Dünyanın herhangi bir yerindeki bir Yahudi’ye İbranicenin nasıl bir dil olduğunu sorduğunuz zaman farklı tepkiler ile karşılaşabilirsiniz. Ortodoks Yahudiler kutsal bir dil olduğunu söylerler. Öğrenciler muhtemelen, “öğrenmeniz gereken bir dil daha” derler. Türkiye’de yaşayan bir Yahudi ise “Zor bir dil ve öğrenmesi neredeyse imkânsız” der. Bu tepkiler tartışılır ama bir gerçek var ki İbranice 3000 yıldır bize eşlik ediyor, bizi birleştiriyor ve en önemlisi, bizi özelleştiriyor. Öyleyse, insanlar neden bu dilden korkuyor?
Ronit Buano
Ladino ve Yiddiş’te kullanılan bazı İbranice kelimeler günümüze kadar geldi. Örneğin: Ladino da kullanılan: GARON - boğaz, BAAL BAYİT - ev sahibi, HAVER - arkadaş veya iş ortağı, NEKEVA- dişi, bayan bunlardan bazıları. Yiddiş’te HAYYE - hayvan, ŞLEYMEL- sakar, TSUREİS – belalar; aslında İbranice kelimelerdir.
Diaspora’daki Yahudiler İbraniceyi asırlarca günlük hayatlarında kullanmadılar; ancak Şabat’ta, bayramlarda, dualarda , midraşlarda, herkes İbraniceyi okur, herkes teŞla söylemeyi bilir- Minha, Arvit, Kiduş.
Günlük hayatlarında Aşkenaz Yahudileri - Yiddiş, Sefarad Yahudileri - Ladino konuşurlardı. Yiddiş, Almanca ve İbranicenin karışımı; Ladino ise İspanyolca ve İbranicenin karışımından oluşuyor. Bu diller kuşaktan kuşağa geçerken Yahudilerin yaşadıkları yerlere göre bazı değişikliklere uğradılar ama içlerindeki İbranice kelimeler kaldı. İlginç olan şu ki konuşanların çoğu İbranice kelimeler kullandıklarının farkında bile değiller.
İbranice, ne zaman sinagog duvarları dışında günlük hayatlara girmeye başladı?
18. yüzyıldan itibaren küçük gruplar İbranice ile ilgilenmeye başladı ama Ortodoks Yahudileri, kutsal dilleri günlük hayatlarında kullanıldığı için büyük bir tepki gösterdiler. Buna rağmen bu ilgi devam etti.
Avrupa’da yaşayan bir Yahudi olan ve daha sonra İbranice’ye taçlandıran kişi olarak bilinen Eliezer Ben Yehuda (1858-1922) İbranice’nin konuşulması için ısrarlı çalışmalar yapmaya başladı. Ben Yehuda eşi Deborah ile İsrail’e taşındı ve orada karşılaştığı zorluklara rağmen İbraniceyi yaşatmaya başladı ve bugün kullanılan modern İbraniceyi geliştirdi. Ben Yehuda’nın bu kararı almasındaki neden, İngilizce ve Fransızca’nın yeterli olmayışındandı. İsrail’de yaşaması, ısrarla sadece İbranice konuşması ve artık farklı ülkelerden İsrail’e gelerek yaşamını orada sürdürme kararı alan insanlar arasında ticaret ve iletişim için ortak bir dil gereksinimi gibi gerçekler Ben Yehuda’nın bu konuda çalışma yapmasını kolaylaştırdı ve bugünkü İbranicenin konuşulmasını sağladı.
İbranice’nin temel özellikleri neler?
İbranice dili hakkında neler biliyoruz? Bu dili nasıl anlayabiliriz? Dili konuşmanın kolay yolları nelerdir?
İbranicenin karakterleri: İbranice Semitik bir dildir. Afro- Asiyatik diller ailesinin kuzey-batı dalına aittir. Bu aileye ait olan diller; Arapça, Amhari dili (Etiyopya) ve Aramice.
Kök
Kök, İbranicenin yapı taşıdır. İbranice de her kelime üç harften (bazen de dört) oluşan, belli bir anlam taşıyan kombinasyondur. Bu kök farklı kalıplara yerleştirildiği zaman benzer anlamı olan farklı kelimeler ortaya çıkıyor. Zor bir konu gibi gözükse de İbraniceye, Arapçaya ve Türkçeye özgü, birkaç ortak örnek ile açıklayabiliriz.
İbranicede kullanılan kök: כ.ת.ב. K.T.B.- yazma ve okuma işleri anlam taşıyor. Arapçada aynı kök kullanılmaktadır (yalnızca, örneği anlamak için bilmemiz gereken bir şey var: Arapça ve İbranicede Haf harŞ - kökün ilk harŞ iki ses verilmektedir - k ve h sesleri).
