Berlin Duvarı´nın hikayesi

Soğuk Savaş’ın simgesi Berlin Duvarı’nın yıkılışının 26. yılı 9 Kasım’da anıldı. Avrupa’nın doğusuna zulmeden komünizm ile batısına hakim özgürlükçü kapitalizmi ayıran ‘demir perde’deki en önemli deliği kapatan Berlin Duvarı’nı ve şanlı yıkılışını en simgesel fotoğraflarıyla ve ilginç detaylarıyla bu yazıda bulacaksınız. Küçücük bir şehrin etrafındaki bu ‘utanç’ duvarının kocaman bir ülkeyi tutsak etmesi gariplikler silsilesinin yalnızca başlangıcı.

Selin SEVİNDİREN Dünya

11 Kasım 2015 Çarşamba

BERLİN DUVARI NEREDE?

harita

berlin Berlin’i bölünmüş Almanya’nın tam ortasında zannedenlerin sayısı oldukça fazladır; ancak Berlin, tamamen komünist Doğu Almanya sınırları içindedir. Haritada kırmızı bölge Doğu Almanya'yı; yeşil (İngiltere), sarı(ABD), mavi (Fransa) ile gösterilen yerler ise müttefiklerin kontrolündeki Batı Almanya'yı göstermektedir. Görüldüğü gibi Berlin Doğu Almanya'nın içinde kalmış bir adacık gibidir. 1961’de inşa edilen,155 kilometrelik, çember şeklindeki Berlin Duvarı, İngiltere, Fransa ve ABD’nin yönetiminde olan Batı Berlin ile Sovyetler Birliği’nin yönetiminde olan Doğu Almanya’yı ayırmaktaydı. Şehri tam ortasından kesen duvar ise 45 kilometreydi.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra bağımsız bir Almanya Devleti kurulacaktı; fakat Stalin, Doğu Almanya’dan çıkmak istemedi. Uzlaşmazlıklar sonucu ülkenin doğusunda Demokratik Almanya Cumhuriyeti (German Democratic Republic-GDR), batısında Federal Almanya Cumhuriyeti (Federal Republic of Germany-FRG) kuruldu. 1949’da inşası biten iki devlet arasındaki 1.400 kilometrelik beton duvar -Churchill’in benzetmesi ile ‘demir perde’nin somut hali- Soğuk Savaş dönemi boyunca iki zıt ideolojiyi birbirinden ayırdı: Batı’nın NATO birliklerinin korumasındaki demokratik kapitalizmi ile Doğu’nun Varşova Paktı birliklerinin korumasındaki diktatör komünizmini. Bu duvara İç Almanya Duvarı dendi. GDR’nin içinde müttefiklerin yönetiminde bir çıbanbaşı gibi kalan Batı Berlin ise şehir devletimsi bir yapıda kaldı. Batı Almanya ile Batı Berlin arasında her türlü lojistik ve insan trafiği ekspres kara ve demir yolları ile hava geçitleri sayesinde gerçekleşiyordu.

DUVARIN YAPIMI

yapım

Bir tek Doğu Almanya değil, doğu blokunda yaşayan tüm insanlar batıya kaçmak için en çok Berlin’i kullanıyordu. İç Almanya Duvarı boyunca kontroller çok sıkıydı fakat metro ile bile doğudan batıya geçilen Berlin’de durum hiç öyle değildi. Berlin Duvarı yapılana kadar Doğu Almanya’nın yüzde 20’si (3,5 milyon insan) otomatik vatandaşlık veren FRG’ye kaçmayı başardı. Kaçanlar mühendisler, vasıflı işçiler, öğretmenler, doktorlar, avukatlar gibi değerli kesimden oluşuyordu. On binlerce tarım işçisinin de Doğu Almanya’yı terk edişiyle tarım alanları verim alınamaz hale geldi ve yiyecek kıtlığı baş gösterdi. Tüm bu beyin göçü ve işgücünün erimesine daha fazla tahammül edilemeyeceğini gören GDR Sosyalist Birlik Partisi Lideri Walter Ulbricht, 1961’de Batı Berlin’in çevresinde beton bir duvar örme fikrine Sovyet liderleri ikna etti. Başta dikenli tellerden oluşturulan bariyer iki gün sonra beton duvara dönüştürüldü. Duvar zamanla daha sağlamlaştırıldı, üç buçuk metreye uzatıldı ve dikenli teller duvarın üstüne yerleştirildi. Bir sonraki yaza Doğu Almanya bir set daha duvar çekip iki duvar arasında bir ‘Ölüm Şeridi’ yarattı, duvarının kendi tarafını 500 bin Sovyet askeri ile donattı. Sınır boyunca örülen duvarların amacının içindekileri dışarıdaki tehditlerden korumak olduğu düşünülünce Doğu Almanya’nın kendi 16 milyon vatandaşını tutsak etmek için ördüğü bu duvar karşısında şaşırmamak elde değil. Nitekim John F. Kennedy 1963’te yardımcılarına, “Yine de duvar savaştan bin kat daha iyidir” diyecekti. 1975 yılında ise duvar 3,5 tonluk 45 bin adet beton kalıpla değiştirilerek çok daha fazla sağlamlaştırıldı. Sınrı Duvarı 75 adı verilen duvarın yapımı beş yıl sürdü.300 gözetleme kulesi ve 250 adet bekçi köpeğiyle donatıldı.

