Pesah’a hazırlık yolunda ...

Dört Özel Şabat’ın dördüncüsü Roş Hodeş, Nissan’dan önceki Şabat veya Roş Hodeş Şabat’a geldiğinde Roş Hodeş Nissan; Şabat Ahodeş’tir (Yeni Ay Şabat’ı)

Bu yıl, 1 Nisan Salı Roş Hodeş Nissan olduğu için, ondan önceki Şabat, 29 Mart Cumartesi; Şabat Ahodeş’tir. Bu gün, sinagogda sabah duası sırasında iki Tora çıkarılır. Bir tanesi haftanın Peraşası, diğeri Maftir olarak okunacak Ahodeş Peraşası içindir. Ahodeş Peraşası; Tanrı’nın Moşe’ye Mısır’dan Çıkış’tan iki hafta önce söylediklerinden bahseder: Yahudi halkına verilen ilk mitsva olan Roş Hodeş-Yeni Ay konsepti ile bir Yahudi takvimi oluşturulması, Nissan ayının ‘ayların başı’ olarak kabul edilmesi, halen Mısır’dayken Pesah kurbanı getirilmesi, Pesah kurbanının matsa ve acı otlar ile yenmesi ve yedi gün boyunca mayalı gıdalar tüketmekten kaçınılması. (Şemot12:1-20)

Roş Hodeş- Yeni Ayın Başı- neden önemlidir?

İbranice Hodeş=ay kelimesinin kökü, hadash-yeni ‘den gelir.

 Nissan ayının 1’i,Yahudi halkı için çok önemli ve tarihi bir gündür. Bu gün, Yahudilere bir ‘halk olarak’ ilk mitsvaları verilir: “Yeni Ay’i İlan Etme” mitsvası.

 Hanuka mucizesinden önce, Yahudileri asimile etmek isteyen Suriyeli Yunanlıların şiddetle yasaklamaya çalıştıkları üç mitsvadan biri, Roş Hodeş mitsvasıydı.(diğer ikisi Şabat’a bakılması ve sünnet idi, ayrıca Tora öğrenimi de yasaklanmıştı). İsrailoğulları’nın düşmanları, Yeni Ay’ın ilanının, Yahudilerin bir Tora halkı olarak yaşayabilmeleri için ne kadar önemli olduğunun bilincindeydiler. Yorumcular, bu mitsva ile Tanrı’nın Yahudilere ‘zaman’ üzerinde bir hâkimiyet verdiğine dikkat çeker. O andan itibaren, festivaller, bayramların tarihsel döngüsü ve takvim, ancak ‘Yeni Ay’ ilan edildikten sonra var olabilecekti.

Roş Hodeş-Yeni Ayın Başı'nın ilanı eskiden nasıl yapılıyordu?

Şemot kitabının yorumlarını içeren Mehilta’da, Tanrı’nın Moşe’ye yeni ayı, tam doğduğu anda gösterip “Ay yeniden doğduğu zaman, bunu yeni bir ayın başlangıcı olarak kaydet” dediği yazar.

Bu mitsva, iki görgü tanığı gerektirirdi. Bu kişiler, Bet Din’in (Dini Konsey) karşısında ayın, gece gökyüzünden kaybolduğu zamandan sonra, ‘ilk olarak’ yeniden ortaya çıktığı, küçücük gümüş halini gördüklerine dair tanıklık ederlerdi. Ancak ondan sonra Bet Din, yeni ayın başladığını resmi olarak ilan ederdi.

Günümüzde Roş Hodeş-Yeni Ayın Başı nasıl hesaplanır?

4’üncü yüzyılda bilge Hillel II ve Hahamlar Kurulu, günümüzde de takip edilen lunisolar* daimi Yahudi takvimini oluşturdu. Roş Hodeş bu takvime göre hesaplanır.

İstanbul Sefarad geleneklerine göre, Roş Hodeş gününden önceki Şabat- Şabat Mevarehim-sabah duası sırasında sinagoglarda ‘Yeni Ay İlanı Duası-Birkat Ahodeş’ yapılır. Bu duada, herkese yeni ay için sağlık, mutluluk, bereket, şifa, iyi haberler, korunma duaları edilir. (Gözlem- Sidur kol Yaakov- sayfa: 604).

Yine İstanbul Sefarad geleneklerine göre, Yahudi takviminde ayın 7’si ile 15’i arası, sinagogda veya evde, ayın görülebileceği bir yerde-Birkat Alevana- Yeni Ay duası yapılır. Bu duada, güneşi, ayı, yıldızları, gökcisimlerini, gökleri, suları, her şeyi yaratan ve yarattıklarına işlevlerini veren Yüce Tanrı kutsanır. (Gözlem- Sidur kol Yaakov- sayfa: 978).

Ayların başı

“Bu ay sizin için ayların başı olacak” (Şemot 12:2)

Nissan ayı, Tora’da ‘Ayların başı’ olarak belirtilir, Tişri ise ‘Yılların Başı’.

1 Tişri, ‘Yılların Başı’ Roş Aşana’da, şofar çalınır, sağlıklı ve bereketli bir yıl için dua edilir. 1 Tişri, Tanrı’nın dünyayı, özellikle insanı yaratmasının yıl dönümüdür. O gün, Yaratıcımız ve Tek Kral’ımız olarak Tanrı’ya olan bağlılığımızı yeniler ve bizi hayat kitabına yazması için yalvarırız.

