İsrail, kamuoyunda her ne kadar askeri çatışmaları ile ön plana çıkıyor olsa da girişimcilikleri ve buluşları ile oldukça enerjik bir ülke. 65 yıllık geçmişlerinde İsrail’in birbirinden ilginç ve önemli buluşları bulunuyor
Yusuf ABUDARA
Rummikub (1940): Ülkemizde bilinen adıyla Okey oyunu, Efraim Hertzano tarafından 1940’larda bulundu ve 1977 yılında Amerika’da en çok satan oyun oldu.
Uzi tüfek (1948): Binbaşı Uziel Gal tarafından geliştirilen silah, günümüze kadar 10 milyondan fazla üretildi ve farklı ülkeler tarafından birçok savaşta kullanıldı. 1940’ların sonlarında geliştirildi, 1950’de prototipi tamamlandıktan sonra ilk olarak 1954’de İsrail Silahlı Kuvvetleri tarafından kullanılmaya başlandı.
Kanser taraması (1954): Weizmann Enstitüsü Kurucusu Efraim Frei, manyetizmanın insan bedeni üzerindeki etkileri hakkında çalışmaları başlattıktan sonra devrim yaratan araştırmaları sonucunda göğüs kanseri taraması için kullanılan T-Scan tarama sistemlerinin geliştirilmesine büyük katkı sağladı.
İlk bilgisayar (1955): Weizman Enstitüsü’nün Weizac Bilgisayarı, ilk hesaplamasını yaptı. 1024 kelimelik hafızası ile geniş program hafızalı ilk bilgisayarlardan bir tanesiydi. 2006 yılında Elektrik ve Elektronik Mühendisleri Enstitüsü Weizac’ı bilgisayar ve elektrik mühendisliği dünyası için bir dönüm noktası olarak ödüllendirdi.
Güneş enerjisi (1955): Harry Zvi Tabor, yeni bir güneş enerjisi sistemi geliştirdi. Bu sistem İsrail’in güneş enerjili su ısıtıcılarının ve dünyada güneş enerjisi ile su ısıtma cihazlarının kullandığı standart sistem oldu.
Amniyosentez (1956): Weizmann Enstitüsü Profesörü Leo Sachs, anne karnında gelişen bebeklerin içinde bulunduğu amniyotik sıvıdan örnek alarak hücreleri inceleyip potansiyel genetik hastalıkları ve doğum öncesi enfeksiyonları tespit eden ilk bilim adamı oldu. Çalışmaları tüm dünyada hamile kadınlar üstünde rutin bir uygulamaya dönüştü ve amniyosentez adını aldı.
Laboratuar ortamında kan hücresi (1963): Profesör Leo Sachs, insan kan hücrelerini laboratuar ortamında büyüten ilk bilim adamı oldu. Bu buluşla kemoterapi gören kanser hastalarında sayıları çok azalan beyaz kan hücrelerinin üretimini arttıracak tedavinin geliştirilmesini sağladı.
Damla Sulama (1965): Netafim adlı şirket tarafından 1965 yılında keşfedildi. Şirket günümüzde halen modern damla sulamanın geliştiriciliğini ve dağıtıcılığını yapıyor.
İnsansız savaş uçağı (1973): İsrail, Yom Kipur Savaşı’nda savaş uçaklarının ciddi kayıplar vermesinden dolayı bu fikri ortaya attı ve ilk modern insansız uçakların geliştirilmesine başladı. Günümüzde İsrail’in insansız hava araçları emsallerine göre daha küçük, daha hafif ve daha ucuzlar. Bunun yanı sıra 360 derece canlı video görüntüsü aktarma, radar yanıltma özelliklerine de sahipler.
Dijital çağ bilgi paylaşımı (1977): Abraham Lempel ve Jacob Ziv, LZ veri sıkıştırma algoritmasını geliştirdiler. Yarattıkları algoritma devrim niteliğinde olup günümüzün bilgisayar veri paylaşım temellerini oluşturdu. Fotoğraf ve imajları bilgisayarlar arasında hızlıca ve kolayca gönderip almayı LZ algoritmalarına borçluyuz.
Lösemi tedavisi (1981): Weizmann Enstitüsü’nden Elli Canaani, Kronik Miyeloid Lösemi’nin moleküler işleyişi hakkında yaptığı araştırmalar sonucu Gleevec adlı ilacı geliştirdi. Gleevec, hâlâ tüm dünyada KML hastalarının tedavisi için kullanılıyor.
