Roş Aşana, Yahudi takvimi yılının başı, ailelerin bir araya geldiği, yeni yıl için güzel dileklerde bulunduğu, neşe ile kutladığı mutlu ve renkli bir bayramdır.
Roş Aşana’nın her iki akşamı, bu yıl 4 Eylül Çarşamba akşamı ile 5 Eylül Perşembe akşamı kurulan sofra, yeni yıl için dilekleri simgeleyen yiyeceklerle donatılır ve her iki gece de yemek ve dualar bir düzen çerçevesinde gerçekleşir
Tören
Bu iki gecedeki küçük törende, cemaatler arası farklılıklar görülse de, İstanbul’daki geleneğe göre tören, aşağıdaki gibidir:
KİDUŞ - Bayramın her iki gecesinde; bu yıl 4 Eylül Çarşamba akşamı ve 5 Eylül Perşembe akşamı, sinagogdan eve gelindiğinde şarap eşliğinde Kiduş yapılır.
Şabat olmadığı için “Savri maranan ” ile başlanır ve devam edilir:
“Savri maranan! Lehayim!
Baruh ata Ad.Elo-enu meleh aolam bore peri agefen. (Amen)
Baruh ata Ad.Elo-enu meleh aolam, aşer bahar banu mikol am, veromemanu mikol laşon, vekideşanu bemitsvotav. Vatiten lanu, Ad.Elo-enu, beaava, et yom azikaron aze, et yom tov mikra kodeş aze, yom terua, mikra kodeş, zeher litsiyat mitsrayim, Udvareha, malkenu, emet vekayam laad.
Baruh ata Ad.meleh al kol aarets mekadeş Yisrael veyom azikaron. (Amen)”
Her iki gece de Kiduş’ta ‘Şeeheyanu’ berahası (şükür duası) söylenir.
“Baruh ata Ad.Elo-enu meleh aolam, şeeheyanu vekiyemanu veigianu lazeman aze.(Amen)”
“Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, bizi yaşatan, ayakta tutan ve bu günlere eriştiren.”
NETİLAT YADAYİM - Kiduş’tan sonra Netilat Yadayim ile eller yıkanır.
“Seu yedehem kodeş uvarehu et Ad. Baruh ata Ad. Elo-enu meleh aolam aşer kideşanu bemitsvotav, vetsivanual netilat yadayim.”
“Ellerinizi Kutsal’a (Tanrı’ya)doğru yükseltin ve Tanrı’yı kutsayın.
Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, bizleri mitsvalarıyla kutsayan ve bize ellerimizi yıkama mitsvasını veren.”
AMOTSİ - İki bütün ekmek üzerine beraha söylenir. Amotsi berahasını söylemeden şu cümleyi okumak adettir:
“Ene kol eleha yesaberu,veata noten laem et ohlam beito
Poteah el yadeha,umasbia lehol hay ratson
Baruh mekadeş Yisrael veyom azikaron:”
“Herkes umutla gözlerini Sana doğru çevirir ve Sen onlara gıdalarını zamanında verirsin.
Elini aç ve tüm canlıların isteklerini yerine getir.
Kutsaldır İsrailoğulları’nı ve anımsama günü’nü kutsayan.”
Ekmek kesilir ve Türk Sefarad Cemaati’nde şekere veya bala batırılır. Bunun amacı, yeni yılın şeker ve bal gibi tatlı geçmesini dilemektir.
“Baruh ata Ad. Elo-enu meleh aolam amotsi lehem min aarets”
“Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, topraktan ekmek çıkaran.”
SİMGESEL YİYECEKLER - Sofradaki her simgesel yiyecek, onunla ilgili ‘YeiRatson’ duası söylendikten sonra yenir. Sofrada bu yiyeceklerden herhangi biri (ya da hiçbiri) yoksa bile, Yei Ratson’lar okunmalıdır. ‘Yei Ratson’, ‘Sen’in isteğin şöyle olsun ki…’ anlamını taşır, ve ardından yenilen yiyeceğe uygun bir cümle okunur.
Seder bittikten sonra zengin et çeşitleriyle bezenmiş yemeğe geçilir.
Seder’de Simgesel Yiyecekler
Elma Tatlısı: Ekmek yendikten sonra bir parça elma bala batırılır veya elma tatlısı alınarak ilk Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu veloe avotenu, şetithadeş alenu şana tova umtuka, mereşit aşana vead aharit aşana”
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, yeni yılın başından sonuna kadar iyi ve tatlı bir yıl olması Sen’in isteğin olsun.”
Ardından elma tatlısı yenilir. Bunun amacı, başından sonuna kadar yeni ve tatlı olacak bir seneye başlama dileğimizdir.
