Gizlenenin açığa çıkışı: Purim

Purim Şuşan ise 5-6 Mart Perşembe ve Cuma günleri...

Purim olayları, Birinci Bet Amikdaş’ın yıkılışından sonra meydana gelir. Bu dönemlerde Yahudilerin işledikleri birçok günah neticesinde, Tanrı artık açık ve görülür şekilde mucize yapmayı bırakır, mecazi olarak Yüzü’nü gizler. Artık Tanrı’nın Varlığı’nı açıkça göstermesinden mahrum olan Yahudiler, kendilerini Cennetteki Babaları tarafından terkedilmiş hissederler. Oysaki Purim olayları onlara, gerçeğin bunun tam tersi olduğunu gösterir. Tanrı bu aralar Yüzü’nü gizliyor olsa da, onları hiçbir zaman terk etmemiştir, hiçbir zaman da terk etmeyecektir. Yahudiler, Purim olayları ile Tanrı’nın yönteminin ne olduğunu anlar. Aynen bir babanın her zaman çocuğunun ‘yanında’ durması gibi, Tanrı da sendelediklerinde onları tutup desteklemek için her zaman  O’nun çocuklarının yanında olacak ve Yahudilere hem tek tek hem de bir bütün olarak her an ve daima yol gösterecektir.

Purim’de Tanrı’nın İsrailoğulları’nı, doğal gibi görünen olayların arkasında gizlenen mucizelerle kurtarması ile birlikte, Yahudilerin de Sözlü Tora’yı  istek ve sevgiyle kabul etmeleri kutlanır*.

PURİM'E ÖZGÜ DÖRT MİTSVA 

Megilat Ester’in okunması

Megilat Ester, Purim olaylarının, bizzat kahramanları Ester ve Mordehay tarafından anlatıldığı deri parşömen üzerine yazılmış kitabıdır.

Megilat Ester1’in kelimelerinin anlamı, gizli olanın açığa çıkmasıdır. Tanrı, dünyanın doğal işleyişinin ve insanlara bahşedilen özgür iradenin içinde gizlenir ve İlahi Planı’nı adım adım gerçekleştirir.

Kadın erkek herkes Megila’yı kelime kelime dikkatle okumak/dinlemekle yükümlüdür.

Megila, Purim’in başladığı akşam (bu sene 4 Mart Çarşamba akşamı) ve sabah duasında (5 Mart Perşembe sabahı) beraha-dua söylenerek okunur. İkinci gün, Istanbul’un da dahil olduğu surla çevrili şehirler için Purim Şuşan’da aynı şekilde akşam (5 Mart Perşembe akşamı) ve sabah (6 Mart Cuma sabahı), bu sefer beraha söylenmeden okunur.

Megila okunurken, Yahudilerin tüm zamanlar için düşmanı olan Amalek’in soyundan gelen Aman’ın adı her geçtiğinde, sinagogdaki çocuklar ellerindeki ‘kaynana zırıltısı’ oyuncaklarını çevirerek, yetişkinler ise ayaklarını yere vurarak, onun adının duyulmaması, adının silinmesi adına bol gürültü çıkarırlar.

Matanot Laevyonim-İhtiyaçlı kişilere hediye

Purim’de en az iki ihtiyaç sahibine yiyecek/içecek/giyecek veya para olarak hediye gönderilir. Bu mitsva, Purim Bayramı’nda herkesin eşit şekilde neşelenmeye hakkı olduğunu vurgular.

Mişloah Manot- Öğün yollamak

Purim’de bir arkadaşımıza, pişirme/uğraşma gerektirmeyecek, yemeye hazır, en az iki çeşit yiyecek yollanır.

Gözlem Yayınları- Purim-Megilat Ester kitabında, Matanot Laevyonim ve Mişloah Manot’un sadece birer hediye olmadığı, çok daha derin anlamlar içerdiği anlatılır. Bu iki mitsva da, halkın birbirine duyduğu sevgiyi, birlik ve beraberliği simgeler. Burada, Aman’ın, Kral Ahaşveroş’a Yahudi halkını kötülerken, onlar hakkında söylediği: “İmparatorluğunuzun tüm eyaletlerinde, halklar arasına dağılmış, bölünmüş bir halk var 2” sözlerini yalanlarcasına, akranlar arasındaki sevgi ve bütünlük göze çarpar. Bu bütünlük, her zaman Yahudiler için hayati önem taşır. Halkın bütünlüğü, özellikle Purim Bayramı’nda daha çok vurgulanır. Çünkü Yahudileri yok olmaktan kurtaran, Ester ve Mordehay sayesinde Yahudi halkının kalplerinin sevgi ve bütünlük hisleriyle dolması ve tek bir amaç uğruna, tek bir kalp gibi hareket etmeleriydi.

Seudat Purim- Mişte- Purim ziyafeti

Seudat Purim, Adar ayının 14.günü başlayıp, 15 Adar’a kadar uzanabilen Tanrı’nın korumasının her zaman yanımızda olduğunun idraki ile neşelendiğimiz, keyiflendiğimiz,  şarap içtiğimiz bir ziyafet ve kutlamadır. Megila’nın genelinde Purim mucizesi ziyafetler ve davetler arasında gerçekleştiği için, hahamlar bu günde törensel bir ziyafet yapılmasını öngörmüşlerdir.

