İsrail toprakları dışında yaşayan Yahudiler, Pesah’ın ilk iki gecesinde, İsrail’de yaşayanlar ise sadece ilk gece Seder yaparlar
Mumlar - Her Şabat ve bayramda olduğu gibi, Pesah şerefine mumlar yakılır.
Şarap - Genelde kırmızı Kaşer Lepesah şarap kullanılır.
Neden kırmızı şarap?
Şarap, neşe ve sevinci; kırmızı ise ‘kan’ı simgeler.
Kan, atalarımızın esaret günlerinde nasıl dayak yiyip kanadıklarını hatırlatır.
Kan, aynı zamanda özgürlük kanını da simgeler. Mısır’dan çıkıştan önceki akşam atalarımız Mısır’da kutsal sayılan kuzuyu kesip, kanını evlerinin kapısına sürdüler ve bu şekilde son felaket olan behor erkeklerin ölümü, Yahudileri etkilemedi.
Seder sırasında dört bardak şarap içilir. Neden?
Tora’daki dört kurtuluş ifadesini simgeler:
1- Sizi Mısır’ın yükü altından çıkaracağım…
2- Sizi onların köleleştirici işlerinden serbest kılacağım…
3- Sizi büyük bir güç gösterisi ve sert yargılar eşliğinde özgürlüğe kavuşturacağım…
4- Sizi Kendime Halk olarak alacağım (Şemot 6:6-7)
Başka bir yoruma göre, İsrailoğulları sürgündeyken, dört büyük erdemli davranış gösterdiler: 1-Yahudi isimlerini ve kıyafetlerini değiştirmediler. 2- Kendi ana lisanları olan İbraniceyi konuşmaya devam ettiler. 3- Dürüstlük ve ahlaklarını korudular. 4- Birbirlerine sadık kaldılar ve birbirlerinin sırlarını açığa vurmadılar. (Midraş Teillim 114:4)
Seder Tabağı - Seder tabağı, masanın orta yerine yerleştirilir, tabağın içinde sembolik yiyecekler bulunur.
Seder’in anlam ve önemi, masada bulunan herkesin, sanki ‘kendisi’ Mısır’dan çıkmış gibi hissetmesidir. Seder’deki sembollerin görsel ve dokunsal güçleri, bizim köklerimizle temasa geçmemizi sağlayarak, onlardan ilham almamıza ve kendi kişisel Mısır’larımızdan-esaretlerimizden- kurtulmamız için bizi harekete geçirmeye yardımcı olacaktır.
Matza - Hiçbir kırığı olmayan üç adet matsa, üzeri örtülü olarak tepsiye yerleştirilir.
Neden Matza? Atalarımız Mısır’da köleyken de ekmek yerine; işlerini zamanında yetiştirebilmeleri için, pişirmesi ve yemesi çok az zaman alan ve uzun süre tok tutan bir tür matsa yiyordu. Kölelikleri süresince yedikleri “ha lachma anya-fakirlik ekmeği” matsayı, Mısır’dan özgürlüğe doğru aceleyle çıktıklarında da yediler. Ancak hazırladıkları hamurun mayalanmasını bile beklemeden Mısır’dan çıkışta; yenilen matsa farklı olarak; artık ‘özgürlük ekmeği’ idi.
Neden üç tane? En üstteki ve en alttaki, lehem mişne- atalarımız çöldeyken Şabat ve bayram günlerinde gökten gelen çift porsiyon manna’yı temsil eder. Ortadaki matsa ise, Pesah’ta matsa yeme mitsvasını temsil eder.
Karpas - Kereviz, maydanoz, turp yaprağı-ve tuzlu su veya Kaşer Lepesah sirke.
Neden? Öncelikle masadaki çocukların ilgisini çekip soru sormaya yöneltmek amaçlıdır. Bu otlar, o dönemdeki Yahudilerin düşük spiritüel seviyesini, tuzlu su veya sirke, Mısır’da Yahudilerin döktükleri ter ve gözyaşını simgeler. Kereviz veya maydanozu tuzlu suya batırıp salladığımızda gözyaşı görüntüsü verir.
Maror - Acı otlar.
Neden? Acı otlar bize atalarımızın Mısır’da çektiği acıları anımsatır. Acı otlar için ülkemizde marul kullanılır. Marulun özelliği, tatlı olarak başlayıp, sonlara doğru acılaşmasıdır. Yahudilerin Mısır’da yaşadıkları ilk zamanların tatlı olmasını, fakat sonunda zorluk ve acıya dönüşmesini simgeler.
Haroset - Ezilmiş elma, kuru üzüm, tarçın, hurma ve kırmızı şaraptan oluşan karışım.
Neden? Haroset, çamuru andırdığı için Firavun’un İsrailoğulları’na hazırlattığı inşaat harcını simgeler. Atalarımızın maruz kaldığı zorlu esaret günlerini hatırlatır. Ancak haroset yenildiği zaman, alınan hoş tat, özgürlüğün tatlılığıdır. Haroset, aynı zamanda bilgelerin Tanrı ile İsrailoğulları arasında var olan ve kurtuluşu getirecek olan aşkı anlatan Şir Aşirim’den “ ..Elma ağacı altında uyandırdım seni..” (8:5) bölümünü simgeler. Bu sebeple, haroset’i, Şir Aşirim’de sözü geçen elma, nar, incir, hurma, üzüm, ceviz, tarçın, şarap ile yapma geleneği vardır. Haroset yemek, geleneksel olduğu için beraha söylenmez.
Zeroa - Yanmış kuzu kolu.
Neden? Bet-Amikdaş’ta kurban olarak sunulan kuzunun anısınadır. Bunu yemeyiz, çünkü günümüzde Bet Amikdaş yoktur.
