Yom Aşoa’dan birkaç gün önce, İsrail Milli Eğitim Bakanlığı tartışılacak bir kararla Holokost konusunu yuvaların müfredat programına dâhil edeceğini açıkladı. İsrail’deki durum bir yana, Diaspora Yahudileri söz konusu olunca Nazi zulmünü öğrenme yaşı kaç olmalı peki? Yanıt hangi yaş aralıklarına tarihin bu karanlık döneminin ne kadarlık boyutunun verilmesinde yatıyor
İsrail’de Milli Eğitim Bakanlığı önümüzdeki yıl yuva çocuklarına Holokost eğitiminin verilmeye başlanmasına karar verdi. İçlerinde eğitmenler, danışmanlar ve psikologların bulunduğu Milli Eğitim Komitesi ve Yad Vaşem Holokost Müzesi’nden bir grup uzmanın ortak çalışmasıyla hazırlanacak ‘On the Paths of Memory / Hatıranın Yollarında’ adlı program, yuvadan liseye kadar Holokost eğitiminin nasıl verileceğine kılavuzluk edecek. Programın müfredata alınmasının başlıca sebebi Holokost eğitiminin, ayrı yaş aralıklarının duygusal ve idraksal kapasitelerine uygun şekilde verilmesini sağlamak. Eğitimin yuvadan başlamasının sebebi ise İsrail’de Yom Aşoa etkinlikleri kapsamında, iki dakikalık sirene ve çeşitli matem törenlerine maruz kalan ufak çocukların meraklı sorularına, doğru ve güvenli şekilde bir açıklama getirebilmek.
Mevcut sistemde Holokost tarih derslerinde on birinci sınıfta öğretiliyor. Öğretmenlerin yeterince yönlendirilmemesi sebebiyle, büyük yaştaki çocukların bile, zaman zaman karşılaştıkları Soykırım görüntülerini sindiremeyerek, psikolojik sorunlar yaşadığı oluyor.
Yuva çocukları söz konusu olunca ise durum çok daha kritik. Üç, dört ve beş yaşların aralarında gelişim açısından oldukça büyük bir fark olduğu düşünüldüğünde bu grubun bir arada yuva çocukları olarak sınıflandırılması bile başlı başına bir sorun. Bakanlık bu konuda, takdiri sınıfının düzeyini bilen öğretmene bırakacak. Programa göre yuvada Holokost’tan, Yom Aşoa ve ardından gelen iki gün olarak toplam üç gün bahsedilecek. Öğretmenlerin kullanacakları görseller veya tanımlamalar çocukları korkutabilecek Nazi vahşetini kesinlikle içermeyecek. Anlatılarda ön planda Yahudi ve Yahudi olmayan kahramanların sergiledikleri cesaret ve iyilik gibi erdemler tutulacak. Olayların çok uzak bir yerde ve çok uzun zaman önce geçtiğinin üzerine basılacak. Bir anavatanları oluşunun önemi çocuklara ufak yaştan aşılanmış olacak.
Bu noktada hükümetin gerçek niyetinin eğitim mi yoksa milliyetçilik çıkışlı mı olduğu yönünde ideolojik tartışmalar alevleniyor. Sol eğimli kesim hükümeti işin pedagojik boyutunu tartışmayı bir kenara bırakıp beyin yıkamak ile suçluyor.
İsrail’deki politik tartışmaları bir kenara bırakıp Holokost’un çok da uzakta geçmediği yerlere dönecek olursak, Avrupa’daki Yahudi çocuklar içinde bulundukları geniş toplumda korku ve nefret hisleriyle mi yaşayacaklar sorunsalı karşımıza çıkıyor.
İsrail’de Holokost eğitiminde nereden nereye?
1961’de savaş suçlusu Nazi Adolf Eichmann’ın yakalanmasına kadar İsrail’de okullarda Holokost öğretilmiyordu. Bu olaydan sonra İsrail halkında Holokost bilincinde köklü değişiklikler baş gösterdi ve konu eğitim sisteminde yer edinmeye başladı. 1982’de Holokost eğitimi okullarda zorunlu ders haline geldi. 1988’de Holokost kurtulanı Profesör Yehuda Elkana Haaretz gazetesinde ‘Unutmanın Gerekliliği’ adında bir makale yayınladı.(1) Aynı dönemlerde İsrailli lise öğrencileri Polonya’ya ‘March of The Living-Yaşam Yürüyüşü’ turlarına gitmeye başladı. Ölüm kamplarında dehşet verici görüntülere maruz kalmak için lise çağının çok erken olduğu tartışılmaya başlandı. Öte yandan bu gezilerin Holokost’u anlamak adına kattığı faydanın eşsiz olduğu savunuldu. 90’ların sonunda gezilerin gençler üzerindeki bilişsel ve duygusal etkisinin ölçümlendiği psikolojik çalışmaların sonuçları çıkmaya başladı. Sonuçlar nadiren katılımcıların hayatın temel varsayımlarını sorguladıkları ve varoluşsal sorunlarla baş etmede zorluklar yaşadıklarını ortaya koydu.(2)
‘En erken’ ne kadar erken?
Yıllar geçtikçe Holokost kurtulanlarından hayatını kaybedenlerin artmasıyla, Holokost’un anısını daha anlamlı ve yakışır şekilde canlı tutmanın gerekliliği belirdi. Bu baskı Holokost eğitiminin içeriği ve öğrenme yaşının erkene çekilmesi bağlamında İsrail’de olduğu gibi Diaspora Yahudilerinde de ikilemlere yol açıyor. Ailel er bir yandan çocuklarını bu vahşet dolu içerikten korumak isterken, Holokost anısını da yılların geçmesiyle kaybolacağı korkusuyla aynı tutkuyla korumak istiyorlar.