 Mordehay da, Yahudilere, 14 ve 15 Adar tarihlerini “ziyafet ve sevinç, herkesin birbirine öğünler gönderme ve yoksullara armağanlar (verme) günleri yapmaları talimatını verdi3”.

 Seudat Purim’den önce Tora öğrenme geleneği vardır.  Bu geleneğin çıkış yeri ise Megila’daki şu bölümdür: “ Yahudiler için aydınlık, sevinç, neşe ve şeref vardı4”.Tora bilgelerine göre ‘aydınlık’ Tora’yı simgeler.

PURİM'DE BAŞKA NE YAPILIR?

Zeher Lemahatsit Aşekel-Yarım Şekel’in anısına

Bet Amikdaş Dönemi’nde, Adar ayı boyunca tapınağa bağış amacıyla, 20 yaşını geçmiş her kişiden, yarım şekel bağış toplanırdı. Bu şekilde nüfus sayımı da yapılmış olurdu. Günümüzde, Roş Hodeş Adar-Adar ayının başlangıcından, Purim’de Megilat Ester’in okunmasına kadarki zaman sürecinde, ailedeki her birey için, yarım gümüş Şekel değerinde bir bağış yapılır.

Ek dua

Purim’de, Amida duasına ve Birkat Amazon5’a, Aman’ın Yahudileri yok etmek isterken Tanrı’nın bizi kurtarıp onları kendi kazdıkları kuyuya nasıl düşürdüğünü anlatan “Al Anisim” bölümü eklenir.

Kıyafet partileri

Purim’de eğlenceli ve yarışmalı kıyafet partileri düzenlenir.  Kıyafet değişikliğinin sebebi, bir yoruma göre, Tora’daki “Aster Astir Panay-Yüzüm’ü tamamen gizleyeceğim6” kısmıdır. Purim mucizelerinde aynen bu şekilde Tanrı’nın Eli ‘gizli’ olarak yer alır. Megila’nın hiçbir yerinde Tanrı’nın Adı’na rastlanmaz ve her şey doğal gibi görünen bir planın parçasıdır. Bunu hatırlamak için, kostümlerimizin arkasına ‘gizleniriz’.

Mavlaç şekeri ve tatlı

Purim’de kırmızı beyaz renkte ve çeşitli şekillerde yapılan ‘Mavlaç’ şekeri yenir,  ‘Amantaşen- Ozne Aman- Aman’ın kulakları’ adı verilen Purim’in geleneksel üç köşeli reçelli bisküvisi, Aman’ın üç köşeli şapkasını simgeler.

PURİM İLGİNÇLİKLERİ

Megilat Ester’de Tanrı’nın İsmi’nin geçmemesi

Tanah’ta Tanrı’nın İsmi’nin hiçbir şeklinin geçmediği tek yer Megilat Ester’dir. Megilat Ester’de Tanrı’nın İsmi’nin geçmemesi, Purim’in ana fikrini oluşturur. Tamamen doğal gibi görünen ve gelişen olaylar bile aslında Tanrı’nın İlahi Planı’nın bir parçasıdır. Tanrı, Pesah’ta yaptığı gibi açık olarak gerçekleştirdiği mucizelerin yanında, kendisini hiç göstermeden ‘Yüzünü gizleyerek’ yaptığı doğal mucizelerle de her zaman yanımızdadır, bizleri her daim korumakta ve kollamaktadır.

Allel Duası söylenmemesi

Pesah, Şavuot, Sukot ve Hanuka’da Ligmor-tam olarak; Roş Hodeş ve Pesah’ın ara günlerinde de Likro-yarım olarak söylenen Tanrı’ya şükran methiyeleri- Allel, Purim’de söylenmez. Bunun nedenleri:

1-Purim mucizesi İsrail dışında meydana gelmiştir.

2-Megilat Ester’in okunmasının amacı Tanrı’yı övmek olduğu için, Allel okumakla eşdeğerdedir.

3-Allel duası, “Tanrı’yı övün! Tanrı’nın hizmetkârları”diye başlar, ancak Purim zamanı atalarımız halen Ahaşveroş’un hizmetkârları idiler.8

DİĞER PURİMLER

Midraş’a göre, eğer insan herhangi bir mucizeye tanık olmuşsa, o günü Purim ilan edebilir. Bu şekilde, tarihte Yahudilerin çeşitli eziyetlerden ve kötülüklerden kurtulmalarını kutlayan Purim’lere rastlarız. ‘Tiberias Purimi’, ‘Vincenz Purimi’, ‘Rodos Purimi’, ‘ Bağdat Purimi’, ‘Ancona Purimi’ gibi.

