Dört özel Şabat vardır ki, ne bir bayrama, ne Roş Hodeş’e, ne Hanuka, ne Purim’e denk gelmeseler bile, bu günlerde her Şabat okunan haftanın peraşasına ek olarak o Özel Şabat’ın peraşası da okunur.
Roş Hodeş Adar’dan önce (veya tam Roş Hodeş Adar’da) başlayan ve Şabat Şekalim, Şabat Zahor, Şabat Para ve Şabat Ahodeş’ten oluşan bu dörtlü seri, Pesah Bayramı’na hazırlık yolunda; Nisan ayının başlarına kadar uzanır. Şabat Ahodeş’ten önceki Şabat, ‘Şabat Para’dır. Bu yıl 14 Mart Cumartesi gününe gelen bu özel Şabat’ta, Tora’nın ‘Taase-Yap’ şeklindeki mitsvalarından olan, Para Aduma ile arınma mitsvası anlatılır ve bu şekilde Pesah ile ilgili hazırlıklar başlamış olur.
Para Aduma
Para Aduma*, Tora’da adı geçen, özel bir inek çeşididir. Bu inek kızıl renklidir ve Para Aduma ritüelinde kullanılabilmek için, aynı zamanda kusursuz, üç yaşından büyük, genç, doğum yapmamış, üzerine boyundurluk geçirilmemiş ve herhangi bir işte çalıştırılmamış olmalıdır. Ayrıca Bet Din tarafından, Tapınağın fonları ile Para Aduma ritüelini gerçekleştirmek için gerekli külleri hazırlamak amacıyla satın alınmış olmalıdır1.
Moşe Rabenu zamanında bir tane, Ezra zamanında bir tane ve İkinci Bet Amikdaş zamanında yedi tane olmak üzere tüm Yahudi tarihinde sadece dokuz adet Para Aduma görülür2. Onuncu Para Aduma’nın Maşiah zamanında geleceğine inanılır.
Para Aduma ritüeli
Bet Amikdaş zamanında, Pesah’ta Tapınağa kurban getirebilmek, Pesah kurbanından yiyebilmek için, kişinin ritüel uyarınca arınmış olması gerekmekteydi.
Para Aduma ritüeli, kişiyi ‘Avi Avot Atuma-En üst düzeyde ritüel kirlilik tuma kaynağı’, olan bir insan cesediyle temastan veya aynı odada bulunmaktan kaynaklanan kirlilikten, ‘tuma’dan kurtarmak için yerine getirilen ritüeldir. Bu ritüel, Tora’da belirtildiği şekilde, sedir dalı, zufa otu, kırmızı yün iplik eşliğinde yakılan kızıl bir ineğin küllerinin saf sularla karıştırılmasıyla gerçekleştirilir.
Ölü ile temastan oluşan ‘tuma’yı gideren tek yol olan Kızıl İnek seremonisini anlamak veya açıklamak mümkün olmasa da, bilgeler bazı anlamlı sembollere dikkat çeker:
“…herhangi bir kusuru olmayan, üzerine boyundurluk geçirilmemiş tamamen kızıl bir inek getirsinler… Koen, bir sedir dalı, bir zufa otu ve (bir miktar) kırmızı (yün iplik) alıp,(bunları) ineğin yanışına atsın3.”
Renk: İneğin renginin tamamen kızıl olması, şüphesiz ‘kan’ı çağrıştırır. Ölü ile temastan kirlenmiş olan kişi ancak kan ile arınma sağlar. Ancak ölüm, ölüm ile oluşan ‘tuma’yı temizleyebilir. Başka bir yoruma göre kırmızı renk, günahı simgeler.
Kusursuz: Kızıl İnek’in tamamen kusursuz olması gerekmektedir. Bu da, tuma olan olan kişiye, arınma ile verilen tertemiz, kusursuz bir yeni hayatı simgeler.
Üzerine boyundurluk geçirilmemiş: Seremonide kullanılacak Kızıl İnek’in üzerine hiç boyundurluk geçirilmemiş olması, hatta boyundurluk geçirilmeden bile herhangi bir işte çalıştırılmamış olması gerekir.
