Sebepsiz nefretle gelen yıkım: TİŞA BEAV

Tişa BeAv’da Tanrı’nın vaat ettiği topraklar hakkında casusların verdiği çarpıtılmış ve manipülatif rapora inanıp umutsuzluğa kapılan Yahudi halkı bütün gece ağlar. Bu güvensizlik Tanrı ile ilişkilerine ciddi darbe vurur ve sebep yokken ağlamaları, bu günü nesiler boyu sürecek derin bir hüzün ile damgalar. Bu günde Yeruşalayim kaybedilir, Kutsal Tapınak I. ve II. Bet Amikdaş yıkılır, Yahudiler anavatanlarından sürülür ve Diaspora hayatı (Galut) başlar. Bu, her Yahudi’nin, yaşadığı her gün, hatta yepyeni bir hayata başladığı düğün gününde bile bardak kırarak hatırladığı, yarasını her an içinde taşıdığı, benzersiz bir acıdır.

I. Bet Amikdaş’ın yıkılış sebebi puta tapma, adam öldürme, cinsel ahlaksızlık ve mitsvalara gereken önemin gösterilmemesi idi. I. Bet Amikdaş’ın yıkılışından 70 yıl sonra kurulan II. Bet Amikdaş’ın yıkılış sebebi ise kibir ve ‘sebepsiz nefret-sinat hinam’ idi.

II. Bet Amikdaş döneminde, sebepsiz nefret yüzünden halkının dağılmasına, Bir’liğinin bozulmasına asla müsamaha göstermeyen Tanrı’nın Kutsal Varlığı- Şehina, Bet Amikdaş’ı terk eder. Tanrı’nın Yüce Varlığı’nı 420 yıl boyunca barındıran Tapınak, Şehina gidince boş bir binadan farksız hale gelir. Spiritüel anlamda yıkılan Tapınağın, fiziksel olarak da yıkılması uzun sürmez. Sebepsiz nefret, cemaatin de çökmesine neden olur. Günümüzde halen III. Bet Amikdaş’ın kurulamaması, maalesef bu sorunun devam ettiğini gösterir.

Halkın arasındaki nefret yüzünden Ev’ini terk eden Şehina’nın, bu nefret var oldukça Yeruşalayim’e geri dönmeyeceği gerçeğini göz önüne alarak, bu nefretin kökünden söküp atılması için her birimiz kendi payımıza düşeni yapmakla yükümlüyüz.

Amacımız sadece nefreti söküp atmak değil, onun yerine ‘sevgi’yi, olabildiğince ‘sebepsiz sevgiyi’ yerleştirmektir.

Tişa BeAv- 9 Av’da gerçekleşen felaketler

Casusların günahı: Yahudiler, Tanrı’nın kendilerine vaat etmiş olduğu Kenaan Ülkesi’ne gitmeden, bu toprakların verimliliğinden ve güvenliğinden emin olmak isterler. Halkın bu isteğine onay veren Tanrı da Moşe’ye, on iki kabilenin her birinden, lider konumunda bir temsilciyi, casus olarak ülkeyi keşfe yollamasını söyler (Bamidbar 13:2). Kırk gün sonra dönen casuslardan on tanesi, İsrail halkına gerçekler yerine çarpıtılmış negatif yorumlarını iletirler. “Moşe’ye anlatıp ‘Bizi gönderdiğin ülkeye geldik’ dediler. Gerçekten de süt ve balın aktığı bir yer… Ne var ki Ülke’de oturan halk azılı, şehirler de çok büyük ve güçlendirilmiş. Devin çocuklarını da gördük orada” (Bamidbar 13:27-28). Casuslar, bu şekilde sanki İsrailoğulları’na bu devler tarafından alt edilecek ve kurtulamayacaklar mesajını verirler.

Sadece diğer iki casus, Kalev ve Yeoşua, ısrarla ülkenin Tanrı’nın söz verdiği şekilde fethedilebileceğini savunur. Kalev ve Yeoşua yerine, diğer on casusun dediklerini dikkate alan halk, umutsuzluğa kapılır. “Tüm cemaat sesini yükseltip sızlandı. Halk o gece ağladı” (Bamidbar:14:1).

Halkın Tanrı’ya güvenmeyip sebepsiz boş yere ağlaması, o güne- 9 Av gününe, tüm nesiller için, ağlama sebebi olan bir gün damgasını vurur. (Masehet Taanit 29a)

* Yahudi kadınları, Tanrı’ya olan sarsılmaz güvenleriyle casusların sözlerini dikkate almaz ve Tanrı’nın vaat ettiği toprakları sahiplenmeleri gerektiğini savunur. Bu yüzden o nesle verilen İsrail topraklarına girmeme cezasından muaf tutulurlar.