DUVARIN DIŞINDA HAYAT

east Genelde bir duvar varsa duvarın içindeki hayat merak edilir fakat Berlin Duvarı’nın eşi görülmemiş özelliği bizi duvarın dışındaki hayatın detaylarına bakmaya itiyor. Duvardan önce Berlinliler çalışmak, alışveriş yapmak, tiyatroya gitmek için rahatlıkla sınırlar arası geçiş yaparken bir günde geçişler sıkı şekilde kontrol noktalarından yapılmaya başlandı. Batıya geçen en az beş bin kişinin o gece ‘özgürlük mü yoksa aile mi’ ikileminde özgürlüğü seçerek doğuya dönmediği biliniyor.

Doğu Almanya terk edilmiş, tekinsiz, ıssız ve harabe görünümüyle komünizmden beklenen gri bir tablo çiziyordu. Bir işin garantili,sağlık ve kreş hizmetlerinin ise ücretsiz olduğu doğuda, seyahat ve düşünce özgürlüğü ise yoktu. Gizli servis Stasi’nin şüpheli gördüğü herkesi hain suçlamasıyla tutuklaması ise kıtlığın yanında insanları bezdiren başka bir unsurdu.

Batı tarafındaki duvarın üzerinden çekilen sağdaki fotoğrafta Ölüm Şeridi ve duvarın ardındaki Doğu Berlin görülüyor.

DUVARDAN KAÇMAYI BAŞARANLAR

pencere tünel koşan

Duvar dikilene kadar yılda yüz binler Batı Berlin tarafına kaçarken duvardan sonraki 28 yılda toplamda beş bin kişi kaçabildi. Gerekli izinleri olmadan duvarı geçmeye çalışanlar görüldüğü yerde vuruluyordu. Kaçmak için çeşitli yöntemler vardı. Ölüm şeridi yapılmadan önce duvarın kendisinin bir parçası olan binaların doğu tarafındaki kapısından girip arkasındaki pencereden çıkıyorlardı. Bu kadar basitti. Daha sonra zemin kattaki pencereler tuğlalarla kapatılınca ikinci, üçüncü kattan Batı Berlinlilerin tuttuğu battaniyelere atlama yoluna gittiler. Ardından bu pencereler de kapatıldı. Daha sonraları kontrol kapılarından geçen arabaların gizli bölmelerinde saklanarak, duvarın altından uzanan tünellerde sürünerek, kanal ve nehirlerde yüzerek ve hatta sıcak hava balonlarıyla uçarak kaçanlar oldu. Kimi şanslılar da doğrudan koşarak kaçtı. Kaçmaya çalışırken öldürülenlerin sayısının yüzlerce olduğu tahmin ediliyor.

DUVARI YIKAN SÖZLER

1987 yılında ABD Başkanı Ronald Reagen Batı Berlin’de SSCB Başbakanı Mikail Gorbaçev’e “Bu duvarı yık” diye seslendiğinde onu naif politika yapmakla suçladılar. Ancak o ünlü konuşmanın üzerinden iki buçuk yıl geçmemişti ki, 9 Kasım 1989 gecesi GDR politbüro üyesi Günter Schabowski’nin yanlışlıkla ağzından dökülen sözcüklerle o yıkılmaz görünen duvar mucizevi bir şekilde kansız, çatışmasız ve hatta izdiham çıkmaksızın bir şekilde yerle bir edildi. Son dakikalarına yetiştiği toplantının ardından, canlı yayında basına verdiği demeçte Schabowski, doğudan batıya göçü basitleştirerek insanları psikolojik baskı hissetmekten kurtaracaklarını söyledi. Ardından gelen sınırların ne zaman açılacağı sorusuna şaşkınlık içinde “ivedilikle” yanıtını verdi. Hâlbuki ertesi gün olmakla beraber sınırlardaki kontroller hafifletilecek, sınırlar tamamen açılmayacak, göç davalarına bakacak daha işlevsel bir büro ‘ivedilikle’ açılacaktı. Batıya seyahatin an itibariyle yasallaştığını basından duyan halk sınır kontrol kapılarına dayandı. İzdihamdan korkan muhafızlar kapıları açtı. Arkasından gelen yığınla insan duvarın üstüne çıkmaya, baltalarla duvarı yıkmaya başladı. Tüm dünya bu olayı canlı izlerken bu ikon fotoğraflar o geceyi ölümsüzleştirdi.

