İsrail’de Even Yehuda’daki Amerikan okulunun öğrencileri Terezin Temerküz Kampı’nda çocukların oynadığı ‘Brundibar’ operasını yıllar sonra yeniden sahnelediler. Terezin’deki gösterimlerde rol almış bir Holokost kurtulanının katılması etkinliğe daha da anlamlı bir boyut kattı
Terezin’deki çocukların, Nazi temerküz kampındaki Yahudi tutukluların yaşam koşullarını gözlemlemeye gelen Kızıl Haç delegasyonu karşısında sahneledikleri oldukça duygusal opera, İsrail’de ilk kez nisan ayı başlarında Even Yehuda’da bulunan Walworth Barbour American International School’daki öğrenciler tarafından yeniden sahnelendi.
Ne yazık ki, operayı sahnelemelerinden iki hafta sonra Terezin çocukları gönderildikleri ölüm kampında öldürüldüler. Söz konusu ‘Brundibar’ adlı opera Yahudi besteci Hans Krasa ile yazar Adolf Hoffmeister tarafından 1939 yılında işgal altındaki Çekoslovakya’da kaleme alınmış ve ilk kez bir Yahudi yetimhanesinde sahnelenmişti. 1943 yılında Terezin Temerküz Kampı’na gönderilen Hans Krasa orada operayı çocuklarla birlikte 55 kez sahneledi.
Brundibar yeniden doğdu
Terezin’de bulunmuş Holokost kurtulanları bu operayı 1990’lı yıllarda yeniden canlandırmayı başardılar; ‘Brundibar’ Almanya, Avusturya, Çek Cumhuriyeti ve Güney Afrika’da birçok kez sahnelenme olanağını buldu.
Even Yehuda’daki Amerikan okulunun (Walworth Barbour American International School) müzik koordinatörlüğünü yapan Frannie Goldstein şans eseri öğrendiği bu tarihi eseri öğrencileri ile birlikte sahnelemeye karar verdi. Uzun araştırmalar sonrasında Goldstein, orijinal prodüksiyonda yer almış, Terezin Temerküz Kampı’ndan hayatta kalabilmiş ender kişilerden biri olan ve günümüzde yaşamını ABD’de sürdüren Ella Weissberger’in izini buldu. Geçtiğimiz ağustos ayında Frannie Goldstein duygusal bir Terezin gezisi sırasında 83 yaşındaki Ella Weissberger ile buluştu. Bu buluşmadan bir ay kadar sonra Weissberger, ‘Brundibar’ın provalarına başlayan çocukları motive etmek ve yönlendirmek üzere İsrail’e gitti.
Nisan ayı başında sahnelenen operada rol alan çocuklar okulun ABD, İrlanda, Kore, Güney Afrika ve İsrail’in Arap kenti Shfaram’dan gelen öğrencileriydi. Ella Weissberger’in de hazır bulunduğu gösteride izleyiciler arasında ABD’nin İsrail Büyükelçisi Dan Shapiro ve Eğitim Bakanı Shai Piron da vardı.
Führer Yahudilere bir kent veriyor
Bir çocuk operası olan ‘Brundibar’ Çekoslovakya’da 1938’de hükümetin düzenlediği bir yarışma vesilesi ile bestelenmiş, ancak yarışma siyasi gelişmeler nedeniyle iptal edilmişti. İlk gösterilerinin Yahudi yetimhanesinde düzenlenmesinin ardından, ‘Brundibar’ın Terezin’deki ilk gösterisi 1943’ün 23 Eylül günü gerçekleşti. Ertesi yıl 55 kez sahnelenen çocuk operasının en önemli gösterisi Kızıl Haç gözlemcileri karşısında gerçekleşen performanstı.
O yıl ‘Brundibar’, Nazi propagandası olarak filme çekildi. Filmin adı; “Der Führer Schenkt den Juden Eine Stadt” (Führer Yahudilere bir kent veriyor) idi. Filmin tamamlanmasından kısa süre sonra besteci Krasa dahil, müzisyenler ve rol alan tüm çocuklar Auschwitz’in gaz odalarında yaşamlarını yitirdiler.
Opera korosunda yer alan ve Holokost’tan sağ çıkan Zuzana Justman’ın yönettiği “Voices of the Children” adlı belgesel ‘Brundibar’ın anısını canlı tutmaya yönelik diğer bir girişim. Terezin’deki gösterilerde kedi rolünü oynayan Ella Weissberger de bu filmde yer almakta. ‘Brundibar’ operası, 2009’da Hilary Helstein’ın yönettiği ‘As Seen Through These Eyes’ adlı diğer bir belgesele de konu oldu. Bu filmde Weissberger operanın bazı ayrıntılarını anlatırken, çocukların sadece sahnedeki performansları sırasında sarı yıldızlarını çıkarmaya hakları olduğuna değinmekte.
Finaldeki zafer şarkısı
2003 yılında opera Maurice Sendak’ın illüstrasyonları ile Tony Kushner tarafından resimli bir kitaba uyarlandı. Sendak, operanın simgeselliğini Brundibar karakterine Hitler bıyığı takmakla yansıttı. Bu kitap, New York Times Book Review tarafından 2003’ün en başarılı 10 illüstrasyonu arasına seçildi.
Aynı yıl opera Maurice Sendak yönetmenliğinde Tony Kushner librettosuyla Chicago Opera Theater’da sahnelendi. Bu tarihten günümüze dek ‘Brundibar’ ABD’nin farklı sahnelerinde sahnelenmeye devam etti.
Even Yehuda’daki Walworth Barbour American International School öğrencileri nisan ayı başında ‘Brundibar’ı altı kez sahnelediler. Terezin’deki orijinal performansta kedi rolünü canlandıran Ella Weissberger provalar sırasında öğrencilerle sohbet etti, onları yönlendirdi. Hatta her gösteride de hazır bulundu. Altı gösteriden bir tanesi 2 Nisan günü gerçekleşti. Bu duygusal açıdan çok özel bir gösteriydi. Ella Weissberger ile 13 Holokost kurtulanı gösterinin son bölümünde sahnedeki çocukların yanlarında yerlerini aldılar, finaldeki zafer şarkısını çocuklarla birlikte seslendirdiler.