I. Bet Amikdaş’ın yıkılışı: Kral Şelomo tarafından inşa edilen ve Şehina’nın (Tanrı’nın Nur’unun, Kutsal Varlığı’nın) ikamet ettiği I.Bet Amikdaş, MÖ 586 yılının 9 Av günü, Babil Kralı Nevuhadnetsar tarafından ateşe verilip yıkılır. (Masehet Roş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b, 29a).

II. Bet Amikdaş’ın yıkılışı: II. Bet Amikdaş (MS 68, bazı kaynaklara göre 70 yılında), İmparator Titus liderliğindeki Romalılar tarafından tahrip edilir.(Masehet Roş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b, 29a)

Betar Kalesinin düşmesi: Bar Kohba isyanı sırasında Yahudi direnişinin son kalesi olan Betar, Romalıların eline geçti (MS 135). (Masehet Roş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b, 29a)

Bet Amikdaş’ın yerine putperest bir tapınak inşa edilmesi: Betar düştükten tam bir yıl sonra (MS 136), Yahudilerin en kutsal yerleri olan Bet Amikdaş ve Yeruşalayim, Romalılar tarafından bir tarla gibi dümdüz edildi ve Aelia Capitolina adını verdikleri putperest bir şehir haline getirildi. (Masehet Roş Aşana 18b; Masehet Taanit 26b, 29a)

Daha yakın yıllarda 9 Av’da…

1) İngiltere Kralı I.Edward, 9 Av 1290’da, Yahudileri İngiltere’den kovdu. (Yahudiler bu ülkeye ancak 17. yüzyılda geri dönebildi)

2) 1492 yılında İspanya Kralı Ferdinand ve Kraliçe İsabella, Yahudilerin ülkeden sürülmesini emreden bir bildiri yayınladı. Bu bildiriye göre, dört ay içinde tüm Yahudiler toparlanıp ülkeyi terk etmeliydi. İsrailoğulları’nın, İspanya topraklarından çıkmaları için verilen mühletin son günü 9 Av’dı.

3) Tarihçiler, II. Dünya Savaşı ve Holokost’un, I. Dünya Savaşı’nın başlattığı sürecin bir sonucu olduğunu savunur. I. Dünya Savaşı’nın başlama tarihi ise, 1914 yılı ve 9 Av günüydü.

4) Yahudilerin Varşova Gettosundan sürülmesi 9 Av günü başladı.

5) 1994 yılında, Arjantin’in başkenti Buenos Aires’teki Yahudi kültür merkezi AMIA’ya yapılan bombalı saldırı da, 9 Av tarihinde gerçekleşti. AMIA binası önünde duran kamyonetin içindeki bombanın patlamasıyla, 85 kişi hayatını kaybetti, 200’den fazla kişi yaralandı.

Tişa BeAv Orucu

Yahudi takvimindeki en acı en kederli gün olan Tişa BeAv’da Tanrı’dan uzak olmamızın yasını tutar, kalbimizden nefret kalıntılarını temizlemeye çalışır ve halkımızla, toprağımızla ve Tanrı’mızla daha anlamlı bir ilişkinin tohumlarını nasıl atabileceğimize odaklanırız.

1) Her Yahudi, Tişa BeAv’da oruç tutmakla yükümlüdür. Hamile ve süt veren kadınlar ancak doktor kontrolünde ve bebeğe zarar vermeyecek şekilde oruç tutabilirler.

2) Yemek yenilmez, hiçbir içecek içilmez.

3) Yıkanılmaz. Ağız hiçbir şekilde çalkalanmaz. Sıcak veya soğuk suyla ferahlama amaçlı yıkanılmaz. Sadece vücudun kirlenen bir bölümü olursa, o kısım yıkanabilir. Bebekler her günkü gibi yıkanabilir ve krem ile losyon sürülebilir.

4) Vücuda krem, losyon gibi ferahlatıcı şeyler sürülmez.

5) Deri ayakkabı giyilmez, hatta sadece tabanı bile deri olan ayakkabı giyilmez.

6) Güzel kokular, esans, kolonya koklanmaz.

7) Sigara içilmez. Ama kişi tiryakiyse ve içmeden duramıyorsa, kimsenin göremeyeceği bir yerde içebilir.

8) Eşler arası hiçbir fiziksel temasta bulunulmaz.

9) Yeni kıyafetler giyilmez. Yeni olmasa bile güzel kıyafetler giyilmez. Yeni yıkanıp ütülenmiş giysiler giyilmez.

10) Tora öğrenilmez. Sadece Bet Amikdaş’ın yıkılması, Tişa BeAv ile ilgili olan bölümler ve Musar (Yahudi ahlak kuralları), Kinot (Ağıtlar) okunabilir.  

11) Müzik dinlenmez.

12) Öğlene kadar iş yapmama âdeti vardır.

13) Öğlene kadar normal yükseklikte bir sandalyede oturmama, yerde veya alçak bir taburede oturma âdeti vardır.

