Tanrı´dan uzak olmanın derin acısı: Tişa BeAv
Tişa BeAv’da, yani Yahudi takviminde Av ayının dokuzuncu günü, tüm dünya Yahudileri, Kutsal Tapınak Bet Amikdaş’ın yıkılışının yoğun yasını tutar. Biz hayatımızda Tanrı’ın Varlığı’nın eksikliğini hissetmedikçe, Tanrı’nın hayatımızın içinde olmasını arzulamadıkça ve bu arzuyu ifade etmek için kutsal Tapınağa ihtiyaç hissetmedikçe, Tanrı, Üçüncü Bet Amikdaş’ı kuramaz. Tişa BeAv’da tam olarak bunun yasını tutuyoruz.
R.David Aaron, Tişa BeAv ile ilgili şu yorumu yapar: “Bet Amikdaş’ın yıkılışıyla sadece büyük bir mimari eserin kaybının üzüntüsünü yaşamıyoruz. Tapınak, Tanrı’nın yeryüzündeki Varlığı’nın ikamet ettiği asıl mabedin ‘bizler’ olduğunun, Tanrı’nın, bizlerin ve dünyanın ‘içinde’ açığa çıkıp Kendini gösterdiğinin simgesiydi. Kendimiz, birbirimiz ve Tanrı ile ilgili bu temel gerçekle olan bağlantımızı kaybettiğimizde, Kutsal Tapınağı da kaybettik. ‘Gerçek’le olan bağlantı kesildiğinde, Bet Amikdaş artık Tanrı’nın Varlığı’nı barındıran kutsal bir mabet değil, sadece boş bir bina haline geldi.”
Tişa BeAv’da bir binanın yıkılışının değil, dünyadaki değerlerin yıkılışının, Tanrı bilincinin yok oluşunun, Tanrı’yı hayatımızın her anında hissedememenin üzüntüsünü ve bunlardan da daha çok, böyle bir eksikliğin farkına bile varamamanın acısını yaşıyoruz.
Hayatımızda Tanrı’ın Varlığı’nın eksikliğini hissetmedikçe, Tanrı’nın hayatımızın içinde olmasını arzulamadıkça ve bu arzuyu ifade etmek için kutsal Tapınağa ihtiyaç hissetmedikçe, Tanrı, Üçüncü Bet Amikdaş’ı kuramaz.
Tişa BeAv’da tam olarak bunun yasını tutuyoruz.”
TişaBeAv Orucu ne zaman başlar?
Tişa BeAv Orucu, 8 Av akşamı güneşin batışıyla başlar (Bu yıl, 15 Temmuz Pazartesi gün batımında). Oruç 9 Av akşamı, yıldızların çıkmasıyla son bulur (Bu yıl 16 Temmuz Salı akşamı üç yıldız çıktıktan sonra).
Tişa BeAv neden bu kadar yoğun bir yas günüdür?
Tişa BeAv, 9Av, Yahudi tarihinde birçok felaketin yaşandığı, son derece kederli bir gündür.
I.Bet Amikdaş’ın yıkılışı
Kral Şlomo tarafından inşa edilen ve Şehina’nın (Tanrı’nın Nur’unun, Kutsal Varlığı’nın) ikamet ettiği I.Bet Amikdaş, MÖ 586 yılının 9 Av günü, Babil Kralı Nebukadnezar tarafından ateşe verilip yıktırılır. (Rabiler’in yorumlarını ve tartışmalarını içeren Gemara’da- Masehet Roş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b,29a)
II. Bet Amikdaş’ın yıkılışı
II. Bet Amikdaş,(MS 68 ya da 70 yılında), İmparator Titus liderliğindeki Romalılar tarafından tahrip edilir ( Masehet Roş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b,29a).
Casusların günahı
İsrailoğulları, Tanrı’nın kendilerine vaat etmiş olduğu Kenaan Ülkesi’ne gitmeden, bu toprakların verimliliğinden ve güvenliğinden emin olmak ister. Halkın bu isteği üzerine Tanrı, Moşe’ye, on iki kabilenin her birinden, lider konumunda bir temsilciyi, casus olarak ülkeyi keşfe yollamasını söyler (Bamidbar 13:2). Kırk gün sonra dönen casuslardan on tanesi, İsrail halkına gerçekleri, kendi yorumları ile yönlendirerek iletir. Moşe’ye, “Bizi gönderdiğin ülkeye geldik… Gerçekten de süt ve balın aktığı bir yer… Ne var ki Ülke’de oturan halk azılı, şehirler de çok büyük ve güçlendirilmiş. Devin çocuklarını da gördük orada… Kendi gözümüzde çekirgelere benziyorduk. Onların gözünde de öyleydik…” (Bamidbar 13:27-28; 33) Casuslar, bu şekilde sanki İsrailoğulları’na bu devler tarafından alt edilecek ve kurtulamayacakları mesajını verir.
