Pesah sederi-düzeni

I) Mumlar: Her Şabat ve bayramda olduğu gibi, Pesah şerefine mumlar yakılır.

II) Şarap: Genelde kırmızı Kaşer Lepesah şarap kullanılır. Şarap, neşe ve sevinci; kırmızı ise ‘kan’ı simgeler. Kan, atalarımızın esaret günlerinde nasıl dayak yiyip kanadıklarını hatırlatır.

Kan, aynı zamanda özgürlük kanını da simgeler. Mısır’dan çıkıştan önceki akşam atalarımız Mısır’da kutsal sayılan kuzuyu kesip, kanını evlerinin kapısına sürdüler bu şekilde son felaket olan behor erkeklerin ölümü, Yahudileri etkilemedi.

Seder sırasında dört bardak şarap içilir. Neden?

• Tora’daki dört kurtuluş ifadesini simgeler: “1-Sizi Mısır’ın yükü altından çıkaracağım… 2- Sizi onların köleleştirici işlerinden serbest kılacağım… 3- Sizi büyük bir güç gösterisi ve sert yargılar eşliğinde özgürlüğe kavuşturacağım… 4- Sizi Kendim’e halk olarak alacağım..”(Şemot 6:6-7)

• Başka bir yoruma göre, İsrailoğulları sürgündeyken, dört büyük erdemli davranış gösterdiler: Yahudi isimlerini ve kıyafetlerini değiştirmediler; kendi ana lisanları olan İbraniceyi konuşmaya devam ettiler; dürüstlük ve ahlâklarını korudular; birbirlerine sadık kaldılar ve birbirlerinin sırlarını açığa vurmadılar.(Midraş Teillim 114:4)

Magid- Mısır’dan Çıkış’ın anlatılışı sırasında, Mısırlıları vuran on felaket sayıldığı zaman, bardağımızdaki şarabın bir kısmını dökeriz. Bunun sebebi, Yahudilere çektirdikleri akıl almaz eziyetlerle bu cezaları hak etmiş olsalar bile, bizim yüzümüzden başkalarının acı çekmesi bizi üzer. “Düşmanının düşüşüne keyiflenme.”(Mişle 24:17)

III) Seder Tabağı: Seder tabağı, masanın orta yerine yerleştirilir, tabağın içinde sembolik yiyecekler bulunur.

Semboller, düşüncelerin gözle görülür bir şekle getirilmesine yardımcı olur. Bilgelere göre, Seder’in anlam ve önemi, masada bulunan herkesin, sanki ‘kendisi’ Mısır’dan çıkmış gibi hissetmesidir. Bu bağlamda farklı ‘Mısır’lar olduğunu da göz önünde bulundurmak gerekir. ‘Esaret’; maddi, psikolojik ve /veya spiritüel olabilir ve her Yahudi eninde sonunda bunlardan kurtulmak zorundadır.

Seder’deki sembollerin görsel ve dokunsal güçleri, bizim köklerimizle temasa geçmemizi sağlayarak, onlardan ilham almamıza ve kendi kişisel Mısır’larımızdan kurtulmamıza yardımcı olur.

1. Matza: Hiçbir kırığı olmayan üç adet matsa, üzeri örtülü olarak tepsiye yerleştirilir. Atalarımız Mısır’da köleyken de ekmek yerine; işlerini zamanında yetiştirebilmeleri için, pişirmesi ve yemesi çok az zaman alan ve uzun süre tok tutan bir tür matsa yiyordu. Kölelikleri süresince yedikleri ‘ha lachma anya-fakirlik ekmeği’ matsayı, Mısır’dan özgürlüğe doğru aceleyle çıktıklarında da yediler. Ancak hazırladıkları hamurun mayalanmasını bile beklemeden Mısır’dan çıkışta; yenilen matsa farklı olarak; artık ‘özgürlük ekmeği’ idi.

Üç tane olması, bir yoruma göre Kohen, Levi ve İsrailoğullarını simgeler. Başka bir yoruma göre, onların liyakatleriyle Mısır’dan kurtarıldığımıza inandığımız  üç atamız, babamız Avraam, Yitshak ve Yaakov’u sembolize eder.