Farklı kişisel inançlardan, tecrübelerden ve eğilimlerden dolayı fikir birliğine ulaşmada zorlanılan ‘uygun yaş’ın belirlenmesinde üç grup yaklaşım söz konusu.(3)
BİRİNCİ GRUP çocukluk döneminin titizlikle korunması gereken bir zaman olduğunu söylüyor. Bu düşüncedekiler, dünyanın görebileceği bu en acı trajedinin, henüz karmaşıklığını kavrayamayacak meraklı ve saf zihinlere tanıştırılmamasından yana.
İKİNCİ GRUP Holokost’un çocuklara basitleştirilmiş versiyonu ile öğretilmesini savunuyor. Eğitim teorisyeni Jerome Bruner, her bilginin her yaştan çocuğa uygun bir biçimle aktarılabileceğini söylüyor. Çocukların, Holokost konusu ile tanıştırılmadan önce döneme hakim olmuş önyargı, ırkçılık, ayrımcılık gibi kavramlardan haberdar edilmesinin aniden dehşete düşmelerinin önüne geçebileceği düşünülüyor. 25 yılı aşkındır Holokost üzerine eğitim danışmanlığı yapan ve müfredat hazırlayan New York Yeshiva Üniversitesi profesörü Karen Shawn’a göre çocuklar ancak bu tip ‘Holokost eğitimine giriş faaliyetleri’nden sonra gerçek tarihle yüzleşmeye başlayabilir.(4) Shawn çocukların bu yüzleşmeden önce erişkinlerin doğru ile yanlışı ayırt edebileceklerine ve şiddet dürtülerini kontrol altına alabileceklerine inanabilmeleri gerektiğini söylüyor.
ÜÇÜNCÜ GRUP Holokost’un ufak çocuklara basitleştirilmeden ve trajik içeriği duygusal olarak minimize edilmeden öğretilmesinde bir sakınca görmüyor. Bu fikri savunanlar çocukların Holokost’u rastgele bir televizyon programından veya yeterince duyarlı olmayan birinden duymaları yerine, dikkatli ve bilinçli bir öğretmenden ya da ebeveynlerinden öğrenmelerinin daha yerinde olacağı fikrini öne sürüyorlar. Holokost kurtulanı olan yazar ve eğitmen Batsheva Dagan hiçbir sırrın saklı kalmadığı ve bilgiye erişimin sınırsız olduğu bu çağda, çocuklara zaten öğrenecekleri bir konuda yönlendirme yapmanın faydalı olacağını söylüyor(5).
Bu üç yaklaşım birbirlerini dışlar görünse de aslında her biri belirli yaş aralıklarına atfedilirse Holokost’u öğrenme yaşının belirlenmesinde yol kat edilebilir.
Çocuk hangi yaşlarda Holokost ile ilgili korumalı bölgeden çıkıp hassas bir karşılaşmaya ve oradan tam yüzleşmeye geçebilir?
‘Teaching Young Children about the Holocaust/ Küçük Çocuklara Holokost’u Öğretmek’ kitabının yazarı Simon Schweber’in yaptığı bir çalışmada, resmi okul müfredatı kapsamında Holokost eğitimi alan 3. sınıf çocukların bu eğitimi mümkün olsa daha ileriki bir yaşta almayı tercih ettikleri ortaya çıkmış. Bu ampirik veriden yola çıkarak yuvadan 4.sınıfa kadar olan çocuklara ‘Holokost’a hazırlık eğitimi’ kapsamında farklılıkları kabullenme, acı çekenlere yardım, görünüşe göre yargılamama, eleştirel düşünme, Yahudi mitzvaları gibi genel insani değerlerin verilmesi öneriliyor. 5. sınıftan önce kesinlikle Holokost’un doğrudan anlatılmaması ve hatta 5. ve 6. sınıfta Holokost’un sadece kurtarma, direnme gibi savaşın çirkinliğini arka plana iten boyutlarına vurgu yapılması tavsiye ediliyor. Holokost’un derinliğine anlatılması ise grup olarak dinlediklerinde zalimliğin boyutu karşısında hayrete düşecek ve sonuçları hakkında tartışabilecek düzeye geldiklerinde, en az Bar-mizva/Bat-mizva çağında (7. ve 8. sınıf) uygun görülüyor.
Son tahlilde…
İyilikle kötülüğü sezgisel olarak çok ufak yaşlarda ayırt edebilen çocukların içindeki minik filozoflara seslenmekten korkmadan genel ahlaki kurallarının verilmesi ve yaşlarına uygun olarak Holokost’u tüm çıplaklığı ile geleceğin gençlerine aktarmak önemli bir görev. Bu görevin önemi maalesef sık sık karşılaşılan Holokost inkârcılığı ile mücadelede de söz konusu. Henüz bu hafta California Rialto Ortaokulu 8.sınıf öğrencilerine Holokost’un tarihte gerçek bir olay mı yoksa dünya kamuoyunun duygularıyla oynayıp kazanç sağlamak için politik bir dolap mı olduğu hakkında münazara hazırlama ödevi verildi. Tek başına bu örnek bile, tüm acı gerçekleriyle Holokost konusuna hakim olma yaşının üst sınırının 12-13 olduğunu göstermeye yeterli.
1 http://www.tikkun.org/tikkundaily/2014/04/23/the-crisis-in-israels-holocaust-education/
3 Teaching Young Children about the Holocaust http://website.education.wisc.edu/sschweber/pub_pdfs/bookchap2.pdf
4 http://www.haaretz.com/jewish-world/jewish-world-features/1.587655
5 http://en.auschwitz.org/m/index2.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=70&Itemid=22