Sadece diğer iki casus, Kalev ve Yeoşua, ısrarla ülkenin Tanrı’nın söz verdiği şekilde fethedilebileceğini savunur. Kalev ve Yeoşua yerine, diğer on casusun dediklerini dikkate alan halk, umutsuzluğa kapılır. “Tüm cemaat sesini yükseltip sızlandı. Halk o gece ağladı” (Bamidbar :14:1).
Tanrı, sebepsiz boş yere ağlayan halkına, o günün, 9 Av gününün, tüm nesiller için, ağlama sebebi olan bir gün olarak sabitleneceğini bildirir. (Masehet Taanit 29a)
Betar Kalesinin düşmesi
Bar Kohba isyanı sırasında Yahudi direnişinin son kalesi olan Betar, Romalıların eline geçer (MS 135). (Masehet Roş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b,29a)
Bet Amikdaş’ın yerine putperest bir tapınak inşa edilmesi
Betar düştükten tam bir yıl sonra ( M.S.136), Yahudilerin en kutsal yerleri olan Bet Amikdaş ve Yeruşalayim, Romalılar tarafından bir tarla gibi dümdüz edilir ve Aelia Capitolina adını verdikleri putperest bir şehir haline getirilir (Masehet Roş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b,29a).
Tişa BeAv’dan önceki Cumartesi neden ‘ŞABAT HAZON’ adıyla anılır?
Tişa BeAv’dan önceki Şabat (bu yıl 13 Temmuz Cumartesi), Şabat Hazon-vizyon Şabat’ı- adıyla anılır. Bu isimle anılmasının bir sebebi, Tişa BeAv (9 Av)’a en yakın Şabat’ta okunan Devarim Peraşasının aftarasının ‘Hazon Yeşayau-Yeşayau’nun gördüğü vizyon’ kelimeleriyle başlamasıdır (Yeşayau 1:1-27). (Aftara- Şabat sabahları ve bayramlarda, peraşadan sonra, Peygamberler Kitabı’ndan okunan, peraşa ile bağlantılı bölüm.)
Rabi Mendel Hirsch, Yeşayau Peygamber’in, Bet Amikdaş’ın yıkılışı için değil, bu yıkılışa yol açan nedenler sebebiyle yakındığını vurgular.
I.Bet Amikdaş’ın yıkılma sebepleri başlıca; o neslin Tora’daki mitsvaları yerine getirmemeleri, puta tapmaları, adam öldürmeleri ve cinsel ahlaksızlıktı.
II. Bet Amikdaş’ın yıkılma sebebi ise, o nesildeki kibir ve sinat hinam-sebepsiz nefret idi.
I.Bet Amikdaş dönemindeki günahları işleyen nesil, 70 yıl sonra kurtularak tekrar Bet Amikdaş’ı inşa etmişti.
II. Bet Amikdaş’ın yıkılmasının üzerinden bunca yıl geçmesine rağmen, III. Bet Amikdaş’ın halen kurulamamış olması, bu olayların binlerce yıl öncesine ait olmadığının, halen günümüzde de geçerliliğini koruduğunun açık bir göstergesidir.
Tişa BeAv orucunu kimler tutar?
Her Yahudi, Tişa BeAv’da oruç tutmakla yükümlüdür. Hamile ve süt veren kadınlar ancak doktor kontrolünde ve bebeğe zarar vermeyecek şekilde oruç tutabilirler.
Tişa BeAv’da neler yapılmaz?
Yemek yenilmez, hiçbir içecek içilmez.
Yıkanılmaz-Sıcak veya soğuk suyla ferahlama amaçlı yıkanılmaz. Sadece vücudun kirlenen bir bölümü olursa, o kısım yıkanabilir.
Vücuda krem, losyon gibi ferahlatıcı şeyler sürülmez.
Deri ayakkabı giyilmez.
Güzel kokular, esans, kolonya koklanmaz.
Herkesin görebileceği şekilde sigara içilmez.
Eşler arası temasta bulunulmaz.
Yeni kıyafetler giyilmez. Yeni olmasa bile güzel kıyafetler giyilmez. Yeni yıkanıp ütülenmiş giysiler giyilmez.
Tora öğrenilmez. Sadece Bet Amikdaş’ın yıkılması ve Tişa BeAv ile ilgili olan bölümler okunabilir.