2. Karpas: Kereviz, maydanoz, turp yaprağı-ve tuzlu su veya Kaşer Lepesah sirke.

Bu otlar, o dönemdeki Yahudilerin düşük spiritüel seviyesini, tuzlu su veya sirke, Mısır’da Yahudilerin döktükleri ter ve gözyaşını simgeler. Kereviz veya maydanozu tuzlu suya batırıp salladığımızda gözyaşı görüntüsü verir.

Atalarımız Mısır’dan çıkıp çöle ayak bastıklarında da aslında kurtulmuş sayılmazlardı. Her an Mısırlıların onların peşinden gelip tekrar esir hayatlarına döndürme tehlikesi vardı. Mısırlılar bunu denediler de. Atalarımız ancak ikiye ayrılan Kızıldeniz’i geçtiklerinde ve sular Mısır ordusunun üzerine kapandığında tam olarak kurtulduklarını hissettiler. Bu şekilde tuzlu su, aynı zamanda Yahudileri özgürlüğe götüren bu olayı da sembolize eder.

3. Maror: Acı otlar anlamındadır, atalarımızın Mısır’da çektiği acıları anımsatır.

Acı otlar için en ideal seçim maruldur. Doğrudur ki marulun yaprakları acı değildir, hatta içleri tam tersine tatlıdır. Marulun özelliği, sapının acı olup, yapraklarının tatlı olmasıdır. Acı olan sap, esareti, tatlı olan yapraklar da özgürlüğü simgeler. Özgürlük, ancak kökü esarete dayandığı zaman gerektiği gibi takdir edilebilir. Yoksa değeri tam olarak anlaşılmayabilir ve doğal bir olgu olarak kabul edilebilir.

4. Haroset: Ezilmiş elma, kuru üzüm, tarçın, hurma ve kırmızı şaraptan oluşan karışım, çamuru andırdığı için Firavun’un İsrailoğullarına hazırlattığı inşaat harcını simgeler. Atalarımızın maruz kaldığı zorlu esaret günlerini hatırlatır. Ancak haroset yenildiği zaman, alınan hoş tat, özgürlüğün tatlılığıdır.

5. Zeroa: Yanmış kuzu kolu. Bet Amikdaş’ta kurban olarak sunulan kuzunun anısınadır. Bunu yemeyiz, çünkü günümüzde Bet Amikdaş yoktur.

Bunun yanında, zeroa-‘kol’ anlamına gelir ve Tanrı’nın, İsrailoğulları’nı, ‘güçlü bir el ve uzanmış bir kolla’ kurtarışını hatırlatır.(Şemot 13:3)

6. Betsa: Haşlanmış katı yumurta- Pesah, Şavuot ve Sukot’ta  Bet Amikdaş’ta sunulan Hagiga-bayram kurbanı anısınadır.

Diğer bir inanışa göre yumurta yaşam döngüsünü, yeniden doğuşu simgeler. Pesah da Yahudi milletinin doğuşudur.

Başka bir yoruma göre, yumurta  yas işaretidir. Yasta olan bir kişi, cenazeden sonra ilk olarak yumurta yer. Seder’deki yumurta, bize, özgürlüğümüzü kutladığımız bu günde, Bet Amikdaş’ın yıkılışının yasını tuttuğumuzu hatırlatır. Burada dikkat çeken, sederin ilk akşamının her zaman Tişa BeAv (Bet Amikdaş’ın yıkıldığı gün) ile aynı güne denk gelmesidir. (Bu yıl seder ilk akşam 25 Mart Pazartesi akşamı-bu yıl Tişa BeAv- 15 Temmuz Pazartesi akşamı)

 Hatam Sofer’e göre, yumurta yemek; Mısırlılar Yahudi halkına eziyet ettikçe, atalarımızın pişirilen yumurtalar gibi sertleştiğini, daha güçlendiklerini ve birbirlerine kenetlendiğini anımsatır.