Pırasa: İbranicede pırasa, ‘karti’dir. Bu kelime, düşmanlar için söylenen ‘şeyikaretu-yok olsunlar’ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu veloe avotenu,şeyikaretu oyeveha vesoneeha vehol mevakşe raatenu.Tarum yadeha al tsareha vehol oyeveha yikaretu.”
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, tüm düşmanların, senden nefret edenlerin ve bizim kötülüğümüzü isteyenlerin yok olması Sen’in isteğin olsun. Kolunu kaldırıp, sana karşı gelenleri yok et.”
Ardından pırasa ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
Pazı: İbranice pazı, ‘salka’dır. Bu kelime, yine düşmanlar için söylenen ‘şeyistaleku-uzaklaşsınlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu veloe avotenu şeyistaleku oyeveha vesoneeha vehol mevakşe raatenu.
Suru mimeni kol poale aven ki Şama Ad. kol bihyi, suru suru tseu mişam tame al tigau tseu mitoha ibaru nosee kele Ad.”
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, tüm düşmanların, senden nefret edenlerin ve bizim kötülüğümüzü isteyenlerin uzaklaşmaları Sen’in isteğin olsun. Kötülük yapanlar, benden uzaklaşsın! Çünkü Ad. ağlayışımı duydu. Çekilin! Çekilin! Oradan ayrılın! Dinsel bakımdan temiz olmayan nesnelere dokunmayın! Oradan çıkıp temizlenin,(Siz) Ad.’ın eşyalarını taşıyanlar.”
Ardından pazı ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
Hurma: İbranicede hurma, ‘tamar’dır. Bu kelime, düşmanlar için söylenen, ‘şeyitamu-sona ersinler’ ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu veloe avotenu,şeyitamu oyeveha vesoneeha vehol mevakşe raatenu.Yitamu hataim min aarets urşaim od enam barehi nafşi et Ad.
Uvhasdeha tatsmit oyevay veaavadta kol tsorere nafşi ki ani avdeha”
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, tüm düşmanların, senden nefret edenlerin ve bizim kötülüğümüzü isteyenlerin tükenmiş olması Sen’in isteğin olsun. Günahlar ve kötüler yeryüzünden silinsin. Ruhum, Ad.’ı kutsa. Tanrı’yı övün. Ve Tanrı’m sonsuz iyiliğinle, düşmanlarımı ve ruhuma eziyet edenleri yok et. Çünkü ben, kulunum.”
Ve birer hurma yenilir.
Kabak: İbranicede kabak, ‘kara’dır. Bu kelime, hem hakkımızda verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylediğimiz ‘şetikra-yırtılsın’ sözcüğünü çağrıştırır, hem de hak ettiğimiz iyilikler için söylediğimiz ‘veyikareu-okunsunlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu veloe avotenu,şetikra roa gezar dinenu,veyikareu lefaneha zahiyotenu.”
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, bizimle ilgili olumsuz kararların yırtılması ve Sen’in önünde sadece sevaplarımızın okunması, Sen’in isteğin olsun.”
Ardından kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir.
Balık: Balık, bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde, İbranicesi ‘rubya’ olup, ‘rav-çok’ kelimesini çağrıştıran börülce yeme âdeti vardır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu veloe avotenu,şeyirbu zahiyotenu.”
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, iyi davranışlarımızın balıklar (börülce) gibi çoğalması, Sen’in isteğin olsun.”
Ardından bir parça balık ve/veya börülce yenir.
Kuzu başı, yoksa balık başı
İbranicede baş, ‘roş’tur. Bunun amacı, daima baş olmamız ve kuyruk olmamamız için dilekte bulunmaktır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu veloe avotenu, şeniye leroş velo lezanav”.
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, daima baş olmamız ve kuyruk olmamamız Sen’in isteğin olsun.”
Ardından baş kısmından bir parça yenilir. Bayram sofrasında başın, evin reisine servis edilmesine özen göstermek de adettendir. Bu adet, aile reisinin yaşamının uzaması ve ailenin köle değil, hür olmasını dilemek anlamındadır.
İkinci gece ek olarak nar:
İkinci gece de Şeeheyanu berahasını söyleyebilmek için, sofrada o zamana kadar yenmemiş olan yeni bir meyve, geleneksel olarak nar bulundurulur. İkinci gece Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenirken akılda bu yeni meyve bulundurulur.
Nar yemeden ilgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu veloe avotenu,şeyirbu zahiyotenu karimon.”
“Ad. Tanrı’mız ve atalarımızın Tanrı’sı, sevaplarımızın nar taneleri gibi çoğalması Sen’in isteğin olsun.”
Ardından nar yenir.