Müzik dinlenmez.
Öğlene kadar iş yapmama âdeti vardır.
Öğlene kadar normal yükseklikte bir sandalyede oturmama, yerde veya alçak bir taburede oturma âdeti vardır.
Oruç günlerinde fazladan tzedaka(bağış verme) âdeti vardır.
Adım adım Tişa BeAv -5773-2013
15 Temmuz Pazartesi (8 Av) - Gün ortasından itibaren, Tişa BeAv ve Tapınakların yıkılması kısımları hariç, Tora okuma yasağı başlar.
Öğleden sonra duası Minha’da (ve diğer bütün Tişa BeAv duaları sırasında) yakarış duaları Tahanunim yapılmaz.
Güneş batmadan öncesine kadar yenilen yemek, birçok çeşitten oluşan zengin bir yemek değildir ve et ile şarap içermez. Geleneksel olarak tek çeşit yemek, mercimek yenir. Bu yemeğe Seudat Amafseket-yemek yemeyi kesme öğünü adı verilir.
Yemek bittikten sonra, kafasında orucu kabul etmemiş bir işi, karnı hâlâ açsa güneş batana kadar yemek yiyebilir.
Gün batımı ile bütün Tişa BeAv kurallarının uygulanmasına başlanır.
15 Temmuz Pazartesi - Akşam duası - Dua sırasında sinagoglar çok az aydınlatılır, Sefer Toralar’ın yerleştirildiği dolap Ehal Ha-Kodeş, siyah örtülere bürünür. Ehal Ha-Kodeş’in önündeki perde- Parohet ters çevrilir.
Hazan, kederli bir ses tonuyla, bir matem havasında Yeremya’nın Mersiyeleri’ni okur. Bet Amikdaş’ın yıkılışından beri geçen süreyi söylerken sinagogdaki tüm ışıklar söndürülür. Sadece Hazan’ın yanında ufak bir ışık bırakılır.
16 Temmuz Salı - Sabah - Tişa BeAv sabahı, yataktan kalkınca eller her günkü gibi Netila ile ama su, ellerin sadece parmakların ilk eklem yerine gelecek şekilde yıkanır. Eller yıkandıktan sonra parmaklar ıslakken gözler temizlenir. Ağız, hiçbir şekilde çalkalanmaz.
Bu gün, deri ayakkabı giyilmediği için, Sabah berahalarının Eloay Neşama bölümünde “Baruh Ata Ad. Eloenu Meleh Aolam Şeasa Li Kol Storki- Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, bütün ihtiyaçlarımı karşılayan” kısmı söylenmez.
Sabah duası sırasında, gurur ve mutluluğumuzun sembolü, her hafta arası sabah duası sırasında takılan Tefillin ve Tallit kullanılmaz ve yas atmosferi hakimdir.
Oruç tutan Sefarad’lar, Amida duasına Anenu kısmını ekler. “Cevap ver bize Baba’mız, bu oruç gününde bize cevap ver…” (Sidur Kol Yaakov s.132)
Duaların sonuna doğru söylenen En k’Eloenu şarkısı söylenmez.
16 Temmuz Salı – Minha - Öğleden sonra duası sırasında, Tallit giyilir ve Tefillin takılır.
Sefer Toralar’ın yerleştirildiği dolap Ehal Ha-Kodeş ‘in siyah örtüsü çıkarılır. Sinagog, normal şekilde aydınlatılır.
Gün ortasından itibaren - Tişa BeAv’la ilgili kısıtlamalar hafiflemeye başlar.
16 Temmuz Salı akşamı gökte üç yıldız görülünce oruç son bulur. Yemek yemeden önce netilat yadayim yapılır. Sabahkinden farklı olarak bu sefer su, bütün eli kaplayacak şekilde, ama beraha söylenmeden yapılır.
Bet Amikdaş 9 Av günü öğleden sonra ateşe verilmişti, ama yanması 10 Av günü boyunca devam etmişti. Bu yüzden, et yeme ve şarap içme, tıraş olma konusundaki yasaklar, 10 Av öğlene kadar (bu yıl 17 Temmuz Çarşamba öğlene kadar) devam eder.
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amaçıyla The Jewish Book of Why, El Gid Para El Pratikante (Gözlem), Kutsal Kitap, Bamidbar (Gözlem), Devarim(Gözlem), kitapları ve www.chabad.org, www.jsn.info.com, www.torah.org, www.ou.org, judaism.about.com, www.jewfaq.org, www.isralight.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için, yas dönemi ve oruç ile ilgili yasaklar ve kısıtlamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
