Yeni yıl 5774: 5 Eylül Perşembe

Tanrı’nın Krallığı’nın ilan edildiği, dünyanın ve insanoğlunun yaratılışının hatırlandığı, şofar sesi ile insanın yargılanmasının başladığı, Tanrı’nın bizi hayat için hatırlamasını ve Yaşam Kitabına yazması için dua ettiğimiz Roş Aşana bayramı, bu yıl 5 Eylül Perşembe ve 6 Eylül Cuma günleri kutlanıyor

Elul ayı başından itibaren daha sıklıkla bahsi geçen ‘teşuva’ nedir?

Genelde; “yapılan hatalardan pişmanlık duymak”, “tövbe etmek” olarak çevrilen teşuva;  geri dönüş, kendimize, özümüze geri dönüş anlamına gelir. İnsanın ruhu, içinin içi, Yaratan’ın bir kıvılcımıdır, dolayısıyla özünde iyilik vardır. İstekler ve tutkular, insanın geçici olarak yolundan sapmasına, özünden uzaklaşmasına sebep olsa da, tüm yapması gereken içindeki ‘gerçek ben’ e geri dönmektir.

Elul ayından beri neden özür dilemek-affetmek kavramları daha sık vurgulanır?

Çünkü Elul ayı, başkaları ile aramızda geçmiş kırgınlıklar, yapmış olduğumuz hatalar, sebep olduğumuz üzüntüler için, o kişilerden özür dilemeye başlamamız için doğru bir zamandır. Yahudi inancına göre Tanrı, başkalarına karşı işlediğimiz günahlarımızı, ancak o kişi bizi bağışladıktan sonra affetmektedir. Aynı şekilde, biz de bizden de özür dileyenleri affetmeliyiz. Kabalistlere göre, bağışlamak, ruhu temizler, arındırır,  nefret ve kıskançlık bağlarından kurtulmamızı sağlar. Ayrıca, Tanrı’dan bizi bağışlamasını dilediğimiz bir zamanda, bizden af dileyen birini bağışlamak, yapılacak en doğru harekettir.

Tanrı’nın bizi içine yazması için dua ettiğimiz Yaşam Kitabı nedir?

Yahudi inanışına göre, Roş Aşana, yargı günüdür. Tanrı, herkesin gelecek yıl için kaderini, Roş Aşana’da kararlaştırır. Roş Aşana’da, Tanrı’nın önünde üç kitap açılır. Dürüst ve erdemli kişiler hemen ‘Yaşam Kitabı’na yazılırlar. Günahkâr ve ahlaksızlar da hemen ‘Ölüm Kitabı’na yazılırlar. Bu ikisinin arasında kalan ‘benonim-ortalar’ hakkındaki karar ise, Yom Kipur’a kadar ertelenir.

Yaşam kitabı, sadece yaşanılan günlerin uzunluğu değil, yaşanılan günlerin kalitesi anlamını da taşır: hayatın nimetleri, mutluluk, sağlık, maddi güvence, rahatlık gibi.

Ölüm kitabı ise dert, acı, hastalık, yoksulluk, mücadele dolu bir yıl anlamını da taşır.

Roş Aşana Bayramı’nın farklı isimleri nedir?

Kelime anlamı olarak ‘Yıl Başı’ anlamına gelen Roş Aşana, farklı isimlerle de anılır:

En yaygın olarak kullanılan, insanoğlunun yaratıldığı gün, yaradılışın başı, yılın başı anlamında kullanılan Roş Aşana’dır.(Roş= baş şana=yıl)

Şabaton: Yedinci ayın ilk gününde kutlanan bir dinlenme günü olduğu için bu şekilde adlandırılır.

Zihron Terua: Şofar sesi ile anılma günü.

Yom Terua: Şofar çalınma günü. Bir yoruma göre; Kutsal Tapınak-Bet Amikdaş zamanında  “Yamim Noraim-Ulu Günler” Roş Aşana ve Kipur’un yaklaştığını hatırlatıp Tanrı’ya dönmeye çağıran şofar sesini anımsatır.

Yom Ha-Din: Yargı Günü. Bu günde herkes, Tanrı’nın önünden tek tek geçerek yıl içindeki davranışları için değerlendirilip yargılanır. Buradaki yargılama, çocuğuna değer veren bir babanın çocuğunun daha iyi olması, onun kendini geliştirebilmesi için yaptığı sevgi ve şefkat dolu bir yargılamadır.

