Roş Aşana Sederi ve simgesel yiyecekler

Sofradaki her simgesel yiyecek, onunla ilgili ‘Yei Ratson’ duası söylendikten sonra yenir. Sofrada bu yiyeceklerden herhangi biri (ya da hiçbiri) yoksa bile, Yei Ratson’lar okunmalıdır. “Yei Ratson / Sen’in isteğin şöyle olsun ki…” anlamını taşır ve ardından yenilen yiyeceğe uygun bir cümle okunur.

Seder bittikten sonra zengin et çeşitleriyle bezenmiş yemeğe geçilir.

ELMA TATLISI 

Ekmek yendikten sonra bir parça elma bala batırılır veya elma tatlısı alınarak ilk Yei Ratson okunur: “Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetithadeş Alenu Şana Tova Umtuka, Mereşit Aşana Vead Aharit Aşana./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Yeni Yılın Başından Sonuna Kadar İyi ve Tatlı Bir Yıl Olması Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından elma tatlısı yenilir. Bu şekilde, başından sonuna kadar yeni ve tatlı olacak bir seneye başlama dileği ifade edilir.

PIRASA

İbranicede pırasa, ‘karti’dir. Bu kelime, düşmanların içlerinde var olan kötülük için söylenen ‘şeyikaretu- (içlerindeki kötülükler) yok olsunlar’ ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur: “Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyikaretu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu. Tarum Yadeha Al Tsareha Vehol Oyeveha Yikaretu./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin- İçindeki Kötülüğün- Yok Olması Sen’in İsteğin Olsun. Kolunu Kaldırıp, Sana Karşı Gelenlerin-İçindeki Kötülüğü- Yok Et.” Ardından pırasa ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.

PAZI

İbranice pazı, ‘salka’dır. Bu kelime, yine düşmanlar için söylenen ‘şeyistaleku-uzaklaşsınlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur: “Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu Şeyistaleku Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu. Suru Mimeni Kol Poale Aven Ki Şama Ad. Kol Bihyi, Suru Suru Tseu Mişam Tame Al Tigau Tseu Mitoha İbaru Nosee Kele Ad./ “Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin Uzaklaşmaları Sen’in İsteğin Olsun. Kötülük Yapanlar, Benden Uzaklaşsın! Çünkü Ad. Ağlayışımı Duydu. Çekilin! Çekilin! Oradan Ayrılın! Dinsel Olarak Temiz Olmayan Nesnelere Dokunmayın! Oradan Çıkıp Temizlenin, (Siz) Ad.’ın Eşyalarını Taşıyanlar.” Ardından pazı ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.

HURMA

İbranicede hurma, ‘tamar’dır. Bu kelime, düşmanların içindeki kötülükler için söylenen, ‘şeyitamu- (içlerindeki kötülükler) sona ersinler’ ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur: “Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyitamu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu. Yitamu Hataim Min Aarets Urşaim Od Enam Barehi Nafşi Et Ad. Uvhasdeha Tatsmit Oyevay Veaavadta Kol Tsorere Nafşi Ki Ani Avdeha. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin-İçlerindeki Kötülüğün- Tükenmiş Olması Sen’in İsteğin Olsun. Günah ve Kötülük Yeryüzünden Silinsin. Ruhum, Ad.’ı Kutsa. Tanrı’yı Övün. Ve Tanrı’m Sonsuz İyiliğinle, Düşmanlarımı ve Ruhuma Eziyet Edenlerin –İçindeki Kötülüğü- Yok Et. Çünkü ben, Kulunum.” Ve birer hurma yenilir.

KABAK

İbranicede kabak, ‘kara’dır. Bu kelime, hem hakkımızda verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylediğimiz ‘şetikra-yırtılsın’ sözcüğünü çağrıştırır, hem de hak ettiğimiz iyilikler için söylediğimiz ‘veyikareu-okunsunlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur: “Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetikra Roa Gezar Dinenu, Veyikareu Lefaneha Zahiyotenu. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Bizimle İlgili Olumsuz Kararların Yırtılması ve Sen’in Önünde Sadece Sevaplarımızın Okunması, Sen’in İsteğin Olsun.” Ardından kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir.

BALIK

Balık, bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde İbranicesi ‘rubya’ olup, ‘rav-çok’ kelimesini çağrıştıran börülce yeme âdeti vardır. İlgili Yei Ratson okunur: “Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, İyi Davranışlarımızın Balıklar (börülce) Gibi Çoğalması, Sen’in İsteğin Olsun.” Ardından bir parça balık ve/veya börülce yenir.

KUZU BAŞI  yoksa BALIK BAŞI

İbranicede baş, ‘roş’tur. Bunun amacı, daima baş olmamız ve kuyruk olmamamız için dilekte bulunmaktır. İlgili Yei Ratson okunur: “Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu, Şeniye Leroş Velo Lezanav. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Daima Baş Olmamız ve Kuyruk Olmamamız Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından baş kısmından bir parça yenilir. Bayram sofrasında başın, evin reisine servis edilmesine özen göstermek de adettendir. Bu adet, aile reisinin yaşamının uzaması ve ailenin köle değil, hür olmasını dilemek anlamındadır.

İkinci gece ek olarak  NAR 

İkinci gecede Şeeheyanu berahasını söyleyebilmek için, sofrada o zamana kadar yenmemiş olan yeni bir meyve, geleneksel olarak nar bulundurulur. İkinci gece Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenirken akılda bu yeni meyve bulundurulur. Nar yemeden ilgili Yei Ratson okunur: “Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu Karimon./ “Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Sevaplarımızın Nar (ın taneleri gibi çoğalması) Sen’in İsteğin Olsun.” Ardından nar yenir.

İkinci akşam söylenen Şeeheyanu berahasında masaya nar getirmek adettir. Bulunamıyorsa yeni bir kıyafet, yeni bir gömlek, takım elbise vb. üzerine de söylenebilir. Onlar da yoksa yine söylenebilir.

Simgesel yiyeceklerin dualarından sonra, bayram yemeğine başlanır.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık- Roş Aşana, Rubin Ofset-Şabat ve Bayramlar için Kiduş ve Berahalar, Rosh Hashanah-Its Significance,Laws and Prayers, CLAL brochure; The Koren Sacks Rosh Hashana Mahzor, Every Person’s Guide to the High Holy Days kitaplarından derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiğinden, Özel Günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres ve Rav Ceki Baruh’a teşekkür ederiz.