Yalnız Berlin Duvarı değil İç Almanya Duvarı da aynı anda yıkılmaya başladı. İlk dört gün içinde ülkenin çeyreği – 4,3 milyon – Doğu Almanyalı Batı Almanya’ya aktı Duvarı asıl yıkan ABD başkanı George Bush ve Dışişleri Bakanı James Baker’ın titiz diplomasisi ve SSCB lideri Mikhail Gorbaçev’in iç politika reformları ve dış politika açılımlarıydı. Duvarın resmi yıkımı 1990 yazında başladı ve dört yıl sürdü.

'DUVAR' KONSERİ

9 Kasım gecesi ve ilerleyen günlerde duvarda yankılanan balta sesleri bir nevi ‘özgürlük konseri’ydi. Ama asıl konseri bir zamanlar duvarın böldüğü Postdamer Meydanı’nda Bryan Adams, Cindy Lauper gibi şarkıcıları da yanına alan Roger Waters verdi. ‘Duvar’ adını verdiği konser 1990’ın Temmuz’unda sahnede devasa bir duvarın yıkımı ile final yaptı. Sovyet ordusu bandosunun da yer aldığı konser 35 ülkede canlı uydu yayınıyla 1 milyar seyirciye ulaştı.

bilet

konser

DUVARDAKİ ÖPÜCÜK

KİSS

ORG KİSS

Çeşit çeşit mağazaları, aydınlık caddeleri, gece kulüpleri ile canlı ve hip Batı Berlin’in içe bakan duvarı da şehrin renkliliğini yansıtan grafittilerle doluydu. Fakat doğuda hiç grafiti yoktu. 1990 yılında Berlin Duvarı’nın resmi olarak yıkılacağı açıklandıktan birkaç ay sonra 118 sanatçı Spree Nehrinin yanında, 1,3 kilometre boyunca uzanan duvarın doğuya bakan tarafını boyadılar. ‘Doğu Tarafı Galerisi’nde bulunan bu grafitiler arasında en akılda kalanlardan biri Dmitri Vrubel’in ‘Öpücük’ adlı çalışması. Kardeşler arası sosyalist öpücük, komünist ülkelerde rastlanan bir selamlaşma şekli. Her ne kadar üç kez yanaktan öpüşme daha yaygınsa da çok samimi iki kişi dudaktan da öpüşebiliyor.1971’den duvarın yıkılışına kadar GDR’yi yöneten Erich Honecker ve 1964’ten 1982’ye kadar Sovyetler Birliği’ni yöneten Leonid Brezhnev’in GDR’nin 30. yıl kuruluş kutlamaları sırasında çekilen fotoğrafı dünya çapında yayıldı. Grafittinin hemen altında "Tanrım bu ölümcül aşktan kurtulmama yardım et" yazıyor.

DUVARIN YIKIM YILDÖNÜMLERİ

25.yıl gorbaçev

9 Kasım’ı Doğu Bloku halklarının coşkulu kutlamalarından farklı olarak Almanyalılar daha buruk ve karışık hislerle andılar. Öncelikle doğudan batıya geçen Almanların yine Almanlar tarafından öldürüldüğü acı gerçeği vardı. 1990 sonrası işsizlik ve batıya yetişemeyen hayat standartları halk içinde bir dargınlık yarattı. Son olarak takvimde 9 Kasım tarihi duvarın yıkılışından daha kalın harflerle ortak belleğe kazınmış bir olayın anıldığı gündü: Kristallnacht. Ülkenin Nazi geçmişinin ağırlığı, halkın tarihlerindeki herhangi bir olayla gurur duymalarının önünde psikolojik bir engel oluşturdu. Bu eğilimin son senelerde değişmeye başladığını ve coşkuyla kutlanmaya başladığını belirtmek gerek. Geçen yıl 25. yıl kutlamasında Gorbaçev’in de bulunduğu törende binlerce Almanyalı Beethoven’ın 9. Senfonisi ile binlerce balonu gökyüzüne gönderdi.

BUGÜN DUVAR HER YERDE

Berlin’de bugün 1,3 kilometrelik Doğu Tarafı Galerisi dışında belli başlı bölgelere dağılmış toplam 700 metre daha duvar bulunuyor. Berlin Duvarı yıkıntılarından çıkan taşlar Doğu Berlin’in yeniden inşasında kullanıldı. Berlin dışında en uzun duvar serisi tam on blok ile Los Anegeles'da bulunuyor. Bugün 240 duvar parçası dünyanın dört bir tarafına dağılmış durumda; Hayfa, Jamaika, Londra, Seul, Brüksel, Moskova, Guatemala, Cape Town, Sofya, Tokyo ve daha birçok yerde... Almanya bu duvar parçalarını ya ülkelere hediye olarak verdi ya da kurumlar parasıyla satın aldı. Grafiti ile kaplı bir duvar parçasının 1990 yılında 185 bin dolara satıldığı biliniyor. Alt taraftaki resimde Berlin'in güneyi Teltow'daki satılık duvarlar görülüyor.

SAT