Dört Özel Şabat - Dört Özel Peraşa: ŞABAT AHODEŞ

Ahodeş Peraşası; Tanrı’nın, Mısır’dan çıkıştan iki hafta önce Moşe ve Aaron’a söylediklerinden bahseder: Yahudi halkına verilen ilk mitsva olan Roş Hodeş-Yeni Ay konsepti ile oluşturulacak Yahudi takviminde Nisan ayının ‘ayların başı’ olarak kabul edilmesi, Nisan ayının 10’unda her ev halkının kurbanlık, bir yaşında bir davar¹ edinilmesi ve bu kurbanlığın 14 Nisan’a kadar gözetimde tutulması, 14 Nisan akşamı kurban olarak kesilip kanının kapı pervazlarına ve kirişlerine sürülmesi anlatılır. Buna ek olarak daha sonra kesilen kurbanlığın matsa ve acı otlar ile Pesah kurbanı olarak yenilmesi, kapı pervazlarına kurban kanı sürülmüş olan evlerin, behorların ölümü belası sırasında atlanacağı, bu günün nesiller boyunca hatırlanacağı belirtilir. Bunun yanında yedi gün boyunca mayalı gıdalar tüketmekten kaçınılması ve bunun bir gün öncesinde evlerin mayadan tamamen temizlenmesi, yedi gün boyunca evlerde kesinlikle maya bulunmaması gerektiğinden söz edilir.

 Bu gün, sinagogda sabah duası sırasında üç Sefer Tora çıkarılır. Bir tanesi bu sene bu haftanın peraşası olan Vayikra², ikincisi Roş Hodeş Peraşası’nın Şabat ile ilgili bölümü³, üçüncü ise Maftir olarak okunacak Ahodeş Peraşası⁴ içindir.

Roş Hodeş’in ilanı mitsvasının önemi

Nisan ayının 1’i,Yahudi halkı için çok önemli ve tarihi bir gündür. Bu gün, Yahudilere bir halk olarak ilk mitsvaları verilir: ‘Yeni Ay’i ilan etme’ mitsvası⁵.

Yorumcular, bu mitsva ile Tanrı’nın Yahudilere zaman üzerinde bir hâkimiyet verdiğine dikkat çeker. O andan itibaren, bayramların tarihsel döngüsü, takvim, ancak ‘Yeni Ay’ ilan edildikten sonra var olabilecekti.

Hanuka Bayramı’nda hatırladığımız gibi, Yahudileri asimile etmek isteyen Suriyeli Yunanlıların şiddetle yasaklamaya çalıştıkları üç mitsvadan⁶ biri, Roş Hodeş mitsvasıydı. Yahudilerin düşmanları, Yeni Ay ilanının, onların özgür bir Tora Halkı olarak yaşayabilmeleri için ne kadar önemli olduğunun bilincindeydi.

Bir takvimin düzenlenmesi, toplu veya kişisel her türlü özgürlüğün temel noktasıdır. Bir köle, kendi zamanının hâkimi olamaz. Günlük hayatımıza baktığımızda, biz de kendi haftalık takvimimizi yaparken, kendi zamanımız üzerindeki hâkimiyetimizi belirtmiş oluruz: iş zamanımız, dinlenme zamanımız, kendimiz ile olan zamanımız, tatilimiz, aile ve arkadaş zamanımız, iş /sosyal hayat dengemiz. Bu da zamanın değerini takdir etmemize, zamana saygı göstermemize, zamanda bir iz bırakmamıza olanak sağlar. Bu yüzden Yahudi takviminin aylarının başlangıcının, serbest bırakılma ve kurtuluş ayı olan Nisan olması çok anlamlıdır. Hayatımızda zamanımıza hakim olmamızı engelleyen, kendi kendimize koyduğumuz esaretlerimizin farkında olmamız ve zamanımızı dengeli ve optimal şekilde değerlendirmemiz için bugün şimdi harekete geçmemiz gerektiği mesajını verir.

‘Roş Hodeş -Yeni Ay’ın ilanı, zaman üzerinde hâkimiyet sağlamanın yanı sıra,  Yahudilerin değişim, yenilenme, yeniden doğuş, gelişim ve yükseliş potansiyelini simgeler. Çünkü Ay, Yahudi Halkı’nı sembolize eder. Ay, yükselip sonra küçülerek yok olduğu gibi, bir anda karanlıklardan çıkar, doğar ve tekrar yükselişe geçer. Ay, ümidi; bir geçmiş olduğu gibi, bir de gelecek olduğuna dair inancı temsil eder. Bu hareketlilik, Yahudilerin üstüne gelebilecek herhangi bir negatif hükmün geçici olacağını, Yahudilerin tarih sahnesinden zaman zaman yok olur gibi görülmelerine rağmen, bunun geçici olacağını, bir süre sonra Yeni Ay gibi tekrar ortaya çıkacaklarını ifade eder.