Purim Şuşan

13 Adar günü, Yahudiler, kendilerini savunmak için bir araya geldiler ve onları öldürmek isteyen düşmanlarını yenilgiye uğrattılar.14 Adar’da da zaferlerini kutladılar. Başkent Şuşan’da ise savaş ve zafer 14 Adar’da gerçekleşti, bu yüzden Purim kutlamaları da 15 Adar’da yapıldı. Bu sebeple 15 Adar, (bu yıl 6 Mart Cuma) Purim Şuşan-Şuşan’ın Purim’i olarak anılır. Purim Şuşan, Yeoşua zamanında surlarla çevrilmiş olan şehirlerde kutlanır. İstanbul da bu kategoriye girer.

Yom KiPurim

Arizal, Yom KiPurim teriminin, “Yom KePurim-Purim Gibi Bir Gün” olarak da okunabileceğine dikkat çeker. Yahudi takviminde yılın en ciddi ve en spritüel günü, kendimizle yüzleştiğimiz sorguladığımız büyük oruç günü Yom Kipur ile eğlenceli, gürültülü, şamatalı Purim kadar, birbirine daha zıt iki gün nasıl birbirine benzeyebilir? Dahası;  Purim’in Yom Kipur’a değil, Yom Kipur’un, Purim’e benzetilmesi, Purim’i Yom Kipur’dan bile daha üstün bir noktaya koyuyor. Bu ilginçliği anlayabilmek için bu iki bayrama biraz daha yakından bakalım.

Teşuva yapmanın Tanrı’ya dönmenin, Tanrı ile bağ kurmanın iki yolu vardır: ‘korku ve saygı yolu’ ve ‘sevgi ve sevinç yolu’. Her ikisi de gereklidir ve Yahudilikte her ikisi de önemli rol oynar. Genel olarak Tora’daki yasaklar; korku ve çekinceyi, pozitif yükümlülükler ise sevgi ile Tanrı’ya ulaşma yolunu yansıtır.

Yom Kipur, yemek yeme, içme ve diğer fiziksel zevklerin yasak olması sebebiyle Tanrı korkusu ve çekincesini temsil eder. Kişi, hayatını durdurur, benliğinin fiziksel yanını tamamen yok sayar ve sadece spritüelliğe odaklanır.

Purim ise, ziyafetler, eğlenceler, hediyeler gibi fiziksel öğelerle kutlanır. Bu şekilde Tanrı’ya sevgi ve sevinç ile ulaşma yolu sağlar. Purim bize, sevgi yolu ile korku yoluyla olandan daha yüksek bir nitelikte Tanrı idrakinin mümkünlüğünü ve Tanrı’ya bu şekilde daha yakından bağlanılabileceğini gösterir.

Yahudiler; Yom Kipur’da tüm dünyevi zevklerden çekilerek elde ettikleri affın aynısına, Purim’de de ulaşırlar. Fakat Purim’de Tanrı ile yakınlaşma, farklı bir yolla gelir. Fiziksellikten uzaklaşılmaz tam tersine yemek, içmek, eğlenmek gibi görünüşte tamamen fiziksel olan, Tanrı’nın bahşettiği dünyevi zevkler tadılırken, bunları sağlayanın Tanrı olduğunun bilinci, Tanrı sevgisinden doğan coşku, ziyafet ve eğlencelerle Tanrı’nın Tek’liği ve Yüceliği kutlanır.

Yom Kipur’daki af, insanın melekleşmesi sayesinde gelirken, Purim’deki af, insanın, ‘insani özellikleri’ dâhilinde kutsal davranması ile gerçekleşir. Bu da insanın normal davranışını kutsallık düzeyine yükseltmesi anlamına gelir ki, bu Yom Kipur’da kendi doğasına aykırı davranarak elde ettiği aftan daha üstün bir seviyedir.

Dolayısıyla en coşkulu Purim kutlamaları sırasında bile ölçüyü kaçırmamak, kutsiyet sınırlarını zorlamamak ve Tanrı’nın Krallığı’nın boyunduruğunu üzerimize kabul ettiğimiz gerçeğine aykırı davranışlarda bulunmamak son derece büyük önem taşır9.”

1 Megilat Ester: Megila=gilui=açığa çıkmak Ester=hester=gizlenmiş

2 A.e (Aynı eser) 3:8

3  A.e  9:22

4 A.e   8:16

5 Birkat Amazon: Ekmek yenen öğünden sonra söylenen Tanrı’ya şükür duası

6 Devarim 31:18

7 Ezgiler Ezgisi Şir Aşirim’de de Tanrı’nın İsmi geçmez, ama 8:6’daki şarkıda bir kelime, ikiye bölündüğü zaman, Tanrı’nın daha nadir kullanılan ismini oluşturur: Yah

8 Arahin 10b

9 Megilat Ester-Gözlem s.28

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla, Every Person’s Guide to Purim, Days of Joy, Emanations, Inviting God In, Inside Purim, Glimpses of Light, Gateway to Judaism, Mitzvot (Gözlem), Megilat Ester (Gözlem), El Gid para El Pratikante (Gözlem),Yahudilik Ansiklopedisi(Gözlem), Sidur kol Yaakov (Gözlem)  kitaplarından, www.ou.org, www.chabad.org;http://lchaimweekly.org; www.jewishmag.com;  www.esra-magazine.com; sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır ve konu hakkındaki yorumların sadece bazılarını içerir. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.