Para ve banka 101

Mevduatı bulunan ve kredi arayan iki farklı tarafın eşit olmayan durumları bankalar gibi kurumlar kolaylaştırır. Bankacılık ödünç ve saklama işlemlerinde ortaçağda tarafların birbirlerine verdiği sertifika ve sözleşmeler ile İtalya’da başlamıştır.

Bankacılık

Bankacılık ise finansal hizmetler sektörü içinde tasarrufların birikimler üzerinden yatırımlara dönüşmesi açısından önemli bir başlıktır. Mevduatların kredi mekanizması ile yatırımlara, yatırımların istihdama, sosyal güvenlik primlerine ve vergiye, istihdamın ücretler vasıtası ile tüketime yönlenmesi ile ekonomik canlılık gelir. Benzer şekilde, para piyasası dışında sermaye piyasası ürünleri ile yine işletmelere sermaye, dış finansman kaynağı imkânı yaratması da aynı sonucu doğurur. Nitekim 2008’den bu yana başta Amerikan Merkez Bankacılığı Sistemi FED ve Avrupa Merkez Bankası ECB olmak üzere Bank Of England, Bank of Japan gibi büyük merkez bankalarının para politikalarını düşük faiz, bol likidite kanalına yönlendirmeleri de bu yüzdendir. Ucuza fon bulan bankacılık sisteminin işletmelere arz gelişimi için kredi aktarması, tüketici kredileri ile mal piyasasında talep yaratılması imkânının sağlanması istenmiştir. Ancak, maalesef Avrupa’nın resesyon (ekenomik durgunluk) seviyesinde olması, Amerika’da enflasyon, işsizlik, kapasite kullanım oranları gibi verilerin halen istenilen hızda düzelme göstermemesi, merkez bankalarının bu para politikalarının işlemediğini teyit etmekte dünya ekonomisi açısından. Düşen petrol fiyatları da global talebin düşüklüğü ve ekonomik yavaşlamayı teyit etmekte. Bunun sebebi ise, global bankacılık sistemine pompalanan likiditenin (para arzının) bu mekanizmaya değil de, Paranın Yansızlığı doktrini kapsamında üretim, tüketim yerine bankalarca sermaye piyasalarına ve yüksek getirili fakat riskli finansal yatırım enstrümanlarına kaymasıdır.

Modern bankacılığın başlangıcı

Bankacılığa geri dönersek; modern bankacılığın İtalya’da Medici ailesi başta olmak üzere, banko arkasında saklama ve faiz verme işlemlerini yapan tüccarlar tarafından başlatıldığı kaynaklarda belirtilir. Ticaret yapanlar veya mallarını, paralarını geçici olarak birilerine bırakmak zorunda kalan seyyahlar bankoda bir sözleşme yaparak yani banko sahibinden borç senedi hükmü taşıyan sözleşme metnini alarak mallarını emanet etmekte, ödünç vermektedir.

Bankaların bilançosunun pasifinde ödünç paralar ve bloke hesaplar, uzun vadeli alınan krediler, aktifinde ise geçici verilen paralar yani krediler bulunur. Kamu finansmanı için verilen ödünç paralar istisnai durumlar dışında Menkul Kıymet kalemi altında görülür. Bankaların gelir tablosunda iki önemli kalem vardır. Faiz ve dışı gelirler. Bankaların kâr etmesi, para kazanması, gelir elde etmesi kötü bir şey değil, güçlü bir bir ekonominin temel şartıdır. Tabii bu, ücret ve komisyonlar ile kredi faizlerinin verilen hizmetle doğru orantılı ve makul seviyelerde ve başlıklarda olması şartı ile bu senaryo geçerlidir. BDDK’nın yeni taslağı kapsamında bankacılık hizmetlerine uygulanan ücret, komisyonlar 20 kalem ile sınırlanacak. Kredi kartlarında benzer şekilde Cari Açığın kontrolü ve tüketicinin korunması amaçlı yapılan düzenleme ile beraber bankaların faiz dışı gelir kalemlerinde önemli bir kontrol mekanizması oluştu. BDDK verilerine göre ücret, komisyon kalemlerinin bankaların toplam gelirlerine oranı yüzde 13,4. Yani, dünya örneklerine göre kıyaslandığında hayli düşük bir oran. Sebep sonuç ilişkisine bu köşemizde ileride bir gün ayrıca değiniriz.