14) Oruç günlerinde fazladan tzedaka (bağış verme) âdeti vardır.

Adım Adım Tişa BeAv 5775-2015

Bu yıl 9 Av günü Şabat’a denk geldiği için, normalde Tişa BeAv öğleden sonra başlayan yas kuralları, mutlu bir gün olan Şabat’ta geçerli değildir. Oruç başlama saati cumartesi 20.25'tir.

25 Temmuz Cumartesi günü (9 Av)

* Yıkanmamak (soğuk su ile bile), deri ayakkabı giymemek, et yememek, şarap içmemek gibi Erev Tişa BeAv kısıtlamaları, Şabat olduğu için geçerli değildir, bugün her Şabat gibi yenilir, içilir ve her şekil Şabat mutluluğu yaşanır.

*Cumartesi günü Seuda Şelişit (Cumartesi günü öğleden sonra duasından sonra yenilen Şabat’a özel üçüncü öğün), oruçtan önce yenilen Seuda Amafseket’in (yemek yemeyi kesme-orucu alma öğünü) kısıtlamalarını içermez, et yenir, şarap içilir. Yemek gün batmadan sona ermelidir. Tişa BeAv’ın normal hafta arasına düştüğü günlerden farklı olarak, bu gün Birkat Amazon’da üç erkek varsa Zimun yapılır. (Targum/Feldheim)

*Avdala sadece mumla yapılır, Bore Meore Aeş (ateşin ışığının Yaratıcısı) berahası söylenir, ‘Besamim- Güzel Koku’ berahası söylenmez. Motsae Tişa BeAv, yani pazar akşamı ise şarapla Avdala yapılır ve Amavdil Ben Kodeş Lehol berahası söylenir. (Şulhan Aruh, Ora Hayim, 556:1, Mişna Berura 556:1).

25 Temmuz Cumartesi akşam -Arvit Duası-Dua sırasında sinagoglar çok az aydınlatılır, Sefer Toraların yerleştirildiği dolap Ehal Ha-Kodeş, siyah örtülere bürünür. Ehal Ha-Kodeş’in önündeki perde- Parohet ters çevrilir. Hazan, kederli bir ses tonuyla, bir matem havasında Yeremya’nın Mersiyelerini okur. Bet Amikdaş’ın yıkılışından beri geçen süreyi söylerken sinagogdaki tüm ışıklar söndürülür. Sadece Hazan’ın yanında ufak bir mum ışığı bırakılır.

26 Temmuz Pazar- Sabah

*Sabah yataktan kalkınca eller her günkü gibi Netila ile ama su, ellerin sadece parmakların ilk eklem yerine gelecek şekilde yıkanır. Eller yıkandıktan sonra parmaklar ıslakken gözler temizlenir. Ağız, hiçbir şekilde çalkalanmaz.

*Bu gün, deri ayakkabı giyilmediği için, Sabah berahalarının E-loay Neşama bölümünde “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Şeasa Li Kol Storki- Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, bütün ihtiyaçlarımı karşılayan” kısmı söylenmez.

* Gurur ve mutluluğumuzun sembolü, her hafta arası sabah duası sırasında takılan Tefillin ve Tallit kullanılmaz ve yas atmosferi hâkimdir.

* Tefillin ve Tallit kullanılmaz ama Tallit katan (tzitzit), giyilir. (Şulhan Aruh, Ora Hayim 555:1)

*Oruç tutan Sefaradlar, Amida duasına Anenu kısmını ekler: “Cevap ver bize Baba’mız, bu oruç gününde bize cevap ver…” (Sidur Kol Yaakov s.132)

*Birkat Kohanim-Kohen’lerin duası yapılmaz.

*Duaların sonuna doğru söylenen En k’Eloenu şarkısı söylenmez.

26 Temmuz Pazar –Minha

*Öğleden sonra duası sırasında, Tallit giyilir ve Tefilin takılır.

*Sefer Toraların yerleştirildiği dolap Ehal Ha-Kodeş’in siyah örtüsü çıkarılır. Sinagog, normal şekilde aydınlatılır.

*Gün ortasından itibaren - Tişa BeAv’la ilgili kısıtlamalar hafiflemeye başlar.

26 Temmuz Pazar akşamı gökte üç yıldız görülünce oruç son bulur.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla; The Jewish Book of Why, El Gid Para El Pratikante(Gözlem), Kutsal Kitap, Gateway to Judaism, The Five Megilloth, Sacred Seasons, Bamidbar(Gözlem), Devarim(Gözlem), Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem) kitapları ve www.chabad.org; www.jsn.info.com; www.torah.org; www.ou.org; judaism.about.com; ,www.jewfaq.org; www.ttidbits.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için, yas dönemi ve oruç ile ilgili yasaklar ve kısıtlamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres ve Rav Ceki Baruh’a teşekkür ederiz.