Maddenin yeni hali (1982): İsrailli bilim adamı Daniel Shechtman, bilim dünyasınca var olmayan ve imkânsız olarak nitelenen maddenin yeni bir halini, Quasicrystal’i keşfetti. O günlerde küçümsenen ve alay konusu olan Shechtman, daha sonraları bu başarısı sayesinde Kimya Nobel Ödülü’ne layık görüldü. Quasicrsytaller yapışmaz yemek pişirme aletlerinden çok gizli süper-iletken ve süper-yalıtkan endüstriyel malzemelere kadar çok geniş bir alanda kullanılıyor.
Ofis yazıcısı (1993): Merkezi Rehovot’ta bulunan Indigo adlı şirket, E-Print 1000 adlı bir cihaz geliştirdi. Cihaz sayesinde küçük işletmelerde bilgisayar dosyasından baskı kalitesinde dokümanlar elde etmek mümkün oldu ve işyerlerindeki operasyona yeni bir boyut getirdi.
Multiple Skleroz tedavisi (1996): Teva İlaç Şirketi, Copaxone adlı bir ilaç geliştirdi. Copaxone, Multiple Skleroz (MS) için üretilen interferon içermeyen tek ilaç olması, nüksleri azaltması ve hastalığın dejeneratif ilerlemesini yavaşlatması nedeni ile dünyada en çok satılan MS ilacı oldu.
Anında mesajlaşma (1996): Mirabilis, ICQ adlı ilk internet tabanlı anında mesajlaşma programını yayınladı. America Online teknolojiyi alıp on-line mesajlaşma dünyasında popülerleştirdi.
Nano kablo (1998): Uri Sivan, Erez Braun ve Yoav Eichen’dan oluşan araştırmacı bir ekip, gümüş partiküllerini DNA ile indükleyerek insan saçından 1000 kat daha ince bir nano tel oluşturdu. Elektriği ileten bu kablo kendi kendine kablo halini alması ile bir ilk olurken üzerinde çalışılacak nanoteknoloji yeni bir yol açtı.
Flash disk (2000): M-Systems adlı şirket, flash diskleri 2000 yılında ABD’de tanıttı. Eski disketlerden daha küçük, hızlı ve güvenilir olması sayesinde disketlerin yerini çok çabuk aldı.
Omurilik cerrahi sistemi (2001): Mazor Robotics, 2001 yılında günümüzün en gelişmiş omurilik cerrahisi asistan robotunu tanıttı. Bu robot halen kullanılıyor.
Terörist bulucu (2002): Ehud Givon önderliğinde toplanan araştırmacılar, artan terörist eylemlere karşı yanıltması mümkün olmayan bir sistem geliştirdiler ve bu sisteme WeCU (Sizi Görüyoruz) adını verdiler.
Micro bilgisayar (2003): Weizmann Enstitüsü bilim adamı Ehud Shapiro, enzimlerden ve DNA’dan oluşan, matematik hesaplamaları yapabilen dünyanın en küçük işlemcisini geliştirdi.
Meme tümörü
görüntüleme (2003): Gelişmiş bir MR sistemi olan 3TP, iyi huylu ve kötü huylu tümörleri invaziv cerrahi olmaksızın ayırt edebiliyor. Hadassa Degani’nin buluşu olan sistem FDA tarafından da onaylı.
Centrino bilgisayar işlemcisi (2004): İsrail İntel ilk jenerasyon Centrino işlemciyi üretti. Centrino İsrail’in mobil bilgisayar işlemcileri için bir temel olup milyonlarca dizüstü bilgisayarda kullanıldı ve bilgisayarların hızını, kablosuz bağlantı özelliklerini ve batarya ömürlerini uzattı.
Laboratuar ortamında insan dokusu (2005): Dr. Shulamit Levenberg ve çalışma arkadaşı Robert Langer, fare kök hücresi kullanarak nakledilen vücudun ret etmediği ilk insan dokusunu elde ettiler. Günümüzde ise insanın kök hücresi kullanarak atan canlı kalp dokusu ve dolaşım sistemi için dokular üretmek üstüne çalışmalara devam ediyorlar.
Havadan su üretmek (2008): Etan Bar, 2006 yılında kurduğu EWA Teknolojileri şirketi ile 2008 yılında çevre dostu, havadaki nemi suya dönüştüren bir sistem geliştirdi. Kuraklık sorunu olan yerlerde yaşayanlara, çiftçilere, belediyelere, su üretebilecek aletlerin her biri ortalama iki Amerikan ailesinin, küresel ısınmaya ve çevre kirliliğine neden olmadan, yıllık su ihtiyacını üretebilecek kapasitede.
