Tarihin ilk seküler Yahudisi 1656 yılında Amsterdam’daki Portekiz Yahudi Cemaati tarafından ‘Herem’ cezasına çarptırılmıştı. Günümüzde eserleri Amsterdam’da cemaate ait dükkânlarda satılıyor.
Amsterdam’ın Portekiz Yahudi toplumu tarafından 350 yıl kadar önce toplum dışına itilen, yazdıkları sonsuza dek yasaklanan filozof Baruch Spinoza’nın kitapları artık bu kent sinagoglarının hatıra eşyası sergileyen dükkânlarında satılıyor.
Aydınlanma Çağında entelektüel kuruluşlara öncülük eden, tarihe ‘ilk laik Yahudi’ olarak geçen Hollanda doğumlu Yahudi filozof Spinoza, Amsterdam’ın Portekiz Yahudi cemaati tarafından 1656’da dini inançlara aykırı fikirler savunmakla suçlanmıştı.
Bir zamanlar dışlayan, bir çeşit aforoz eden toplumun günümüzde Spinoza’nın eserlerini satıyor olması ünlü filozof hakkında alınan kararın artık geçerliliğini yitirdiği anlamını taşıyor. Ancak filozofun hayranları yasağın resmen kaldırılmamış olmasını cemaatin bir lekesi olarak değerlendirmekte ve Spinoza’nın Yahudiliğin dogmatik bir inanç olduğu görüşüne inanmaktalar. Laik bir Hollanda Yahudi’si olan Ronit Palache, “Onun görüşleri Hollanda kültür mirasının bir parçasıdır. Üzerindeki yasağın kaldırılması çok fazla gecikti. Bu Yahudi tarihinin kara bir lekesidir” sözleri ile görüşünü belirtmekte.
Hollanda’nın Portekiz Yahudileri cemaat başkanı ile Spinoza üzerine araştırma yapan uzmanların işbirliğinde Aralık ayının ilk haftası düzenlenen sempozyumda cemaat kitaplığında korunmakta olan Spinoza’nın el yazısı eserleri sergilendi.
Spinoza henüz 24 yaşındayken onun hakkında çıkan bir yasaklama kararının (İbranice Herem) upuzun Portekizce metni sempozyumda okundu. Aforoz kararının alınmasının ardından sinagog çıkışında Yahudi bir fanatik tarafından bıçaklı saldırıya uğrayan Baruch Spinoza doğduğu kent Amsterdam’ı ve ait olduğu cemaati terk etmek zorunda kaldı. Tüm hayatını felsefesini geliştirmeye adayan Spinoza’nın en önemli eseri Ethica, 44 yaşında ağır bir hastalıktan yaşamını yitirdiği 1677 yılında yayınlandı. Ünlü filozof Hague kentinde bir kilise bahçesinde defnedildi.
Wisconsin Üniversitesinde tarih profesörü olan Steven Nadler, Spinoza’ya uygulanan ‘Herem’in onun devrimci felsefesine yapılmış bir tepki olduğunu ileri sürüyor.
Aslında Hollanda devleti uzun yıllar önce Spinoza yasağını kaldırdıysa da Yahudi cemaati bugüne dek bu konuda direnmeye devam etti. Oysa Hollanda’nın Portekiz kökenli Yahudi’si, aynı zamanda etkin bir Ortodoks rabbi olan Nathan Lopez Cardozo sempozyumda önce Spinoza’nın kısa bir portresini çizerek başladığı konuşmasında, babasının Nazi işgali sırasında gizlenmek zorunda kaldığını, laik bir Yahudi olan babasının Spinoza hakkında “O ailemizin tek rabbisiydi” sözlerini aktardı.
