Nazilere karşı ilk getto ayaklanması 71 yıl önce Doğu Polonya´nın Nieswiez kasabasında patlak verdi. Holokost Müzesi Yad Vaşem’de düzenlenen özel bir seminerde tarihi isyana isimlerini yazdırmış bu kahramanlar saygıyla anılıyor. Getto’dan kurtulan Shklar ‘Onurlu olmayı hak ediyorlar’ dedi.
Getto ayaklanması dendiğinde akla ilk gelen Varşova oluyor. Fakat tarihçiler, Nazilere karşı isyan edenlerin yalnızca Varşova Getto savaşçıları olmadığını belirlediler. İlk savaşçılar Doğu Polonya Nieswiez Getto savaşçıları idi.
Getto savaşçıları için farkındalık yaratmak ve onurlandırmak amacıyla Yad Vaşem Holokost Müzesi’nde bir etkinlik düzenlendi.
Nieswiez doğumlu Noah Shklar “Günümüzde, geçmişteki başkaldırmaları anlatabilecek tek bir kalıntı yok. Dile getirmek istediğim savaşçılar tarihin doğru anlatılmasını isterlerdi ve bu yüzden onurlandırılmayı hak ediyorlar. Savaşırken ‘Bırakın, Filistinlilerle ölelim’ sloganları atıyorlardı” diyor.
95 yaşındaki Shklar, şehrin Sovyetler Birliği’ne dâhil olduğu dönemde Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı’nın ardından Rus ordusuna yazılmıştı.
Shklar sözlerine “Almanlar şehri ele geçirdiklerinde ben ne şehirde ne de ayaklanmalar sırasında getto’da değildim” diye açıklık getirdi. Shklar getto’nun ayakta kalmasını sağlayan arkadaşlarıyla iletişim kurmaya devam etti ve olan bitenden haberdar edildi. Shklar sözlerini “Yad Vaşem tarihçileri ilk isyanın kaldığımız getto’da başladığını saptadılar ama ben, herkesin isyanın sokakta başladığını sandığından kuşkulanıyorum” diye sürdürdü.
Yad Vaşem Müzesi’nde düzenlenen seminerde Shklar, arkadaşlarının başlattığı isyan hakkında bildiği her şeyi açıklarken yapılan ayaklanmaların ne kadar önemli olduğu vurguladı.
28 Haziran 1941’de getto’nun kurulmasından önce Naziler şehri sarmıştı. 4.000 kadar Yahudi 30 Haziran 1941’de yapılan ilk operasyonda öldürülmüştü. Kalan 600 kadar esnaf getto’nun kurulmasına ön ayak oldu. Getto kurulur kurulmaz daha ilk günden gençlik hareket grupları ve öğretmenler Nazi operasyonunun tekrardan yaşanmaması için isyan çıkarmaya karar verdiler.
İsyancı liderlerden biri olan Kimya öğretmeni Chaim Polchek’in görevi Molotof kokteylleri hazırlamaktı.
Ayaklanmalar 21 Temmuz 1941’de patladı. Shklar, “Almanlar, içeri girdiler ve farklı seçimler yapmaya çalıştılar, fakat yer altı komitesi üyeleri ‘Ya herkes kalır ya herkes gider’ dedi ve böylece savaş başlamış oldu” dedi.
Eski asker “Cesur savaşçılar edindikleri birkaç silah, çapa ve bıçakla; kısaca ellerine geçebilecek ne varsa hepsini kullanarak savaştılar. Polchek dâhil birçoğunun öldüğü ayaklanmalarda sadece 14 savaşçı hayatta kaldı. Kaynaklara göre, tüm gün süren ayaklanmaların sonucunda savaşçılar 40 Almanı öldürmüştü” dedi.
Yazıyı on-line İbranice yayınlayan Yad Vaşem’in Getto Ansiklopedi’si yazarı Dr.Lea Preiss “Teslim olmamaya karar vermiş getto’daki Yahudiler, Judenrat’a (Alman işgalci yetkililerle ve işgal altındaki Yahudi cemaatleri arasında köprü oluşturan Yahudi heyeti) başkanlık edenlerin itirazlarına rağmen bir yer altı direniş örgütü oluşturdular” dedi.
Preiss, “Savaşçılar, yeni bir operasyonun yapılacağını öğrendiklerinde tekrar savaşmaya karar verdiler. Savaşanların bir kısmı hayatta kalmayı başarıp kaçmanın bir yolunu bulurken geri kalanlar partizanlara katıldı” diyerek sözlerine son verdi.
Çeviri: Lidya Havlucu
Kaynak: Yediot Aharonot