Parkinson tedavisi (2006): John Finberg ve Musa Youdim tarafından geliştirilen ve FDA tarafından onaylanan Azilect, yeni teşhis edilmiş hastalarda Parkinson’un ilerlemesini oldukça başarılı bir şekilde yavaşlatıyor ve milyonlarca insanın hayat kalitesini arttırıyor.
Arıların korunması (2007): Beeologics adlı Rehovot merkezli şirket, dünyanın gıda zincirinde çok önemli bir yere sahip olan ve sayıları çok azalan bal arılarının korunması için çalışmalar yapıyor.
Gelişmiş balık çiftliği (2008): Advanced Systems Şirketi, herhangi bir su kaynağına ihtiyaç duymadan, kendi tankı olan ve çevreye zararlı hiçbir atığı olmayan balık üretim sistemini geliştirdi.
Valiz bulucu (2009): Yossi Naftali’nin valiz bulucu sistemi seyahat edenlerin bagajları geldiği zaman haber veren bir sistem geliştirdi.
Yapay el (2009): Tel Aviv Üniversitesi’nden Profesör Yosi Shacham-Diamand ve ekibinden oluşan araştırmacılar, yapay bir eli, elini kaybetmiş bir hastaya bağladılar. El yazısı yazmak gibi komplike işlemleri yapabilmesinin yanı sıra birey, parmakları hissedebildiğini de bildirdi. His duyusunun da kazanılması profesörün başarısını zirveye taşıdı ve yapay uzuv evriminde büyük bir buluş olarak nitelendirildi.
Su arıtması (2010): Greeneng şirketi, ozon temelli su arıtma cihazını piyasaya sürdü. Ticari, endüstriyel ve ev tipi kullanıma uygun cihaz bakterileri öldürmek için ozonlu su kullanıyor. Ev cihazlarını temizlemekten yüzme havuzlarına kadar kullanılan cihaz, standart klor ile arıtmaya göre hem daha hızlı ve etkili, hem de klorun yan etkilerine neden olmuyor.
Felçlilere yürüme (2011): Argo Teknolojileri tarafından geliştirilen Rewalk biyonik iskelet sistemi, felçli bireylerin ayakta durmasını, yürümesini ve merdiven çıkmasını sağlıyor. Sistem FDA tarafından da onaylı. Meme tümörü tedavisi (2011): İyi huylu göğüs tümörlerini, buz ile doldurarak yok eden IceSense 3 cihazı, IceCure Medikal tarafından piyasaya sürüldü. İşlem, oldukça hızlı, basit, ucuz ve hastaneye yatmadan uygulanabiliyor. Elde edilen başarının ardından kötü huylu tümörlerin tedavi etkinliği üstüne çalışılmaya başlandı.
Füze kalkanı (2011): Rafael Savunma Sistemleri tarafında geliştirilen Demir Kubbe, kısa menzilli füze savunma sistemi Gazze’den ateşlenen bir füzeyi vurarak etkisizleştirdi. Bu, ilk defa bir kısa menzilli füzenin durdurulması oldu. Sistem çatışma bölgelerinde sınır güvenliği için yeni imkânlar yaratacak.
Diyabet tedavisi (2012): Yeni teşhis konulmuş Tip1 Diyabet hastalarında belirgin bir gelişme gösteren aşıya benzer DiaPep277 adlı ilaç, İrun Kohen’in çalışmaları sayesinde ortaya çıktı.
Görme engellilerin sesi görebilmeleri (2012): Kudüs Üniversitesi’nde Dr. Amir Amedi ve ekibi, doğuştan görme engellilerin beynindeki görsel korteks bölgesini ses ile aktive edebilen Duyu Yerini Alan (Sensory Substitution Device SSD) cihazın tanıtımını yaptı. Cihazı kullanan körlerin beyin MR’larında görme bölgelerindeki aktivite gören insanlarınki ile aynı olduğu tespit edildi. Görme engelli bireyler cihaz sayesinde ses sinyallerini yorumlamayı öğrenerek çevrelerini görebilecekler.
Tanrı parçacığı (2012): İsviçre’de bulunan büyük Hadron Çarpıştırıcısı fiziğin kutsal kâsesini keşfetti. Higgs Bozonu veya diğer bir deyişle ‘Tanrı Parçacığı’ evrendeki çeşitliliğin ve maddenin varlığını açıklayan bir atom altı parçacık. İsrail Technion’dan bir ekip, çarpıştırıcının partikül algılayıcılarını yapmak ve izlemekle görevliydi ve onların katkıları olmasaydı Higgs Bozonu keşfi mümkün olmayacaktı.
