleksiyonunun sanatsal ve maddi değeri bir yana, ardındaki tarihi ve yasal süreç oldukça ilgi çekici.
Almanya Tarihi Müzesi’nin koruması altında olan bu koleksiyonun ilk adımı 1890’da, bir aile dostunun Hans Sachs’a, Paris sahnelerinde Sarah Bernhardt’ı temsil eden bir posteri hediye etmesi ile başlar. Bunu takip eden yıllarda Berlinli Hans Sachs, sanatsal bir hazine oluşturarak giderek tanınmış bir koleksiyoncuya dönüştü. 1926 yılında 100 binden fazla poster sahibiydi. Koleksiyon, aralarında Toulouse-Lautrec’in de bulunduğu – onun eserlerinden bazıları Nazi Almanyası dışına kaçırılabilmişti - Avrupa’nın en ünlü sanatçılarına ait eserleri içermekteydi.
Ünlü sanat danışmanı Hans Sachs
Sachs bu sanat eserlerini sürekli koruma altında tutmaktansa Avrupa ülkeleri halklarının hizmetine sunmanın doğru olacağı kanısına vardı. Poster sanatını destekleyen ‘Verein der Plakatfreunde’nin kurucusu ve başkanı olarak Sachs, posterin de sanat eseri olarak algılanmasını sağlamak amacıyla bir dergi de yayınladı. Özel ve kamusal alanlarda sanat danışmanı olarak da hizmet yapan Sachs, Birinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan hükümete de bir çeşit danışmanlık görevinde bulundu.
Fakat 1933’te Hitler’in iktidara gelmesi ile Sachs’ın yaşamı altüst oldu. 1938’de Gestapo onun posterlerinin bazılarının Nazi karşıtı olduğu olduğu iddiası ile tüm koleksiyona el koydu. Hans Sachs bir daha bu eserleri görme şansına sahip olamadı. Sachsenhausen temerküz kampında kısa bir süre tutuklu kalmasının ardından Hans Sachs göç ettiği ABD’de herşeye yeni baştan başlamak zorunda kaldı. Fakat o denli emek verdiği koleksiyonunun çalınmış olmasının acısı onda derin bir yara olmaya devam etti.
Savaş sonrasında koleksiyonun nerede olabileceğini tespit etmek üzere araştırmalara başladı ve 1966’da koleksiyonun bir kısmının Doğu Almanya’da bulunduğunu öğrendi. Posterlerin büyük kısmının Berlin’deki Gestapo’ya ait binaların İngiltere tarafından bombalanması sırasında imha olduğunu ileri süren Komünist rejim yönetimi Sachs’ın ellerindeki eserleri deniz aşırı ülkelerde sergilenmesi teklifini de geri çevirdi. Hans Sachs 1974’te hayata veda etti.
Oğul Peter Sachs’ın hukuki mücadelesi
Hans Sachs’ın Florida havayollarının bir pilotu olan oğlu Peter Sachs’ın emekliye ayrılıp kendi araştırmasını başlatana dek posterlerin öyküsü onlarca yıl kurcalanmadı. Araştırmaları sonucunda 2005 yılında Peter önemli birşey keşfetti: babasının koleksiyonunun yaklaşık üçte biri sağ salim duruyordu ve Doğu Berlin’de Almanya Tarihi Müzesi’nde koruma altında bulunmaktaydı.
Baba Hans Sachs geçmişte her bir parçayı kendi adını taşıyan bir mühürle belirlemiş, posterin yapım yılını ve türünü yansıtan öylesine titizlikle bir sınıflandırma yapmıştı ki, koruma altındaki bu hazinenin babasına ait olduğu su götürmez bir gerçekti. Fakat 2008’de başlayan hukuki mücadele, savaş sonrasında Hans Sachs’ın Batı Almanya’dan 50 bin dolar tazminat almış olmasından dolayı oldukça çetin geçti.
Müzenin haklarını koruyan hukukçular ödenen bu tazminatın posterlerin artık Sachs ailesine ait olmadığı anlamına geldiğini ileri sürdüler. Bu iddia, Peter Sachs’ın “uzun, acı ve fuzuli” olarak tanımladığı mücadele neticesinde Almanya Yüksek Mahkemesi tarafından reddedildi.
Koleksiyonun aileye iadesinin ardından Peter Sachs kurtarılmış eserlerin büyük kısmını satışa çıkarma kararını aldı. Satışı yapan Guernsey’s müzayede evinin müdürü Arlan Ettinger koleksiyonu 20 milyon dolar, her bir posteri de 500 ile 40bin dolar aralığında olarak değerlendirdi. Koleksiyonun en değerli parçalarından birinin 20.yüzyıl başlangıcında Alman ressam Walter Schnackenberg’e ait kabare aktörleri Peter Pathe ile Maria Hagen’i yansıtan poster olduğu söyleniyor.
Peter Sachs babasının koleksiyonunun büyük kısmını satışa çıkarmasına karşın, yaklaşık 800 adet posteri müzelere ve üniversitelere hediye ediyor. Koleksiyonu kamusal kuruluşlara hibe etmekle babasının sanatı paylaşma tutkusuna hizmet eden Peter Sachs’ın en büyük başarısı bu sanat eserlerini Almanya’dan geri alabilmek oldu. Peter Sachs duygularını; “Koleksiyonun geri alınmasının benim için ne anlama geldiğini tarif etmem mümkün değil. Bu sanki babama sunduğum son hediye, yitirdiği ve hiçbir zaman geri getiremediği bir yaşam kesitinin son takdiri niteliğini taşımakta” sözleri ile dile getirmekte.
Walter Schnackenberg’in iki kabare oyuncusunu temsil eden eserinin 40 bin dolara alıcı bulacağı tahmin ediliyor.
Hans Sachs koleksiyonu Nazizmin reklam posterlerini de içermekteydi. 1933 yılına ait eser, işsizler için bağış yapılmasını öneren bir poster.