Nisan ayının önemi- Ayların başı

“Bu ay sizin için ayların başı olacak ⁴” (Şemot 12:2)

‘Yaratılış’tan 2448 yıl sonra, 1 Nisan tarihinde, Tanrı daha yeni yeni bir halk haline gelmiş İsrailoğulları’na, bir ‘halk’ olarak ilk mitsvalarını verir: ayın hareketlerine göre düzenlenen bir takvim meydana getirmek.

Nisan ayı, Yahudilerin bir halk, Tanrı’nın halkı olarak var olmalarını sağlayan Mısır’dan Çıkış’ın gerçekleştiği aydır. Mısır’dan Çıkış; Yahudi hayatının merkezini oluşturur; Şema ve dualarda, bayramlarda, her gün ve her Şabat’ta, Yahudi yaşamının her gününde ve her fırsatta dile getirilir.

Nisan ayı, atalarımız Avraam, Yitshak ve Yaakov’un doğduğu⁷ aydır.

1 Nisan, Mişkan^8’ın Tanrı hizmetine açıldığı ve ayın başından itibaren her gün bir kabilenin başkanının Mişkan’a kurban getirdiği⁹ ve bu günlerin mutlulukla kutlandığı özel bayram günleridir. Her kabile başkanı kurbanını getirdikten sonra 13.gün, Aaaron’un Menora’nın kandillerini yakması okunur, bundan sonra Pesah zamanı gelir. Pesah’ın bitiminden gelecek Roş Hodeş’e kadar çok kısa bir zaman kalır, bu şekilde Nisan ayının tamamına yakını mutlu günlerden oluşur.

Nisan gelecek kurtuluşun gerçekleşeceğine inanılan aydır¹⁰.

Nisan ayı takvimde tüm ay boyunca Tahanunim¹¹ yapılmayan tek aydır.

Nisan, baharı12 simgeler, senede bir kere yapılan ve sadece bu aya ait olan bir mitsva; Nisan ayında çiçek açan en az iki meyve ağacı görüldüğünde söylenir:  “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam, Şelo Hiser Baolamo Kelum, Uvara Vo Beriyot Tovot, Veilanot Tovim, Leanot Baem Bene Adam-Kutsalsın Sen Tanrı’mız Evren’in Kralı, dünyasında hiç bir şeyi eksik etmeyen ve içinde insanoğlunun yarar sağlaması için güzel varlıklar ve faydalı ağaçlar yaratan.¹³”

Ayların başı- Yılların başı- Yılbaşları

Yahudi takviminde dört farklı Yılbaşı bulunur:

1 NİSAN- Nisan ayı, Yahudi ‘zamanın’ doğuşunu simgeler ve Tora’da ‘Ayların başı’ olarak belirtilir. Kralların saltanat döneminin başlangıcı ve Yahudi aylarının başlangıç noktasıdır. 1 Nisan, birinci ayın başlangıcıdır ve diğer aylar Nisan’a göre sıralanır. Birinci ay Nisan, ikinci ay İyar, üçüncü ay Sivan… vb gibi. 

1 ELUL: Hayvanlarla ilgili ‘onda bir’ vergisinin başlaması için Yılbaşı.

1 TİŞRİ: Yedinci ay olan Tişri’nin 1. günü, ‘Roş Aşana-Yılbaşı-Yılların başıdır. 1 Tişri, Tanrı’nın dünyayı, özellikle insanı yaratmasının yıl dönümüdür. O gün, Yaratıcımız ve Tek Kral’ımız olarak Tanrı’ya olan bağlılığımızı yeniler ve bizi hayat kitabına yazması için içtenlikle dua ederiz. Roş Aşana, tarım için Yılbaşı, hasat biçme döneminin başlangıcı ve Yaradılışın başı, Yılların Yılbaşıdır. 1 Tişri’de; bulunduğumuz yıl, rakam olarak bir artırılır. Bu yıl, kısmetse 1 Tişri’de 5775’ten 5776’ya giriyoruz.

15 ŞEVAT:  Meyve ağaçları için Yılbaşı (Tu Bişvat).

Günümüzde Roş Hodeş ilanı

4üncü yüzyılda bilge Hillel II ve Hahamlar Kurulu, günümüzde de takip edilen lunisolar¹³⁴ daimi Yahudi takvimini oluşturdu ve Roş Hodeş bu takvime göre hesaplanır.