Yom Ha-Zikkaron: Hatırlama Günü. Tanrı’nın tüm evrenin Mutlak Hâkimi ve Kralı olduğunu her daim hatırlamamız gerektiğini vurgular.

Roş Aşana senenin başı ise, neden Yahudi takviminin birinci değil, yedinci ayında kutlanır?

Yılın başı anlamına gelen Roş Aşana’nın, yedinci ay olan Tişri’de kutlanmasının sebebi, Yahudi takviminde dört farklı yılbaşı olmasıdır:

1 Nissan: Kralların hükümdarlık döneminin başlangıcını ve Yahudi aylarının başlangıcını belirtir.1 Nissan, birinci ayın başlangıcı sayılır ve diğer aylar Nissan’a göre sıralanır.1. ay Nissan, ikinci ay İyar, üçüncü ay Sivan vb gibi.

1 Elul: Hayvanlarla ilgili ‘onda bir’ vergisinin başlama yılbaşı.

15 Şevat: Ağaçların meyveleri ve bitkiler için yılbaşı

1 Tişri: Roş Aşana, tarım için yılbaşı, hasat biçme döneminin başlangıcı ve Yaradılışın başı. Yılların yılbaşı. 1 Tişri’de; bulunduğumuz yıl, rakam olarak bir arttırılır. Bu yıl, 1 Tişri’de 5773’den 5774’e geçiyoruz.

Roş Aşana, bir Roş Hodeş, ayın başı olduğu halde, neden ondan önceki Şabat’ta Yeni Ay İlanı duası yapılmaz?

Roş Aşana her zaman Roş Hodeş-ayın ilk gününe denk gelen tek bayramdır. Normalde her Roş Hodeş ‘ten önceki Şabat-Şabat Mevarehim-günü sinagoglarda ‘Yeni Ay İlanı Duası-Birkat Ahodeş’ yapılır. Sadece Roş Aşana’dan önceki Şabat’ta bu dua yapılmaz. Bunun sebebi, bir yoruma göre, ‘şeytanı şaşırtmak’tır. Yargı günü gelirken, şeytan, büyük bir keyifle Tanrı’ya insanların işledikleri günahları iletecek ve cezalandırılmalarını isteyecektir. Onun bunu hangi gün yapacağını ‘şaşırması’ için, Roş Aşana’dan önceki Şabat (bu yıl 31 Ağustos Cumartesi), Birkat Ahodeş yapılmaz.

(Yeni Ay İlanı duası ve Türkçe anlamları-SidurKol Yaakov- s.604-Gözlem Yayınları-www.gozlemkitap.com)

Roş Aşana dualarında vurgulanan ana kavramlar nelerdir?

Rav David Aaron’un belirttiği gibi; Roş Aşana dualarında Malhuyot-Krallık; Zihronot –Hatırlama; Şofarot-Şofar sesleri kavramları vurgulanır.

 “Malhiyot, Tanrı’nın Kral, bizim Kral’ımız olduğunun ve her şeye hâkim olduğunun, çünkü bütün dünyayı ve bizi O’nun yarattığının bilincinde olmaktır. Dünya, Tanrı’nın Krallığı, bizler de O’nun halkıyız.

Tanrı Kral olmasına ve bizim, O’nun karşısında kendimizi ufacık ve önemsiz hissetmemize rağmen, Zihronot bize Tanrı’nın gözünde önemli olduğumuzu hatırlatır. O; bizi hatırlar ve bize göz kulak olur. Tanrı, bizim her yaptığımızı kaydeder, çünkü her bir kişi, O’nun için mühim, anlamlı ve kayda değerdir. Zihronot, Tanrı’nın bizi her an hatırladığını ve hiçbir zaman unutmadığını teyit eder. Hayatımızın bazı dönemlerinde Tanrı bizi unutmuş gibi hissetsek bile, bu sadece bizim bakış açımızdan öyle görünür. Tanrı her zaman bizi hatırlar, bizi kollar ve bize önem verir.

Şofarot; Sina Dağı’nda Tora verilirken duyulan şofar seslerini kasteder. Şofarot; Tanrı’nın bizi sevdiğine ve bize önem verdiğine olan inancımızı ifade eder. Aynı zamanda Tanrı’nın bize Tora ve mitsvaları, O’nu nasıl sevebileceğimizi ve bu dünyada O’nun Varlığı’nı nasıl görülür hale getirebileceğimizin yollarını göstermek için verdiğini tasdikler. Mitsvalar yoluyla Tanrı’yı, O’nun istediği şekilde sevebilir ve O’na bağlanabiliriz.”