1 Tişri, insan tarihinin ilk gününü, Nissan ayı da Yahudi ‘zamanının’ doğuşunu simgeler. Adem’in yaratılışından 2448 yıl sonra, 1 Nissan tarihinde, Tanrı daha yeni halk haline gelmiş İsrailoğulları’na, bir ‘halk’ olarak ilk mitsvalarını verir: ayın hareketlerine göre düzenlenen bir takvim meydana getirmek.

Nissan ayı, Yahudilerin bir halk, ‘Tanrı’nın Halkı’ olarak var olmalarını sağlayan Mısır’dan Çıkış’ın gerçekleştiği aydır (15 Nissan). Bu varoluş, Mısır’dan Çıkış; Yahudi hayatının merkezini oluşturur; Şema ve dualarda, bayramlarda, her Şabat’ta, Yahudi yaşamının her gününde ve her fırsatta dile getirilir.

“Bu ay sizin için ayların başı olacak”

 Şabat Ahodeş’in ana mesajlarından biri, bizim, kişi olarak, zamana karşı olan büyük bir sorumluluğumuz olduğudur. Yeni ayın ilan edilebilmesi, ancak insanların bu olayda yer alması; yeni ayı gören iki kişinin şahitliği ve Bet Din’in bunun doğruluğunu teyit etmesi ile mümkün olabilecekti. Nissan Ayı’nın derin mesajı sadece Tanrı’nın müdahalesiyle Yahudilerin Mısır’dan kurtulması değil, insanoğlunun da zaman içinde yaptıkları ile dünyada bir fark yaratabilme potansiyeli olduğudur. Var olan her şey, ancak biz bunları bir kavram olmaktan çıkarıp hayata geçirdiğimiz zaman bir anlam kazanacaktır. Bir kölenin, zamana hükmetme özgürlüğü yoktur, ama özgür biri, bunu başarabilir. Bu ay, bize verilen özgürlüğü, bizim ne şekilde kullandığımız, ne şekilde ifade ettiğimiz üzerine yoğunlaşma zamanıdır. İçimizdeki gücü idrak etmemiz, kendi kendimize koymuş olduğumuz sınırlamalar ve kendi tercihimiz olan esaretler harici hiçbir şeyin bizi mağdur etmeye gücü yetmeyeceğinin bilincine varmamız gerekir. Birey ve halk olarak sürekli olarak kendi olağanüstü mirasımızı hatırda tutarak, zamana hükmederek, bu kadar zorlukla elde edilmiş olan özgürlük ile kutsanabilmek, bu şekilde potansiyelimizi halkımız ve bütün dünyanın yararına olacak şekilde gerçekleştirebilmek, bizim temel sorumluluğumuzdur.

Ay ve Yahudiler

Ay, Yahudi Halkı’nı sembolize eder. Ay, küçülüp yok olduğu gibi, bir anda karanlıklardan çıkar ve giderek büyür. Ay, ümidi, bir geçmiş olduğu gibi, bir de gelecek olduğuna dair inancı temsil eder. Bu hareketlilik, Yahudiler üstüne gelebilecek herhangi bir negatif hükmün geçici olacağını, Yahudilerin tarih sahnesinden zaman zaman yok olur gibi görülmelerine rağmen, bunun geçici olduğunu, yeni ay gibi tekrar ortaya çıkacaklarını sembolize eder.

Ay ve güneş

Talmud’a göre, güneş ve ay yaratıldıkları zaman büyüklükleri ve parlaklıkları eşit olan iki büyük ışık kaynağıydı. Ay, “iki kralın aynı tacı paylaşamayacağını” öne sürerek duruma itiraz edince, Tanrı ona “Git, kendini küçült” der. Böylece bildiğimiz ‘ay’ doğar. Fakat ay, bu duruma üzülür, doğru bir şey söylediği için neden küçülmesi gerektiğini anlayamaz. Hayal kırıklığını Tanrı’yla paylaşır. Tanrı, onun üzüntüsünü yatıştırmak için İsrailoğulları’nın; tarihleri ve yılları ona bakarak hesaplayacaklarını söyler. Ay, memnun olmaz, çünkü mevsimler de güneşe bakarak hesaplanacaktır. Bunun üzerine Tanrı, ayı sakinleştirmek için; her Roş Hodeş’te (ayın birinci günü) kurban edilecek erkek keçinin, ayın küçültülmesinin kefareti olacağını söyler.(Talmud,Chulin 60b)

(Başka bir yoruma göre, yıldızlar da ayı yatıştırmak amacıyla yaratılmışlardı.)

“Git, kendini küçült” emri, daha derin bir bakış açısıyla, insanlığımızın özüyle yakından ilgilidir. Bu, Tanrı’nın insanlara daimi olarak verdiği bir emirdir. İnsan ruhu, ancak “kendini küçülterek” ilerleyebilir. Bu da ancak tam ve samimi tevazu ile gerçekleşebilir.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla;El Gid Para El Pratikante (Gözlem), Şemot (Gözlem), Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem), Sidur kol Yaakov (Gözlem) kitaplarından ve www.ou.org, www.chabad.org, www.torah.org, www.jewishfederations.org, myjewishlearning.com, www.jewfaq.org, sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.