Giora Feidman ile tanışmam Schubert liedlerine merak saldığım ve onların şiirsel dilinde müzikalitenin etkisini aradığım yıllar olmalıydı. Yaşıtlarımın o zamanki genel durumunun ve dinledikleri pop müziğin aksine, Klasik Batı müziğinin evrensel dilinde sözcüklerin dizeleri hele Schubert’in liedleri beni şiirin edebi tadını daha bir hissetmemi sağlıyordu.
Op. 26 Romanze, romantik gençlik dönemlerindeki düşlerimin yankısıydı. O zamanlar LP.’lerinde bulduğum bir kaydın solisti Sporano Katja Beer ile eşliğinde de o güne kadar dinlediğim en etkili klarnet yorumunu seslendiren Giora Fiedman’dı. Bulabildiğim bütün kayıtlarını dinlemek; müziğinin Klezmer’den Jazz’a, oradan Klasik Batı Müziği’ne, oradan etnik ve geleneksel müziğe uzanan izlerinde yolculuk etmek bana dünyayı tanımak yeni ufuklara yolculuk etmek gibi gelirdi.
Yıllar sonra Giora Fiedman’ı İstanbul’da bir konserinde dinlediğimde yılların müzik paylaşımı ile dostluğumuz, kişiliği ve fiziği ile birleştiğinde aklımda ve duygularımda yerini bulacaktı.
Hatırlıyorum; konser tamamen zifiri karanlıkta solo klarnetin soluk sesinin, Fiedman’ın kendine has yorumuyla, yanık bir Yahudi ezgisi olan “On Mount Sinai”ı salonun tepelerinden başlayarak dolana dolana sahneye inişi süresince seslendirmesi beni tarifsiz etkilemişti. Parça bitip ışıklar açıldığında ilk kez karşılaştığım Fiedman, klarnetiyle bütünleşen adeta tek varlıkmışçasına müzik üreten bir mit gibiydi. Sanki zamanın derinlerinden çıkmış Yahudi tarihinin geçmişten günümüze sessiz tanıklığını yapmış ve bir masal anlatıcısı gibi dinleyenleriyle, yaşanmış olayları, acıları, sevinçleri lirik bir dille paylaşır gibiydi.
Yıllar öncesini işte böyle hatırlıyorum. Fiedman, büyüleyici yeteneğiyle enstrümanının tınısını güzel sözler fısıldayan bir insan sesine dönüştürüyordu. Şarkılar söyleyen, mırıldayan, kahkahalar atan, ağıtlar yakan klarnetiyle Yahudiliğin süregelen diasporasının yüzyıllarının simgesel bir aynasıydı âdeta. Konserin sonunun harika bir Yidiş liedle kapandığını hatırlıyorum. Oifn Pripitchik / At the Fireplace.
1936 yılında Arjantin’de doğan sanatçı, klarnetiyle tüm dünyada yankı uyandırmıştı. Klezmer müziğinin usta isimlerinden olan Fiedman, ailesinden gelen müzik kültürünü günümüze dek devam ettirdi. İlk olarak Arjantin’de Teatro Colón Senfoni Orkestrası’nda çalmaya başlayan sanatçı, iki yıl sonra İsrail Filarmoni Orkestrası’nda görev almıştı. Bu orkestrada çaldığı 20 yıl boyunca dünyanın en önemli orkestra şefleriyle çalışma imkânı buldu.
1970’lerin başında İsrail Filarmoni Orkestrası’ndan ayrılan Giora Fiedman kendi müzikal stilini ortaya koydu. ‘Klezmer Kralı’ olarak tanındığı New York’tan Klasik Batı Müziği konser sahnelerine bir köprü kuran Fiedman bugün 78 yaşında.
Dünyaca ünlü Schindler’in Listesi filminde klarnet yorumu öylesine ön plana çıkmıştı ki filmi kadar ün kazanmıştı. Fiedman’ı böylesine benzersiz kılan, müzikal anlatım gücünün evrenselliğine olan sarsılmaz inancı ile Mistik Klezmer stilindeki dehasını, klasik eğitiminden aldığı güçle birleştirip, müzikal ufkunu geliştirmiş olmasında yatar.
Rossini, Bernstein, Copland, Rodrigo, Gerswin ve Joplin gibi müzisyenlerin birbirinden farklı tarzlarıyla yorumlarını genişleten Fiedman, klarnet repertuarına yepyeni kavramlar ekledi... Büyük bir sevgiyle bağlandığı enstrümanıyla yaydığı enerji dinleyenleri büyülerken, Fiedman’ın her performansı bir konser olmaktan çıkıp, olağandışı, baş döndürücü ve unutulmaz bir tecrübeye dönüşürdü.
Giora Feidman’ın yaklaşık beş yıl aradan sonra Hüsnü Şenlendirici ile birlikte CRR sahnesine yıllar sonra tekrar konser vermek üzere İstanbul’a geleceğini duyduğum an yıllar öncesi onu ilk izlediğim konseri ve o heyecanım gözümün önüne geldi.
Hüsnü Şenlendirici ile Giora Fiedman Ensembl olarak birlikte konser verecekleri düşüncesi bile Fiedman’ın mütevazı ve evrensel müziği kucaklayan biri olarak hayranlık vericiydi.
Ne yazık konser Şenlendirici’nin annesinin bir gün önce ölmesinden dolayı onsuz gerçekleşti. Giora Fiedman kadim dostu Şenlendirici’nin annesinin anısına konser başında yine karanlıklar içinde sahneye doğru süzülürken solo klarnetiyle bir Yidiş ezgisi olan ‘Wiegenlied / Humming Lullaby’ı seslendirdi.
Ama ne yazık ki geçen ‘zaman’; her canlı için kendi fiziki performansını yitirmesine sebep olurken, sanatçıya sadece yetenek ve deneyimine güvenip seyircisinin anılarındaki izleriyle dost kalabilmesine olanak bırakıyor. Fiedman da ilerlemiş yaşına rağmen deneyimi ve müzikalitesindeki netlikle parçalarını tam yorumlayamasa, sonuna kadar sürdüremese de güzel bir kolaj ile ve orkestra arkadaşlarının katkısıyla anılarımıza yine güzellikler kattı.
Feidman hakkında övgüler
Tango ve Klezmer’i klarnetinin eşsiz potasında birleştiren Feidman için Amerikalı besteci Leonard Bernstein “Çok yaşa Giora, klarnetinle ve müzik ruhunla! O, kuşaklar arası, kültürel, sosyal pek çok mesafeyi aşan köprüler kurar ve bunu mükemmel sanatçılığıyla yapar,” ifadesini kullanırken, Orkestra Şefi Zubin Mehta ise “Feidman emsalsizdir. O klarnetiyle öyle sesler çıkarır ki en duyarsız dinleyiciyi bile mesajına inandırır,” dedi.
Alman Frankfurter Allgemeine Zeitung Gazetesi ise Feidman için, “Dünyada böyle bir klarnet pianissimo’su yok. Giora Feidman’ın adı özel bir tür sanat demektir. Dünyada başka hiçbir şeyle karşılaştırılamaz,” yorumunu yaptı. Dördüncü kuşak Klezmer müzisyeni olan Feidman, tango, klasik müzik ve Yahudi atalarının müziğiyle büyüdü. Buenos Aires ve Montevideo sokaklarında, Avrupa baladları ve Arjantin folklorunun karışımı olarak gelişen tango, Feidman’ın parlak ustalığına eşsiz bir yön verdi şeklinde ifadeler kullanıldı.