 Sefarad geleneklerine göre, Roş Hodeş gününden önceki Şabat- Şabat Mevarehim-sabah duası sırasında sinagoglarda ‘Yeni Ay İlanı Duası-Birkat Ahodeş¹⁵’ yapılır. Bu duada, herkese yeni ay için sağlık, mutluluk, bereket, şifa, iyi haberler, korunma duaları edilir.

Yine İstanbul Sefarad geleneklerine göre, Yahudi takviminde ayın 7’si ile 15’i arası, sinagogda veya evde, ayın görülebileceği bir yerde-Birkat Alevana¹⁶- Yeni Ay duası yapılır. Bu duada, güneşi, ayı, yıldızları, gökcisimlerini, gökleri, suları, her şeyi yaratan ve yarattıklarına işlevlerini veren Yüce Tanrı kutsanır.

Bunun yanında tüm Roş Hodeş yemeklerinden sonra Birkat Amazon duası içinde, Yaale Veyavo söylenir. Ayrıca Arvit, Şahrit ve Minha’daki Amidalar’da da Yaale Veyavo okunur. Sadece Musaf’ta söylenmez. Roş Hodeş’te Şahrit Amidası’ndan sonra Alel duası okunur.

Roş Hodeş’te çalışma yasağı olmamasına rağmen, geleneklere göre kadınlar bu günü bir bayram olarak kutlar ve iş yapmazlar. Kadınlar bunu, Altın Buzağı günahına hiç bir şekilde katılmayarak hak etmişler, Altın Buzağı için takılarını vermemiş, kendi takılarını veren erkeklerin bu davranışlarını da onaylamamışlardır. Roş Hodeş, ayın küçülüp yok olduktan sonra, yeniden doğuşunun yenilenmesinin, ebediliğin ve devamlılığın kutlanmasıdır. Yahudi milleti ne kadar küçülse ve hatta gözle görülemeyecek hale gelse de, tarihte yaşananların da gösterdiği gibi, Yahudi kadınının kararlılığı ve sarsılmaz inancı sayesinde her zaman yeniden doğacak, yenilenecek ve yükselişe geçecektir. İşte bu yüzden Roş Hodeş kadınların bayramı olarak anılır.

Ay ve Güneş

Talmud’a göre, güneş ve ay yaratıldıkları zaman büyüklükleri ve parlaklıkları eşit olan iki büyük ışık kaynağıydı. Ay, “iki kralın aynı tacı paylaşamayacağını” öne sürerek duruma itiraz edince, Tanrı ona “Git, kendini küçült” der. Böylece bildiğimiz ‘ay’ doğar. Fakat ay, bu duruma üzülür, doğru bir şey söylediği için neden küçülmesi gerektiğini anlayamaz. Hayal kırıklığını Tanrı’yla paylaşır. Tanrı, onun üzüntüsünü yatıştırmak için İsrailoğulları’nın; tarihleri ve yılları ona bakarak hesaplayacaklarını söyler. Ay, memnun olmaz, çünkü mevsimler de güneşe bakarak hesaplanacaktır. Bunun üzerine Tanrı, ayı sakinleştirmek için; her Roş Hodeş’te kurban edilecek erkek keçinin, ay’ın küçültülmesinin kefareti olacağını söyler¹⁷.

Midraşa göre yıldızlar da ayı yatıştırmak amacıyla yaratılmışlardı¹⁸.

Şabat Ahodeş’in Mesajı

“Bu ay sizin için ayların başı olacak”

Şabat Ahodeş’in ana mesajlarından biri, bizim, kişi olarak, zamana karşı olan büyük bir sorumluluğumuz olduğudur. Yeni Ay’ın ilan edilebilmesi, ancak insanların bu olayda yer alması: Yeni ay’ı gören iki kişinin şahitliği ve Bet Din’in bunun doğruluğunu teyit etmesi ile mümkün olabilecekti. Nisan Ayı’nın derin mesajı sadece Tanrı’nın müdahalesiyle Yahudilerin Mısır’dan kurtulması değil, insanoğlunun da zaman içinde yaptıkları ile dünyada bir fark yaratabilme potansiyeli olduğudur. Var olan her şey, ancak biz bunları bir kavram olmaktan çıkarıp hayata geçirdiğimiz zaman bir anlam kazanacaktır. Bir kölenin, zamana hükmetme özgürlüğü yoktur, ama özgür biri, bunu başarabilir. Bu ay, bize verilen özgürlüğü, bizim ne şekilde kullandığımız, ne şekilde ifade ettiğimiz üzerine yoğunlaşma zamanıdır. İçimizdeki gücü idrak etmemiz ve kendi kendimize koymuş olduğumuz sınırlamalar ve kendi tercihimiz olan esaretler harici hiçbir şeyin bizi mağdur etmeye gücü yetmeyeceğinin bilincine varmamız gerekir. Birey ve halk olarak sürekli olarak kendi olağanüstü mirasımızı hatırda tutarak, zamana hükmederek, bu kadar zorlukla elde edilmiş olan özgürlük ile kutsanabilmek, bu şekilde potansiyelimizi halkımız ve bütün dünyanın yararına olacak şekilde gerçekleştirebilmek, bizim temel sorumluluğumuzdur.