Bunun yanında, zeroa,‘kol’ anlamına gelir ve Tanrı’nın, İsrailoğulları’nı, “güçlü bir el ve uzanmış bir kolla” kurtarışını hatırlatır.(Şemot 13:3)
Betsa - Haşlanmış katı yumurta.
Neden? Pesah, Şavuot ve Sukot’ta Bet-Amikdaş’ta sunulan Hagiga-bayram kurbanı anısınadır.
Diğer bir inanışa göre yumurta yaşam döngüsünü, yeniden doğuşu simgeler. Pesah da Yahudi milletinin doğuşudur.
Başka bir yoruma göre, yumurta yas işaretidir. Yasta olan bir kişi, cenazeden sonra ilk olarak yumurta yer. Seder’deki yumurta, bize, özgürlüğümüzü kutladığımız bu günde, Bet-Amikdaş’ın yıkılışının yasını tuttuğumuzu hatırlatır.
Burada dikkat çeken, sederin ilk akşamının her zaman Tişa BeAv (Bet- Amikdaş’ın yıkıldığı gün) ile aynı güne denk gelmesidir. (Bu yıl seder ilk akşam 14 Nisan Pazartesi akşamı-bu yıl Tişa BeAv 4 Ağustos Pazartesi akşamı)
Dikkat!! Kereviz, marul, maydanoz vb tarzı toprakta yetişen sebzelerin içlerindeki olası minik böceklerden tamamen temizlenebilmesi için 1-2 saat kaşer sirke veya tuzlu suda bekletilmeleri gerekir.
AGADA KİTABI-ANLATI
Tanrı’nın Tora’daki “Veigadta levinha- Oğluna anlatacaksın” buyruğu gereğince, ‘Pesah’ öyküsünün anlatılmasından esinlenerek adlandırılmıştır.
1) Kadeş-Kiduş okunur. Birinci bardak şarap, sola yaslanarak içilir. İkinci bardak şarap doldurulur.
2) Urhats-Eller duasız olarak yıkanır.
3) Karpas-Kereviz, maydanoz veya turp yaprağı gibi bir ot, tuzlu su/ Kaşer Lepesah sirkeye batırılıp Aadma-berahası söylendikten sonra çok az bir miktar yenir. (ve beraha söylerken daha sonra yenecek marul da akılda tutulur)
4) Yahats-Üç matsadan ortada olanı bölünür, yarısı Afikoman -son lokma- için saklanır.
Afikoman nedir? Bir yoruma göre, atalarımız esaret günlerinde o kadar yoksuldular ki, bir öğün sonra yiyecek olup olmayacağından emin olamıyorlardı. Bunun için ekmeklerinin bir kısmını saklıyorlardı.
Başka bir yoruma göre de, çocukların ilgisini son ana kadar uyanık tutmak içindir.
5) Magid-Mısır’dan çıkış öyküsünün anlatılması. Masadaki en küçük kişinin ‘Dört Soru’yu sormasıyla başlar: Ma Nishtanah-Bu gece neden farklı? Dört sorunun cevabı da aynı şekilde başlar: “Diğer bütün gecelerde…”
Magid’in sonunda, ikinci bardak şarap, sola yaslanarak içilir.
6) Rohtsa-Netilat Yadayim-Yemekten önce, eller, dua edilerek yıkanır.
7) Motsi-Hamotsi duası edilir.
8) Matsa-Matsa duası edilir ve sola yaslanarak kişi başı en az 1 plaka Matsa yenilir.
9) Maror-Harosetle birlikte marul yaprağı sola yaslanmadan yenir.
10) Koreh-Sandviç-matsa, otlar ve haroset bir sandviç haline getirilir, sola yaslanarak yenir.
11) Şulhan Oreh- Bayram yemeğinin yenmesi.
12) Tsafun-Ortadaki matsadan ayrılmış Afikoman’ın yenmesi. Afikoman, bir yoruma göre, Seder’de yenilen son yemek olan Pesah sunusunun anısına, sola yaslanarak yenir. Başka bir yoruma göre, ağzımızda son olarak matsanın tadı kalsın diye en son yenir. Bundan sonra artık son iki bardak şarap ve sudan başka bir şey yenilip içilmez.
13) Bareh-Birkat Amazon-Yemekten sonra, üçüncü kadeh şarapla şükür ve kutsama duası yapılır ve berahadan sonra, sola yaslanarak içilir. Dördüncü bardak şarap doldurulur. Beşinci bir bardak Peygamber Eliyahu Annavi için Seder masasına yerleştirilir. İnanışa göre, Eliyau Anavi; Maşiah’ın geldiğini, bir Pesah akşamı anons edecektir. Bu noktada Eliyau Anavi’nin içeri girebilmesi için sokak kapısı açılır.
14) Allel-Şarkılar ve ilahiler eşliğinde dördüncü bardak şarap içilir.
15) Nirtsa-Kabul. Yapılanların Tanrı tarafından kabulü ve kurtuluşun başlangıcı olması dileğiyle dua ve ilahiler söylenir. Seder’in sonu.
NEDEN 15?
Seder’deki 15 bölüm, Teillim’de Basamak Şarkıları olarak adlandırılan 15 Mezmur’u simgeler. Aynı zamanda Bet Amikdaş’ta Levi’lerin durup Tanrı’ya methiye şarkıları söyledikleri basamakları ve Tanrı’nın Dayenu şarkısında Yahudilere iyilik bağışladığı 15 olayı simgeler.
Not: Bazı Agada kitapları Motsi ve Matsa’yı tek bölüm olarak alır ve Seder’i 14 bölümde tamamlar ki bu yorum da doğrudur.