Faizler yükseldiğinde bankalar daha fazla kâr eder algısı için ufak bir bilgi notu eklemekte fayda bulunmakta. Bu bankanın bilançosuna göre değişkenlik gösterebilir. Yani, bankanın pozisyonuna göre faiz artışında kar etmek gibi zarar etmek de mümkün olabilir.

Bankacılık sektöründeki son veriler

Ülkemizde bankacılık sektöründeki son verilere Ağustos sonu itibarı ile özetle bakarsak **;

Bankacılık sektörünün bilanço büyüklüğü 811 milyar dolar olarak 820 milyar dolar olan yıllık GSYİH’ya çok cüzi bir farkla eşit sayılacak durumda. Ancak, GSYİH ile beraber kredi odaklı bu hızlı büyüme, düşen faizler nedeni ile sermaye ve aktif karlılığı oranlarında kendini düşüş yönlü göstermeye devam ediyor. Yani, bankacılık sistemi mutlak değer olarak yüksek kâr rakamları açıklasa da, aktifindeki kredi ve menkul kıymetlerin karlılığı düşüyor,  sermayedarın kâr beklentisi enflasyon ile kıyaslandığında düşük seviyelerde. Buna rağmen, bir bankanın gücünü gösteren önemli göstergelerden biri olan Sermaye Yeterlilik Rasyosu (SYR), sektörümüz ortalaması dünyadaki birçok ülkenin üzerinde yüzde 16,26 ile Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) Basel Komitesi’nin belirlediği standart yüzde 8’in iki katı. Ücret / Komisyon gelirlerinin işletme giderlerine oranı yüzde 66,21 ve Faiz Dışı Gelirler / Faiz Dışı Giderler rasyosu yüzde 97,97. Sektörün kârı 16.657 milyon TL olarak oluşmuşken, sermaye kârlılığı yüzde 20 üzerindeki seviyelerinden yüzde 12,5’a ve aktif karlılığı yüzde 2,5 seviyelerinden yüzde 1,7’lere gerilemiş durumda.

** BDDK Türk Bankacılık Sektörü İnteraktif Aylık Bülten, http://ebulten.bddk.org.tr/ABMVC/

Bankacılıkta bilinmesinde fayda olan başlıklar

 --- BDDK üst kuruluş olarak yetkili merciidir.

 ---TMSF bireylerin tasarruflarını (sadece mevduat hesabı) 100.000 TL’ye kadar güvence altına alıyor.

 ---Geçerli son kanun 5411

 ---Zamanaşımı işlemlerde 10 yıl. Evrakları saklama süresi de aynı.

 ---Haklarında repütasyonu zedeleyecek haber yapılamaz, banka ismi veya anlamına gelecek durumlar banka olmayan firma ve şahıslarca kullanılamaz.

 ---Bir kredi geri ödemesinde öncelikle faizler tahsil edilir, eşit taksitli bir kredi kapaması veya erken ödemesinde, örneğin mortgage kredisi, kullanıcı kârlılığı açısından bu olguya dikkat edilmesinde fayda var.

 ---Mevduatta ve hazine bonosunda stopaj var. Mevduatta tasarrufları özendirmek için vadeye göre yüzde 10 ve yüzde 15 arasında değişkenlik arz ediyor.

 ---Tüketici kredilerinde mortgage hariç yüzde 15 KKDF var. Ayrıca yüzde 5 BSMV alınıyor. BSMV ücret ve komisyonlar üzerinden de geçerli.

 ---Bankalar 5411 ve MASAK kapsamında müşteri hesap ve işlemleri için gerekli bilgi ve belgeleri almak, müşteriler de vermek zorundalar.