Başka bir yoruma göre, şofar sesi, Tanrı’nın bizi yargılamasının başladığını haber verir.

Roş Aşana’da yıl boyu yaptıklarımızın/yapmadıklarımızın hesabını tutuyorsak, neden Roş Aşana duaları Viduy-itiraf bölümü içermez?

Rav David Aaron, Roş Aşana’nın bir itiraf günü olmadığını belirtir. “Bu günde, kafamızı kendimizle meşgul etmemeliyiz. Zaten yapılan hataların en büyük sebebi, başkalarına nasıl yardım edebileceğimize, dünyayı nasıl Tanrı’nın Krallığı haline getirebileceğimize, Tanrı’nın Varlığı’nı yaşamımızda nasıl belirgin hale getirebileceğimize odaklanmak yerine, çoğu zaman kafamızın kendimizle meşgul olmasıdır. Yahudiliğe göre, kendini bulmanın yolu, kendini unutup, diğer insanları hatırlamak, Tanrı’yı hatırlamak ve Tanrı’nın İsteği’ni yerine getirmekten geçer.”

Roş Aşana’da neden gündüz uyumama âdeti vardır?

Roş Aşana’da gündüz uyumama adeti vardır.(Rama, Code of Jewish Law,Orach Hayim 589.6).Bunun bir yorumu, gündüz uyuyan kişinin koruyucu meleği ve kısmetinin de uyuyacağı inancıdır.

Fakat Rav Yitzchak Luria, gündüz sinagogdaki şofar sesleri ve dualarla koruyucu meleklerin zaten uyanmış olduğunu belirtir ve gündüz kestirmelerine izin verir.

Bayramlarda neşeyle söylenen Allel duası, neden Roş Aşana’da söylenmez?

Allel duası, Roş Aşana, Yom Kipur ve Purim harici, bütün Yahudi bayramlarında neşeyle söylenen bir methiyedir. Talmud’da bir efsaneye göre (Masehet Roş Aşana 32b);melekler Tanrı’ya, neden Tanrı’nın Çocukları’nın Roş Aşana ve Yom Kipur’da Allel söylemediklerini sorar. Tanrı da meleklerine şöyle cevap verir: “Önümde herkesin kaderini belirleyecek Yaşam Kitabı ve Ölüm Kitabı açık dururken, kimse kaderini bilmiyorken, bu denli korku verici bir zamanda, nasıl Allel söyleyebilirler ki?”

Roş Aşana’nın birinci günü yapılan Taşlih duası nedir?

Roş Aşana’nın birinci günü, (bu yıl 5 Eylül Perşembe) öğleden sonra, Yahudiler, akan bir su kenarına gidip geçen sene içinde işlemiş oldukları günahlarını üzerlerinden atmak için, sembolik olarak ceplerini silkeleyip Taşlih-atmak- duasını ederler. Suyun, cebin içinde kalan kırıntıları sürükleyip götürdüğü gibi, günahları da alıp götürmesi ümit edilir.

(Taşlih duası ve açıklamaları- Roş Aşana kitabı s.427-Gözlem Yayınları)

Roş Aşana’nın simgesel yiyecekleri ve anlamları nelerdir?

Tatlı bir yeni sene için Elma tatlısı; düşmanların ve Tanrı’dan nefret edenlerin ve kötülüğümüzü isteyen herkesin yok olması dileği için Pırasa; uzaklaşmaları için Pazı (veya ıspanak);bu kişilerin sonunun gelmesi için Hurma; Tanrı bizi yargılarken sadece sevaplarımızı dikkate alması için Kabak; bereket için Balık; daima ‘baş’ olmamız için kuzu veya balık başı.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla El Gid Para El Pratikante; Rosh Hasahanah-It’s Significance,Laws and Prayers; Every Person’s Guide to High Holy Days; Rosh Hashanah-Yom Kippur Survival Kit,Kutsal Kitap; Yahudilikte İbadet; Twerski on Machzor; Invıtıng God In; 60 Days-A Spiritual Guide to High Holidays, Torah Studies kitaplarından ve www.chabad.org; www.jewfaq.org;www. judaism.about.com; www.livekabbalah.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için Özel Günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.