Yoruma göre, üzerine boyundurluk çıkmamış olması, Yahudi halkının Tanrı’nın Hâkimiyeti’ni tanımadaki eksikliklerini simgeler.
Sedir Dalı: Sedir ağacı; daimi olmanın, kalıcılığın sembolüdür ve Yeruşalayim’de kalıcı olması ümit edilen Bet Amikdaş’ın inşasında da bu yüzden sedir ağacı kullanılmıştır.
Başka bir yoruma göre, sedir ağacı, aromatik bir yapıya sahiptir. ‘Rahatlatıcı aroma’terimi, yakılan diğer sunuları tarif etmek için kullanılır. Bir sununun, Tanrı için ‘yatıştırıcı aroma’sının olması, bu sununun Tanrı tarafından tamamen kabul edildiğini sembolize eder.
Zufa otu: Zufa otu, arındırmayı sembolize eder. Mısır’dan çıkış akşamında, İsrailoğulları, Tanrı’nın, onların kapılarını ‘atlaması’ için, kapılarında işaret olacak kanı, zufa otu ile sürmüşlerdi. Buradan da, zufa otunun, arındırıcı enerjilerin rahatça geçmesini sağlamak için, bunu engelleyen blokajları açma özelliği olduğu sonucu çıkarılabilir.
Kırmızı yün iplik: Kırmızı yün iplik, Yom Kipur’da Azazel’e yollanan ve halkın günahlarını taşıyan keçinin boynuna bağlanan kırmızı ipliği simgeler. Yom Kipur’da birbirinin tamamen aynı olan iki erkek keçi, biri Tanrı’ya kurban edilmek üzere, diğeri de yamaçtan atılıp Azazel’e kurban edilmek üzere, kura ile seçilirdi.
Bu sembollerin yakılması ile Kızıl İnek’in, ölüm ile kirlenmiş olan kişileri arındıracağı ve Tanrı’nın, yaşayan insanların Tanrı’sının onlara, kurban edilen hayvanınkine karşılık, yeni, temiz bir hayat bağışlayacağını simgeler.
Para Aduma kurallarının önemi ve mesajı
Para Aduma ile ilgili kurallar, hahamlar tarafından ‘Hukat A-Tora-Tora’nın Hükmü’ kavramının en temel örneği olarak tanımlanır. Huka, Tora’daki mitsvalar içinde insan mantığıyla açıklanamayacak olan kurallardır4.
Huka tarzı kuralların en belirgin olanı Para Aduma-Kızıl İnek’tir.
Kendileri tamamen arınmış durumda olan kişiler, tame-ritüel olarak kirli olan kişiyi arındırdıktan sonra, kendileri tame duruma geçerler. Birini temizlerken, prosedürü yapanların kirlenmesi, Para Aduma kanununu anlaşılamayan ve açıklanamayan, sadece Tanrı’ya olan inançla yerine getirilen bir mitsva sınıfına koyar.
Huka tarzında, insanın anlayış kapasitesini aşan mitsvalar, Tanrı’ya olan kayıtsız şartsız inancı simgeler. “Mantığını anlamasak bile sadece Tanrı istediği için yapacağız” mesajını verir.
Kilayim5, Halitza6, Seir Hamiştaleah7, Para Aduma; Yetser Ara/Satan’ın, açıklanamadığı ve içinde yer alan çelişkiler nedeniyle küçümsediği ve Yahudilerin bunları ihlal etmesini sağlamaya çalıştığı huka tarzı mitsvalardan bazılarıdır.
Para Aduma ritüelini anlamak
Gelmiş geçmiş en bilge kişi-Haham mikol Aadam-olarak adlandırılan Kral Şlomo’nun, “Bilge olacağım dedim, ama bu beni aşıyordu8” sözlerini, Midraş Raba, şöyle açıklar: “Tora’nın bütün emirlerini kavradım. Ama Para Aduma ile ilgili bölümü dikkatle gözden geçirip, araştırmama ve sorgulamama rağmen, bunu bilgece anlayabileceğimi sansam da, bu beni aşıyordu.”
