Budapeşte’de bir apartmanın duvarları arasında bulunan, Nazilerin 1944’te Macaristan’ı işgalinden iki ay sonrasına ait 6.300 belge, her binada kaç Yahudi yaşadığını ayrıntılarla ortaya koyuyor.
Budapeşte’de oturdukları evde onarım çalışmaları yapan bir çift, bir duvar oyuğunun içinde Holokost dönemine ait tarihi öneme sahip belgeler buldu. Ortaya çıkan1944 yılına ait 6.300 belge Macaristan’ın başkentinde yaşayan 200 bin Yahudi’nin Nazi ölüm kamplarına sevkinin habercisi niteliğini taşıyordu.
Macaristan Parlamento binası yakınındaki bir apartmanda oturan Brigitte Berdefy adındaki bir kadın, evinde çalışmakta olan işçinin duvar çatlağına tornavidasını sokup bir kâğıt çıkardığını gördü. Kocası Gabor durumu gözlemlediğinde kâğıdın el yazısı ile doldurulmuş bir form olduğunu fark etti. Duvarın her tuğlasını dikkatle yerinden söken karı/koca toplamda, çoğu mükemmel bir şekilde korunmuş 61 kilo ağırlığındaki kâğıt yığınlarını gün yüzüne çıkardı.
Duvar kovuğundaki koşullar evde çok fazla sigara içen karı/kocanın havaya yaydıkları nikotin sayesinde belgelerin üzerindeki mürekkep okunurluğunu yitirmedi. Berdefy çifti bu tarihi bulguyu Budapeşte Kent Arşivine teslim etti.
Arşiv Müdürü Istvan Kenyeres belgeleri gördüğünde gözlerine inanamadı. “Savaş dönemine ait ortaya çıkan belgeler genellikle çok yıpranmış durumdadır. Ancak bunlar şaşırtıcı şekilde iyi durumdalar, bu belgeler Budapeşte’nin Holokost dönemi gerçekleri hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlayacak” sözleri ile yorumda bulundu.
Eylül ayından beri belgeleri inceleme altına alan uzmanlar bu amaçla her bir kâğıdı ütülerken, isim listeleri arasında tanıdıkları veya ünlü bir isme rastladıklarında özel bir heyecan duyuyorlar.
1944 yılının mayıs ayında gerçekleştirilen genel nüfus sayımında, Yahudileri duvarlarla çevrili bir gettoya kapatmadan önce onların yaşadıkları binaları ve mekanları tespit etme amacıyla gerçekleştirilmiş bir çalışmanın ürünüydü bu belgeler. Bu tarihten iki ay kadar önce Nazi Almanya tarafından işgal edilen Macaristan’ın her tarafında Auschwitz’e sevkiyatlar hemen başlamıştı.
Budapeşte’deki apartmanın duvarında bulunan formlar her binada oturan kişi sayısı, adları, Yahudi olup olmadıkları türünden bilgileri içermekte. Arşiv Müdürü Istvan Kenyeres, “Yahudiler bu formları dürüstçe doldurmuşlar, bunun kötü sonuçlara yol açabileceğini düşünmemişlerdi” diyor.
Nüfus sayımından kısa süre sonra yaklaşık 200 bin Yahudi önceden belirlenmiş ‘Yellow Star Houses’ (Sarı Yıldızlı Evler) olarak adlandırılan ve kapılarında sarı renkte Davud Yıldızı’nın bulunduğu 2 bin kadar binaya yerleştirildiler.
Dairelerini onarıma alan Berdefy çifti sayesinde, bu binanın bir zamanlar, bir ‘Sarı Yıldızlı Ev’ olduğu ve içinde çok sayıda Yahudi’nin yaşadığı gerçeği ortaya çıkmış oldu. 1944 yılının sonlarına doğru Yahudiler gettoya dönüştürülen bu apartmanlara tıkıştırıldı, bir kısmı açlık ve salgın hastalıktan yaşamını yitirdi. Bir kısmı kentin içinden geçen nehrin kıyısında vurularak öldürüldü. Bugün nehir kıyısında bulunan metalden yapılmış terk edilmiş ayakkabılar anıtı onların anısına oluşturuldu.
1945’in ocak ayında Rus ordusunun ülkeyi işgal etmesi ile Budapeşte Yahudilerinin ve diğer kentlerde yaşayan Yahudilerin bir kısmının hayatı kurtulmuş oldu. Ancak çoğunluğu Auschwitz’de olmak üzere 600 bin Macar Yahudi’si Naziler tarafından yok edildi.
Geçtiğimiz yıl Macaristan’ın BM elçisi, ülkesinin Holokost’ta oynadığı rolün sorumluluğunu resmen üstlendi. Bu açıklama, ülkenin yerel Yahudi toplumunun Budapeşte’yi Holokost konusundaki revizyonist tutumu nedeniyle suçlamasının hemen ardından gelmişti.
Arşiv Müdürü Istvan Kenyeres 1944 yılına ait önemli bir bilginin ortaya çıkmasına yol açan bu belgelerin dijital ortamda koruma altına alınacağını ve yakın bir gelecekte kamuoyunun izlemesine fırsat oluşturulacağını belirtirken, “İnsanlar artık Budapeşte’deki evlerinin duvarlarına iyice baksın, duvarların ardında nelerin saklandığını bilemeyiz” demekte.
Kaynakça: Yediyot Aharonot