1.Kurbanlık davar ile ilgili kurallar, Bo Peraşası’nda detaylı olarak açıklanmaktadır. Gözlem Yayıncılık- 2.Kitap Şemot sayfa: 85-135

2.Vayikra Peraşası:  Gözlem Yayıncılık-3.Kitap Vayikra sayfa: 3-81

3. Roş Hodeş Peraşası’nın Şabat ile ilgili bölümü: 3.Kitap Vayikra sayfa: 673

(Bamidbar 28: 9-15)

4.Ahodeş Peraşası: 3.Kitap Vayikra sayfa 687 (Şemot 12:1-20)

5. Yeni Ayı ilan etme mitsvası;  iki görgü tanığı gerektirirdi. Bu kişiler, Bet Din’in (Dini Konsey) karşısında ayın, gece gökyüzünden kaybolduğu zamandan sonra, ilk olarak yeniden ortaya çıktığı, küçücük gümüş halini gördüklerine dair tanıklık ederlerdi. Ancak ondan sonra Bet Din, yeni ayın başladığını resmi olarak ilan edebilirdi.

6. Yahudileri asimile etmek isteyen Suriyeli Yunanlıların şiddetle yasaklamaya çalıştıkları üç mitsva:  Roş Hodeş mitsvası, Şabat’a bakılması ve Sünnet idi, ayrıca Tora öğrenimi de yasaklanmıştı.

7. Talmud’a göre Yahudilerin üç büyük atası Nisan ayında doğup Nisan ayında bu dünyadan ayrılmışlardır: Avraaam (1813-1638 BCE), Yitshak (1713-1533 BCE) ve Yaakov (1653-1506 BCE)

8. “Birinci ayın ilk gününde Buluşma Çadırı -Mişkan’ı kur” .(Şemot 40:2)

“İkinci yılda, birinci ayın ik gününde Mişkan kuruldu”. (Şemot 40:17)

Mişkan: Çölde kurulan, Tanrı’nın Varlığı’nı barındıran, taşınabilir tapınak

9. 3. Kitap Vayikra s.137;  9:1 açıklamalar ve 4.Kitap Bamidbar 7:11

10. Rabbi Yosef Dov Soloveitchik, geula kelimesinin sadece Pesah’taki Kurtuluş ve Maşiah zamanındaki Kurtuluş’u ifade etmek için kullanıldığına dikkat çeker. Hanuka ve Purim gibi diğer kurtuluş zamanları purkan olarak adlandırılır. Bu bağlamda, Nisan ayında dünyanın düşüncede yaratıldığı ve Nisan ayında atalarımızın Mısır’daki esaretlerinin sonlandığı gibi, aynı şekilde gelecekte de kurtuluşun Nisan ayında gerçekleşeceği öngörülür. (Talmud Roş Aşana 11a)

11. Tahanunim: Tanrı'dan af dilemek için yapılan yakarış duaları tüm Nisan ayı boyunca okunmaz. (Şulhan Aruh-Orah Hayim 429:2)

12.Nisan ayı: Hodeş Aaviv- İlkbahar ayıdır. (Devarim 16:1)

13.Birkat Ailanot: Gözlem Yayıncılık- Sidur kol Yaakov s.964 ve El Gid Para el Pratikante s.190

14. Lunisolar takvim: Yahudi takvimi gibi; hem ayın hem güneşin hareketlerini tek sistem içinde uzlaştırıp birleştiren takvim.

15. Birkat Ahodeş: Gözlem Yayıncılık- Sidur kol Yaakov- sayfa. 604

16. Birkat Alevana: Gözlem Yayıncılık-Sidur kol Yaakov- sayfa. 978

17.Talmud Hulin 60b

18. Bereşit Raba 6:3,4; Pirke d’Rabbi Eliezer 6

Önemli Not:  Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla; GÖZLEM Yayıncılığın- El Gid Para El Pratikante,Şemot, Vayikra, Yahudilik Ansiklopedisi, Sidur kol Yaakov kitaplarından, Emanations, Life’s Blessings kitaplarından ve www.ou.org, www.chabad.org, www.torah.org, www.jewishfederations.org, myjewishlearning.com,  www.jewfaq.org, sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres ve Rav Ceki Baruh’a teşekkür ederiz.