Rabbi Yohanan ben Zakay, Para Aduma ritüelini anlamaya çalışan öğrencilerine şöyle bir açıklama getirir: “Kişiyi ritüel olarak kirli-tame yapan, ölü beden değil, kişiyi arındıran da sular değildir. Doğrusu şu ki, Kutsal Olan, bunun böyle olduğunu bildirmiştir. Tora’nın hükmü budur”. Para Aduma kurallarının mantıkla açıklanamadığı doğrudur ama bu, Tanrı’nın bir hükmüdür. Mitsvaların İsrailoğuları’na verilmesinin nedeni, tüm insanlığın bu yolla gelişebilmesini, ilerleyebilmesini ve daha iyiye gitmesini sağlamaktır. Mitsvaların her zaman mantıklı gelecek bir açıklaması olmayabilir; her mitsvanın her bölümü bir sebebe bağlı olmayabilir. Mitsvaları açıklarken, bu mitsvaların bizlere sağladığı faydalardan bahsetmek, mitsvalar sanki bu faydaları yüzünden yerine getiriliyormuş gibi yanlış anlaşılmalara sebep olabilir. Çünkü bu tarz açıklamalar, yaşanılan dönem ve kültürün görüşünü yansıtır; dönem, kültür ve yer değiştikçe gelişebilecek farklı görüşler, önceden kurulan mantığın geçerliliğini tehlikeye sokar. Mitsvalar hiçbir zaman sağladıkları direkt faydalar ile açıklanmamalıdır, çünkü bu kavramlar geçici, buna karşılık mitsvalar ve ta’amei ha-mitsvot9 ebedidir.
Para Aduma - Altın Buzağı bağlantısı
Bazı yorumcular, insan mantığının açıklayamayacağı, ama buna rağmen tereddütsüz olarak, Tanrı İnancı ile yerine getirilen Para Aduma mitsvasının, Altın Buzağı günahının kefareti olduğunu ifade eder.
Midraş Tanhuma10, bunu, şu örnekle açıklar. Bir gün saray hizmetlilerinden birinin oğlu, sarayı kirletir. Kral da, “Annesini çağırın, oğlunun pisliğini temizlesin.” der. Aynı şekilde Tanrı da : “Kızıl İnek, Altın Buzağı günahının kefaretini sağlasın” der.
Başka bir yorum da, Altın Buzağı’nın, İsrailoğulları tarafından, ona tapmak için yapılmadığından bahseder. İsrailoğulları’nın asıl niyeti, Tanrı’nın Varlığı’nı, dünyevi, elle tutulur bir şekilde görünebilir hale getirmek, Tanrı’ya ibadette yoğunlaşabilecekleri bir nokta elde etmekti. Bu istek, daha sonraları, Mişkan ile gerçekleşir.
Altın Buzağı - Mişkan farkı
Altın Buzağı ile Mişkan’ın, ikisinin de amacı aynı olmasına rağmen, birisi putperestlik aracı, diğeri ise Tanrı’nın Varlığı-Şehina’nın barındığı yer oldu. Altın Buzağı ile Mişkan’ın farkı, Mişkan’ın, Tanrı bunu buyurduğu için inşa edilmesiydi. Mişkan’ın yapımı, en ufak detayına kadar tamamen Tanrı’nın direktifleri doğrultusunda gerçekleşir. Bu şekilde oluşturulan fiziksel bir mevcudiyet, Şehina’nın barınabileceği kutsallıkta bir Tapınağa dönüşebildi.
Fakat Tanrı ibadeti söz konusu olduğunda, insan tarafından tasarlanan herhangi bir plan, Tanrı tarafından verilen özel talimatlardan yoksunsa, bu ‘avoda zara’-putperestlik ile sonuçlanır.
Altın Buzağı olayından alınacak mesaj, Tanrı’nın Varlığı’nın İsrailoğulları’nın yanında olmasını sağlamak için, Tanrı’nın koyduğu kurallara, O’nun istediği şekilde uymaları gerektiğidir.