Simgesel yiyeceklerin dualarından sonra, bayram yemeğine başlanır.
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık- Roş Aşana; Rubin Ofset-Şabat ve Bayramlar için Kiduş ve Berahalar kitaplarından derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için Özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
ROŞ AŞANA TAKVİMİ 5774-2013
4 Eylül (29 Elul) Çarşamba:
Sabah duasından önce Selihot duası yapılır. Selihot’ta şofar çalınan cemaatlerde bile, Roş Aşana arifesindeki Selihot’ta şofar çalınmaz.
Sabah duasından sonra, sene içinde Tanrı’ya karşı söz verilip de yerine getirilmemiş olan vaatlerin geçersiz kılındığı “Atarat Nedarim”-Yeminlerin İptali- töreni gerçekleştirilir.
Güneş batmadan önce, RoşAşana Bayramı şerefine kandiller, evin kadınları ve kızları tarafından yakılır.( Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav vetsivanu leadlik ner şel Yom Tov) (Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bizlere Yom Tov mumlarını yakma mitsvasını veren Evren’in Efendisi Sen Tanrı’mız mübareksin)
Akşam duası sonrasında, herkes birbirine Leshana tova tikatev vethatem (İyi bir sene için yazılasın ve mühürlenesin); Tizku Leşanim Rabot (Allah çok senelere nasip etsin) dileklerinde bulunur.
Bayram Kiduş’u söylendikten sonra ekmek, her zamankinden farklı olarak şekere veya bala batırılarak Hamotsi yapılır. Sefaradlar, Kiduş’ta Şeeheyanu berahasını söyler.
5 Eylül (1 Tişri) Perşembe:
Roş Aşana’nın ilk günü-Yom Tov: Bütün Yahudilerin, sabah duasında Şofar sesini dinlemek üzere sinagoga gitmesi gerekir. Roş Aşana’da tamamı 100 ses olarak çalınan Şofar’ı dinlemek, Tora’da yazılı olan bir mitsvadır.
Öğleden sonra, Taşlih duası yapılır. Deniz ya da bir su kenarında yapılan bu dua sırasında cepler boşaltılır, bu şekilde sembolik olarak günahlar denizlerin derinliklerine atılır.
Bu gece masada yeni, turfanda bir meyve bulunmalıdır.
Bayram Kiduş’unda, o ‘yeni meyve’ düşünülerek, yine Şeeheyanu berahası söylenir.
Ekmek yine şekere veya bala batırılır.
6 Eylül (2 Tişri) Cuma:
Roş Aşana’nın ikinci günü-Yom Tov: Bütün Yahudi’lerin, sabah duasında, tamamı 100 ses olarak çalınan Şofar sesini dinlemek üzere sinagoga gitmesi gerekir.
7 Eylül Cumartesi- Şabat: Teşuva(Şuva):Roş Aşana ile Kipur arasındaki Şabat’ta okunan aftara Vayeleh,“Şuva Yisrael Ad Aşem Elo-eha – Tanrı’n Aşem’e Dön Ey Yisrael!” cümlesiyle başlar. Bu aftara, İsrailoğulları’nı Teşuva’ya-Tanrı’ya, kendi özüne dönmeye davet ettiği için, bu özel Şabat da, ‘Şabat Şuva’ olarak adlandırılır. Başka bir yorum da, bu özel Şabat’ın, Roş Aşana ile başlayan ‘On Teşuva Günü’nün içinde olmasıdır.
8 Eylül Pazar:
Tsom Gedayla-GEDALYA ORUCU: Bar/Batmitsva yaşını geçmiş her Yahudi erkek ve kadın, bu orucu tutmakla yükümlüdür.
İsrail topraklarının valisi Gedalya Ben Ahikam’ın öldürülmesi sonucu, Yahudilerin toplu olarak bu bölgeden kaçması ve üzücü bir şekilde İsrail topraklarında hiçbir Yahudi kalmamasının anısına tutulan bu oruç, bu yıl pazar sabahı gün ağarmadan başlar. Pazar akşamı yıldızlar çıkana kadar devam eder. Cumartesi akşamı yatana kadar yemek içmek serbesttir.
Pazar günü dualarında, oruç tutan Sefarad’lar, Amida duasına Anenu kısmını ekler. “Cevap ver bize Baba’mız,bu oruç gününde bize cevap ver…”(Sidur Kol Yaakov s.266)
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla El Gid Para El Pratikante; Rosh Hashanah-It’s Significance,Laws and Prayers; Every Person’s Guide to High Holy Days; Rosh Hashanah-Yom Kippur Survival Kit,Kutsal Kitap; Yahudilikte İbadet kitaplarından ve www.chabad.org; www.jewfaq.org;www. judaism.about.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