Dikkat! Kereviz, marul, maydanoz vb tarzı toprakta yetişen sebzelerin içlerindeki olası minik böceklerden tamamen temizlenebilmesi için 1-2 saat kaşer sirke veya tuzlu suda bekletilmeleri gerekir.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Every Person’s Guide to Passover, Şemot (Gözlem), Pesah Agadası(Gözlem), El Gid Para El Pratikante (Gözlem); From Bondage to Freedom; Tevrat kitaplarından ve  www.chabad.com ;www.jewishvirtuallibrary.org; www.torah.org; www.torahtots.com; www.aish.com  sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için Özel Günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

AGADA KİTABI-ANLATI

Tanrı’nın Tora’daki “ Veigadta levinha-  Oğluna anlatacaksın” buyruğu gereğince, ‘Pesah’ öyküsünün ‘anlatılmasından’ esinlenerek adlandırılmıştır.

1. Kadeş- Kiduş okunur. Birinci bardak şarap, sola yaslanarak içilir. İkinci bardak şarap doldurulur.

2. Urhats- Eller duasız olarak yıkanır

3. Karpas- Kereviz, maydanoz veya turp yaprağı gibi bir ot, tuzlu su/Kaşer Lepesah sirkeye batırılıp Aadma-berahası söylendikten sonra çok az bir miktar yenir. (ve beraha söylerken daha sonra yenecek marul da akılda tutulur)

4. Yahats- Üç Matsa’dan ortada olanı bölünür, yarısı Afikoman-son lokma-için saklanır.

Afikoman nedir? Bir yoruma göre, atalarımız esaret günlerinde o kadar yoksuldular ki, bir öğün sonra yiyecek olup olmayacağından emin olamıyorlardı. Bunun için ekmeklerinin bir kısmını saklıyorlardı.

Başka bir yoruma göre de, çocukların ilgisini son ana kadar uyanık tutmak içindir.

5. Magid- Mısır’dan çıkış öyküsünün anlatılması. Masadaki en küçük kişinin ‘Dört Soru’yu sormasıyla başlar: Ma Nishtanah-Bu gece neden farklı? Dört sorunun cevabı da aynı şekilde başlar: “Diğer bütün gecelerde…” Magid’in sonunda, ikinci bardak şarap, sola yaslanarak içilir.

6. Rohtsa-Netilat Yadayim- Yemekten önce, eller, ‘dua edilerek’ yıkanır.

7. Motsi Matsa- Ekmek kutsama duası- hamotsi yapılır, ardından Matsa kutsama duası yapılır ve sola yaslanarak kişi başı en az bir plaka Matsa yenilir.

8. Maror- Harosetle birlikte marul yaprağı sola yaslanmadan yenir.

9. Koreh- Sandviç-Matsa, otlar ve haroset bir sandviç haline getirilir, sola yaslanarak yenir.

10. Şulhan Oreh- Bayram yemeğinin yenmesi.

11. Tsafun- Ortadaki Matsa’dan ayrılmış Afikoman’ın yenmesi. Afikoman, bir yoruma göre, Seder’de yenilen son yemek olan Pesah sunusunun anısına, sola yaslanarak yenir. Başka bir yoruma göre, ağzımızda son olarak matsanın tadı kalsın diye en son yenir. Bundan sonra artık son iki bardak şarap ve sudan başka bir şey yenilip içilmez.

12. Bareh-Birkat Amazon- Yemekten sonra, üçüncü kadeh şarapla şükür ve kutsama duası yapılır ve berahadan sonra, sola yaslanarak içilir. Dördüncü bardak şarap doldurulur. Beşinci bir bardak Peygamber Eliyahu Annavi için Seder masasına yerleştirilir. İnanışa göre, Eliyau Anavi; Maşiah’ın geldiğini, bir Pesah akşamı anons edecektir. Bu noktada Eliyau Anavi’nin içeri girebilmesi için sokak kapısı açılır. Bir yoruma göre, kapının açılıp bir süre açık tutulması, Tanrı’ya olan inancımızı simgeler.

13. Allel- Şarkılar ve ilahiler eşliğinde dördüncü bardak şarap içilir.

14. Nirtsa- Kabul. Yapılanların Tanrı tarafından kabulü için, ilahiler söylenir. Seder’in sonu.

Not: Seder ve Pesah Hazırlıklarıyla ilgili tüm detaylar,Gözlem Kitap’ın “Pesah Agadası”nda mevcuttur.( www.gozlemkitap.com ve/veya 0212-2319282)