Mektup, mektep, kâtip, kütüphane, mektep - K.T.B köküne aittirler. İbranicede: mihtav, kotev Şili, catvanit -daktilo işleri yapan bayan vs.
İbranicede kullanılan kök: ק.ד.ש kutsal işlerin köküdür. Arapçada ve Türkçede bu kök kullanılıyor: (bilmemiz gereken şu ki Arapçada ve aynı zamanda İbranicede S ve Ş harşeri aynıdır). Arapçada Jerusalem’in adı Al-Kuds, Türkçede kutsal demektir. İbranice de Kiduş, kadoş ve kodeş a kodaşim diyoruz. Bu kelimeler bir anlam taşıyor: kutsal.
Bir örnek daha : מ.ש.ל - M.Ş.L, anlamı anlatma, benzetme. Türkçede misal, mesele, emsal İbranicede ise maşal.
Son bir örnek : ח.י.ה H.Y.E – anlamı yaşam, canlı. Türkçe ve Arapçada: hayat, hayvan, İbranicede haya, hayim yaşam demektir. Yahya ve Yihya isimleri de bu anlam taşıyorlar.
Erkek - Dişi Halleri
İbranicede Şillerde, isimlerde, mastarlarda erkek-dişi ayrımı vardır.
İspanyolca, Fransızca, Almancada nesneler erkek ya da dişi nesne olarak tanılıyor. İbranicede de öyledir.
Masa-Şulhan, Ev-Bayit, Kitap-Sefer, bunlar erkektir.
Mora - bayan öğretmen, Kita - sınıf, Taksi- Monit, dişi kelimelerdir.
Erkek sayılan nesneler ve isimler kelimelerin sonunda farklı sesler ile biter.
ON sesi ile biten kelime - erkek kelimedir: Aron-dolap, Malon-otel, Şaon-saat, halon- pencere
E sesi ile biten kelimeler - More- erkek öğretmen, Rofe- erkek doktor.
T sesim ile (Tet harŞ ile biten kelimeler) - Şelet- lehva, Şevet-kabile, Şeket-sessizlik.
AH sesi ile - Tapuah-elma, Şatiah-halı, Avatiah- karpuz.
Erkek sayılan bu kelimelere eğer sıfat eklemek istersek, sıfatın da erkek hali olarak eklenecektir. Örnek: büyük- Gadol demek. Şulhan Gadol - büyük masa demektir.
Dişi sayılan kelimeler aşağıda verilen seslerle bitebilir:
En yaygın ses - A sesi ile biten dişi kelimelere aittir: Mora- bayan öğretmen, Yalda- kız çocuk, Mişpaha-aile, Sifriya- kütüphane.
T sesi ile biten (Tav harŞ ile biten kelimeler) - Mahberet- defter, Delet-kapı, Magevet-havlu.
Dişi sayılan bu kelimelere sıfat eklemek istersek eğer, sıfatın da dişi hali eklenecektir. Örnek: büyük- Gdola demek. Mahberet Gdola - büyük defter demektir.
Cümle yapısı
Cümlenin temel taşı - Öznedir (ya da bahsedilen kişi ya da nesne ise). Özne + Şil veya Özne + eklemeler (Şil olmadan) bir cümle oluşturuyor.
Birkaç Şilin erkek ve dişi çekimleri biliyorsanız eğer, kısa bir cümle söyleyebilirsiniz:
DANİ KONE ya da DİNA KONA (kone- satın alıyor -erkek için, kona- Şilin dişi hali)
YOSEF OHEL ya da MİRYAM OHELET (yemek yemek Şili erkek-dişi çekimleri)
MOŞE MEDABER ya da HANA MEDABERET (konuşmak Şilin erkek-dişi çekimleri)
Şil kullanmadan da cümle kurabiliriz. İşimiz kolaylaşıyor, yalnızca birkaç ek bilmemiz gerek: BE-de/da eki, ME-den/dan eki, LE - e/a eki, örneğin:
DANİ BETEL-AVİV ya da DİNA BETEL-AVİV (Dani / Dina Tel-Aviv’dedir)
ROBERT METURKİYA ya da RONİT MEİSRAEL (Robert Türkiye’dendir, Ronit İsrail’dendir)
Temel İbranice konuşmak istersek eğer öznelerin erkek-dişi halleri, sık kullanılan birkaç Şilin erkek ve dişi halleri, az bir kelime haznesi ve birkaç ekle konuşmaya başlayabiliriz.
BEHATSLAHA - BAŞARILAR
* İbranice Öğretmeni