Para Aduma kanunu (huka), mantık almasa bile yerine getirilen kuralların en belirgin örneğidir. Bu da, Altın Buzağı günahına yol açan davranışın tam tersi bir anlayışı simgeler. Amaç, neyin spiritüel ve kutsal olup olmadığı konusunda -Altın Buzağı olayında olduğu gibi- insan algılarına başvurmak yerine, açıklanamayan Huka’ların yerine getirilmesinde olduğu gibi tamamen ‘Retzon Hashem-Tanrı’nın İsteği’ne boyun eğmek, hukat-hükümleri kayıtsız şartsız uygulamak, ancak bu şekilde Tanrı’nın Varlığı’nın içimizde, evimizde, hayatımızda ikamet etmesini, hissedilmesini sağlamaktır.
Para Aduma sadece Altın Buzağı için kefaret sağlamakla kalmaz, aynı zamanda Mişkan’a girebilmenin de ön koşuludur.
1 Para (1:1) ve Şekalim (4:2)
2 Para (3:5)
3 Bamidbar (19:2-19:6)
4 Tora’daki mitsvalar içinde insan mantığıyla açıklanamayacak olan kurallar-Hukat’a karşılık, Mişpatim; insan düşünce yapısıyla mantıklı bir şekilde açıklanabilecek kurallardır.
5 Kilayim: Tora, yün ve ketenin karıştırılmasını yasaklar: “Üzerinde, şaatnez karışımı içeren bir giysi olmamalıdır” (Vayikra 19:19) ve “Şaatnez-yün ve ketenin birlikte örüldüğü bir giysi giyme” (Devarim 22:11); bunun yanında yün tzitzitli keten bir giyeceğe izin verir.
6 Halitza: Tora, ağabeyin veya erkek kardeşin eşiyle evlenilmesini yasaklar: “Kardeşinin karısıyla birlikte olamazsın; bu, kardeşine karşı cinsel bir suçtur”. ((Vayikra 18:16) ve “Bir adam, kardeşinin karısını alırsa, kabul edilemez bir ilişkidir bu” (Vayikra 20:21). Fakat çocuğu olmadan öldüğü takdirde: “Kardeşler birlikte yaşarlarken, onlardan biri ölürse ve çocuğu yoksa ölenin karısı dışarıya gidip yabancı bir erkeğin karısı olmayacaktır. Kayınbiraderi onunla birlikte olacak ve böylece onunla evlenerek ona karşı kayınbiraderlik görevini yerine getirecektir.” (Devarim 25:5)
7 Seir Hamiştaleah: “Bu-yılda bir kez Bene Yisrael adına tüm hataları için onarım sağlaması-sizin için ebedi bir kanun olacaktır” (Vayikra 16:34). Yom Kipur’da İsrailoğulları’nın günahlarına kefaret sağlaması için Azazel’e götürülen keçi, tüm ulus için kefaret sağlarken, onu Azazel’e götüren kişi ritüel olarak kirli-tame sayılır. “Tekeyi Azazel’e götüren, giysilerini mikveye daldırır; bedenini de mikveye daldırdıktan sonra kampa gelebilir” (Vayikra 16:26
8 Koelet (7:23)
9 Ta’amei Ha-mitsvot-Mitsvaların arkasındaki Tanrısal nedenler
10 Midraş Tanhuma Bamidbar Raba 19:8
* Para Aduma- İngilizce tercüme kitaplarda ve konu ile ilgili yazılarda ‘Red Heifer' veya "Red Cow" olarak da geçen Para Aduma, Gözlem'in Beş Tora kitabında "Kızıl İnek" olarak çevrilir.
Katkıları için Rav İzak Peres ve
Rav Ceki Baruh’a teşekkür ederiz.
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayınları’nın; El Gid Para El Pratikant, Vayikra, Bamidbar, Devarim, Mitzvot, kitaplarından, www.ou.org, www.chabad.org, www.torah.org, www.betemunah.org, www.torahweb.org, shaalvim.org, [email protected], www.shemayisrael.co.il, www.torahresource.com, myjewishlearning.com, www.jewfaq.org, www.akhlah.com, sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi rabilerine başvurması gerekir.
